Tơợ ahay, gọ đhoóh nắc mưy ooy đợ pr'đươi pr'dua buôn đươi lâng bool lêy, ặt pazưm lâng pr'ắt tr'mung đhanuôr Thái Tây Bắc, buôn đhanuôr đươi đoọng đhoóh a'vị đệêp lâng bấc râu ch'na cha âng acoon cóh. Hân đhơ pr'ắt tr'mung bấc tr'xăl, nắc cóh đông zr'nệê âng zâp pr'loọng đông manứih Thái xoọc đâu zêng lêy zâp đông ngai cung vêy m'bứi bhlâng mưy bệê gọ đhoóh lâng bơơn đhanuôr đươi dua ooy pr'ắt tr'mung zâp t'ngay.

Tỉnh Hà Giang vêy đợ đha nuôr acoon coh bơơn k’noọ 90% acoon ma nưih, bâc năc dha nuôr Mông, Tày Dao... Zâp c’bhuh acoon coh zêng vêy đợ c’leh văn hóa ty đanh, đhr’niêng bh’rợ pa bhlâng la lay, bhrợ t’vaih c’leh văn hóa liêm pr’hay ha đhăm k’tiêc n’nâu. Tơợ đanh, tỉnh Hà Giang âi xay bhrợ bâc kế hoạch zư đơc lâng pa dưr apêê chr’năp âng văn hóa liêm pr’hay âng đha nuôr apêê acoon coh đhị vel đong.

Ma nưih Pu Péo coh Hà Giang năc đhêêng vêy lâh 600 cha năc, ma mông bâc đhị apêê chr’val Phố Là âng chr’hoong Đồng Văn; chr’val Súng Tráng, Phú Lũng âng chr’hoong Yên Minh; lâng chr’val Yên Cường âng chr’hoong Bắc Mê. Bâc c’leh liêm âng ma nưih Pu Péo pa tươc đâu công bơơn zư đơc đhị bâc lang ma nưih.

Đha nuôr acoon coh Kháng coh chr’hoong Quỳnh Nhai, tỉnh Sơn La, vêy lâh 4.000 cha năc, ma mông bâc coh apêê chr’val Chiềng Ơn, Mường Giàng, Cà Nàng, Chiềng Khay, Mường Giôn lâng k’rong bâc bhlâng coh chr’val Chiềng Ơn âng tỉnh Sơn La. Đha nuôr dzợ zư đơc bâc c’leh văn hóa truyền thống năc apêê bhiêc bhan, bhr’ươr pr’hat, pr’múa t’nơơt, tr’coó xa nul âng acoon coh đay. Pa bhlâng năc, vêy muy râu tr’coó xa nul căh choom căh vêy coh pr’ăt tr’mông âng ma nưih Kháng năc đoo Hưn Mạy. C’năt t’ruih “Văn hóa đhi noo a hêê acoon coh” đha nuôr lâng pr’zơc đh’rưah chơơc lêy năl ooy Hưn Mạy, muy râu tr’coó xa nul liêm pr’hay âng ma nưih Kháng.

Cao Lan năc muy coh bơr c’bhuh acoon coh Sán Chay ( pa zêng Cao Lan lâng Sán Chỉ) ma mông đhị bâc tỉnh cơnh: Yên Bái, Tuyên Quang, Phú Thọ, Thái Nguyên, Bắc Giang, Cao Bằng, Lạng Sơn lâng Quảng Ninh. Đhị Quảng Ninh, đha nuôr Cao Lan công dzợ zư đơc xa nâp âng acoon coh đay đoọng zâp bêl têt tươc, ha pruôt chô căh câ bhiêc bhan… apêê đoo năc xâp đợ xa nâp n’nâu đoọng lươt bhui har, hat mua.

Nắc mưy ooy 19 c’bhúh đhanuôr acoon cóh cóh vel đông tỉnh Điện Biên, đhanuôr acoon cóh Hà Nhì ắt ma mung pazưm lấh mơ đhị lấh 20 vel đông cóh 4 chr’val zr’lụ k’noong k’tiếc âng chr’hoong Mường Nhé lâng pa zêng k’dâng 5.500 manứih, ooy 2 c’bhúh nắc Hà Nhì Lạ Mí lâng Hà Nhì Cồ Chồ. Moon tước bhiệc bhan, tết tọc âng manứih Hà Nhì nắc Tết hân noo boo (Dế Khừ Chà) nắc tết chr’nắp, bơơn bhrợ ooy c’xêê 5 âm lịch zâp c’moo. Nâu đoo nắc g’lúh đoọng manứih Hà Nhì zước nhăn đắh a’bhô dang lêy đoọng k’coon cha châu ma mung k’rơ, boo đhí liêm crêê, bơơn bhrợ bấc, b’băn r’rơơi cung pa dưr pa xớc, vel bhươl đoàn kết.

Đhanuôr Mông ặt ma mông coh bôl da ding đơ bhlầng. Tu cơnh đếêc, tợơ lang a hay, đhanuôr ơy năl đươi dua zập rau cram cr’đe pay tơợ crâng bhrợ vaih zập pr’đươi coh đong. Coh đéêc, vêy zong (đhanuôr Mông moon nắc Lù cở) nắc muy coh pazêng pr’dươi căh choom căh vêy coh đong âng đhanuôr.

Đha nuôr Tà Ôi ặt ma mông k’rong đhị chr’hoong da ding ca coong ca noong k’tiếc A Lưới, tỉnh Thừa Thiên Huế. Z’lâh bấc rau zr’năh k’đhap coh pr’ặt tr’mông, ma nuyh Tà Ôi dzợ zư liêm chr’năp văn hóa ty đanh cơnh xa nập xập, tr’cọ x’nưl lâng bấc bhiệc bhan chr’năp pr’hay pa bhlầng. Lâng đhanuôr coh đâu, bêl mọot cr’chăl bhiệc bhan căh cợ vêy t’mooi tước đong, lâh mơ zệê chr’na cơnh a vị hor, lệê boh, tôm cuốt… buôh nắc rau pr’âm căh choom căh vêy.

Bấc c’moo đăn đâu, bh’rợ taanh dzặc ty chr’nắp âng đhanuôr acoon cóh Mông ting bil pất, bấc pr’đươi pr’dua ta bhrợ tơợ c’rêê, cram taanh dzặc ty chr’nắp lâng liêm ta níh lâng môi trường bơơn xăl lâng đợ pr’đươi nhựa lâng 2, 3 râu pr’đươi lơơng, ting lêy ooy pr’đơợ tr’mung âng zâp pr’loọng đông. Xang bêl pa choom chuyên nghiệp, chô ooy vel đông bhrợ cha, anoo Giàng A Hành, 25 c’moo, cóh chr’val Lao Chải, chr’hoong Mù Cang Chải nắc ơy t’bhlâng chấc lêy năl, pa dưr bh’rợ taanh dzặc ty chr’nắp âng a’conh a’bhướp lâng bấc bh’nơơn pr’đươi liêm chr’nắp bhrợ tơợ zâp t’nơơm ơy váih cóh vel đông, bơơn bấc ngai năl tước lâng chắp kiêng.

Coh apêê đhr’niêng bh’rợ âng ma nưih Dao Tiền coh chr’hoong Vân Hồ, tỉnh Sơn La, múa chuông năc pr’múa ma bhuy chr’năp. Đha nuôr âi zư đơc pr’múa n’nâu tơợ lang n’nâu tươc lang n’tôh, cơnh c’leh liêm văn hóa , tơợ a hay căh choom căh vêy coh pr’ăt tr’mông âng đay.