N’dza nắc pr’ộm cắh choom cắh vêy cóh bấc bêl Tết toc, bấc g’lúh băn t’mooi chr’nắp âng apêê acoon cóh Tây Nguyên. Đoọng vêy đợ tơơm n’dza đha hum yêm ha pr’loọng đong, pr’zớc chr’ớh, ma nứih đong moọt bêl Tết Nguyên đán Kỷ Hợi, bấc t’ngay n’nâu, bấc pr’loọng đong ma nứih Ê đê đhị vel Ea Tiêu, chr’val Ea Tiêu, chr’hoong Cư Kuin, tỉnh Đắk Lắk âi tơợp bhrợ n’dza.

N’jưl tính-dzợ ta moon nắc Tính tẩu, nắc mưy râu tr’coọ xa’nưl liêm chr’nắp âng đhanuôr acoon cóh Tày, Nùng, Thái moon zr’nưm. N’jưl bơơn ta đươi dua ooy pr’ắt tr’mung ma bhưy chr’nắp, ooy t’ngay bhiệc bhan, hát múa, ba boóch, ắt đh’rứah lâng pr’zợc. Hân đhơ cơnh đêếc, zâp acoon cóh đhị zâp vel đông nắc zư đợc bhiệc bhrợ têng n’jưl lalay cơnh.

Việt Nam vêy bấc c’bhúh ma nứih Dao ặt ma mông lâng muy ​c’bhúh vêy muy c’bhúh đhr’niêng bh’rợ la lay cơnh. Ma nứih Dao cóh chr’val Hồ Thầu, chr’hoong Tam Đường, tỉnh Lai Châu cắh vêy đhr’niêng bh’rợ cấp sắc cơnh ma nứih Dao bhrông, n’đhang vêy đhr’niêng bh’rợ Tủ Cải. Đhr’niêng bh’rợ Tủ Cải âng ma nứih Dao cóh Hồ Thầu nắc cắh choom cắh vêy cóh lang acoon ma nứih pân jứih. Ma nứih Dao cóh đâu moon ngai kiêng choom bơơn moon nắc acoon cha chau âng Bản Vương nắc cắh choom z’lấh đhr’niêng bh’rợ Tủ Cải, đoọng bêl cắh dzợ ma mông nắc r’vai âng đay bơơn rạch chô lâng k’tiếc căn.

Cao Lan nắc muy cóh bơr c’bhúh acoon cóh Sán Chay ( Cao Lan – Sán Chỉ). Đhị Bắc Giang, ma nứih Cao Lan k’rong bấc cóh 4 chr’hoong Sơn Động, Lục Ngạn, Lục Nam lâng Yên Thế. Tr’piing lâng acoon cóh Cao Lan cóh apêê vel đong n’lơơng cơnh Tuyên Quang, Lạng Sơn, Quảng Ninh, văn hóa đha nuôr Cao Lan cóh Bắc Giang vêy muy bơr râu la lay. Cóh đêếc, vêy xa nập âng ma nưih pân đil. Xa nập âng ma nứih Cao Lan cóh Bắc Giang pa bhlâng liêm pr’hay, nắc muy năl ghít ooy xa nập âng ma nứih pân đil Cao Lan nắc choom ặ năl ghít ma nứih ngai.

Acoon cóh Dao cóh Điện Biên vêy lấh 6.000 cha nắc, k’rong ặt bấc cóh apêê chr’hoong Mường Nhé, Nậm Pồ, Tủa Chùa cơnh lâng apêê c’bhúh cơnh: Dao Bhrông, Dao Quần Chẹt, Dao Khâu… Cóh lang ma nứih Dao, vêy bấc đhr’niêng bh’rợ, n’đhang muy cóh bấc đhr’niêng bh’rợ đơơng âng c’léh văn hóa la lay nắc đoo Đhr’niêng bh’rợ ch’ploọng óih. Ma nứih Dao bhrông cóh vel Huổi Sâu, Ch’val Pa Tần, chr’hoong Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên xoọc đâu công dzợ bơơn zư đớc đhr’niêng bh’rợ n’nâu.

Acoon cóh Dao cóh tỉnh Lào Cai vêy bấc j’niêng cr’bưn cha chrứih lâng bhiệc bhan pr’hay chr’nắp. Bhiệc bhan ta lấh p’loọng crâng (Khoi Kìm) âng manứih Dao cóh vel Chành, chr’val Xuân Giao, chr’hoong Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai nắc váih bấc râu pr’hay chr’nắp cóh đêếc.

Acoon cóh Lự nắc muy cóh hắt đha nuôr acoon cóh đhị c’bhúh acoon cóh Việt Nam dzợ zư đớc râu liêm pr’hay, pr’ặt tr’mông, dhr’niêng bh’rợ dzợ cơnh a hay. Cóh đêếc, đhr’niêng bh’rợ pa tăm c’niêng âi dưr váih muy đhr’niêng bh’rợ liêm pr’hay vêy tơợ đanh âng ma nứih Lự. Cơnh lâng ma nứih Lự, pân đil vêy c’niêng bh’nhăn tăm, t’lir bh’nhăn liêm, bh’nhăn chr’nắp…

N’dhơ âi đhur t’coóh ​bhlâng, n’đhơ cơnh đêếc bấc t’coóh vel cóh apêê chr’hoong da ding ca coong tỉnh Quảng Ngãi công dzợ p’zay k’rong đớc, zư đớc đợ râu chr’nắp pr’hay âng acoon cóh đay. K’pân t’coóh đhur, lướt ra vạch k’đháp, apêê đoo p’loọn p’too pa choom đoọng ha lang p’niên cơnh lâng râu rơơm kiêng dợ rau chr’nắp văn hóa âng a conh a bhướp bơơn zư đớc ting c’moo c’xêê. Đha nuôr cóh đâu moon apêê đoo nắc đợ “ ma nứih zư đớc r’vai âng vel bhươl”.

Đhị apêê tỉnh da ding ca coong n’đắh Bắc bhiệc bhan cha ha hoo t’mêê âng đha nuôr Thái âi dưr váih loóih lâng c’léh liêm pr’hay n’nắc âi bơơn đha nuôr Thái chô tước Tây Nguyên ma mông đơơng âng zư đớc. Âi moọt m’pâng c’xêê 9 âm lịch, 3 c’moo muy chu, cóh chr’val Ea Kuêh, chr’hoong Cư Mgar, tỉnh Đắk Lắk, zấp ngai nặc bơơn xơợng xa nul xòe Thái dưr đơơr liêm pr’hay, nắc lêy apêê c’mâr Thái cóh xa nập liêm, cuuc khăn piêu, t’nơớt zr’lụ x’nur bơơn pachăm liêm, c’đhâng đhị m’pâng tang đong za zum âng vel đong. Đơơr xa nul tr’coóh nắc đoo moon pa cắh bhiệc bhan cha ha roo t’mêê âng ma nứih Thái, bhrợ têng đhị vel đong t’mêê nắc âi tơợp, brhợ t’váih c’léh văn hóa liêm pr’hay ha ta la tranh bấc c’bhúh acoon cóh ma mông đhị đhăm k’tiếc Đắk Lắk.

Cóh Tây Nguyên vêy bấc j’niêng cr’bưn âng đơơng bấc râu văn hoá liêm chr’nắp lâng bhiệc bhan hơnh déh c’rơ âng đhanuôr Ê Đê nắc nắc đoo mưy ooy đợ j’niêng cr’bưn cơnh đêếc. Đợ xa’nưl âng chiing goong pazưm lâng râu đha hưm yêm âng zợ búah lâng đợ pr’hoọm liêm chr’nắp âng xa’nập xập đoọng ha zâp apêê t’coóh t’ha nắc đoo j’niêng cr’nưn đoọng k’coon cha’châu bhrợ p’cắh râu văn hoá chắp nhêr apêê ga rựa t’ha âng acoon cóh Ê Đê.