Đhanuôr Cơ Tu cóh chr’hoong k’coong ch’ngai Tây Giang, tỉnh Quảng Nam đươi dua chiing cha gâr zăng bấc ooy zâp bh’rợ zr’nưm. Chiing cha gâr n’jứah nặc tr’coọ xa’nưl, n’jứah nặc râu p’cắh moon đợ bh’rợ bhiệc bhan cóh vel đông. Ooy đợ đhr’nông đông ty chr’nắp âng manứih Cơ Tu ta luôn vêy đợ cha gâr pậ tứi t’bắc đớc, bêl vêy râu đươi nắc pay pa glúh.

Acoon cóh Hà Nhì xoọc vêy lấh 21 r’bhâu cha nắc, cơnh lâng 2 c’bhúh bha lâng nắc Hà Nhì pô, Hà Nhì tăm, ặt ma mông coh apêê tỉnh Lào Cai, Lai Châu lâng Điện Biên. Cóh đêếc, cóh Lào Cai, ma nứih Hà Nhì âng c’bhúh Hà Nhì tăm, acoon ma nứih lấh 4000 cha nắc, ặt ma mông cóh apêê chr’val Nậm Pung, Ý Tý, A Lù, A Mú Sung, Trịnh Tường âng chr’hoong Bát Xát. Nắc acoon cóh vêy lịch sử ặt ma mông đanh đươnh, vêy môi trường ặt ma mông z’zăng liêm đân đách, đhị apêê đhăm k’tiếc bha đưn dal, tu cơnh đêếc ma nứih Hà Nhì cóh Lào Cai công dzợ zư đớc bấc đhr’niêng âng acoon cóh đay. Coh đêếc vêy đhr’niêng chăp hơnh crâng a bhuy “ Gạ Ma Do”, nâu đoo nắc đhr’niêng ga mắc lâng chr’nắp bhlâng coh c’moo âng ma nứih Hà Nhì.

Đha nuôr acoon cóh M’nông vêy cr’chăl ặt ma mông đanh đhị Đăk Nông cơnh lâng c’bhúh văn hóa ta luôn bơơn pa dưr pa liêm đhị bấc lang. Bấc c’kir văn hóa, cóh đêếc vêy apêê đhr’niêng bh’rợ liêm la lay âng acoon cóh, pa tước nâu câi công dzợ bơơn zư liêm chr’nắp. Cr’noọ cr’niêng, loom luônh âng acoon ma nứih cóh pr’ặt tr’mông bơơn pa cắh đhị đhr’niêng n’nâu. Cóh đêếc, choom xay moon tước đhr’niêng bhuốih c’riing vel.

Đh’rứah lâng p’rá, chữ xrắ, xa nập nắc muy cóh bấc râu chr’nắp tr’nơợp đoọng bơơn năl lâng t’nil bhlưa c’bhúh acoon cóh n’nâu lâng acoon coh n’lơơng. Công cơnh bấc acoon cóh ma mông cóh zr’lụ da ding ca coong Tây Bắc, xa nập ty đanh âng ma nứih pân đil Mông moon za zum lâng pân đil Mông bhoóc moon la lay cắh muy đơơng âng ghít văn hóa, nắc dzợ đơơng âng bấc chr’nắp nghệ thuật, lịch sử âng ting c’bhúh ma nứih.

Tơơm x’nuur lâng bộ Gu truyền thống nắc c’léh ooy a bhô dang, vêy pr’đơợ pa bhlâng chr’nắp, cắh choom cắh vêy cóh apêê bh’rợ tr’nêng bhiệc bhan cơnh cha ha roo t’mêê, bhuốih a bhô dang ma nứih Cor.

Cóh pa zêng 54 c’bhúh acoon ma nưuíh Việt Nam, đha nuôr Mạ nắc acoon cóh vêy đợ ma nứih dâng lấh 40 r’bhâu cha nắc, ặt ma mông cốh 34 tỉnh thành phố cóh prang k’tiếc, n’dhơ cơnh đêếc, bấc nắc ma mông đhị apêê tỉnh Lâm Đồng, Đồng Nai. Tơợ đanh a hay, ma nứih Mạ ma mông bấc nắc za nươr ooy bhrợ ha rêê đhuốch, tu cơnh đêếc đha nuôr dzợ bơơn zư đớc bấc đhr’niêng bh’rợ đơơng âng c’léh la lay âng acoon cóh đay.

Ma nứih Xơ Đăng cóh chr’hoong Nam Trà My, tỉnh Quảng Nam lêy cha gâr Bô Đô nắc râu ta luôn ặt ma mông lâng apêê đoo cóh pa bhrợ ta têêng, ặt bhrợ văn hóa nắc dzợ đươi dua cóh bhiệc bhan, bhuốih cáih.

Cơnh lâng c’bhúh ma nứih Bh’noong, râu ma mông lâng bil bhrượp âng vel bhươl zêng vêy chắp lêy ta pêếh. Apêê đoo lêy ta pêếh nắc đoo dang óih ta luôn đơơng đoọng râu ca bhố ngăn ha pr’loọng đong, râu ặt ma mông liêm crêê âng đha nuôr vel bhươl.

Cơnh lâng đha nuôr Thái Tây Bắc, khăn Piêu vêy chr’nắp ooy a bhô dang, bơơn p’ma moon cơnh nắc muy râu p’cắh cóh loom tr’kiêng, muy râu âng xa nập bhrợ t’váih râu liêm cra âng ma nứih pân đil. Bêệ khăn piêu công nắc muy cóh bấc cr’liêng xa nay đoọng xay moon ma nứih pân đil Thái. Tu cơnh đêếc pân đil Thai a hay ngai công năl íh taanh, bhrợ khăn piêu.

Đhị tỉnh Lâm Đồng, đha nuôr ma nứih Mạ ma mông k’rong cóh apêê chr’hoong Đạ Huoai, Đạ Téh, Cát Tiên lâng thành phố Bảo Lộc. Công cơnh đha nuôr Cơ Tu, Tà Ôi, Pa Cô, Vân Kiều… cóh zr’lụ miền Trung lâng apêê acoon cóh n’lơơng đhi da ding ca coong Tây Bắc lâng Tây Nguyên, ma nứih Mạ dzợ zư đớc bấc râu c’léh văn hóa liêm pr’hay la lay, cóh đêếc, taanh n’đoóh a doóh bơơn lêy nắc bh’rợ ty đanh chr’nắp bhlâng. Cóh zr’lụ bhrợ têng Festiavl bh’rợ ty đanh Huế g’lúh VIII c’moo 2019 ta bhrợ tơợ t’ngay 26/4 tước t’ngay 2/5, muy chu cớ, bh’rợ taanh n’đoóh a doóh ty đanh âng ma nứih Mạ bơơn xay trúih pa cắh lâng chắp hơnh.