Cr’ay đại tràng nắc muy rau cr’ay buôn lưm, bấc bhlầng nắc đhị c’lâng luônh. Xoọc đâu, bấc ngai vêy cơnh xay moon u lết, ngoọ lướt pr’noong, caay luônh nắc crêê cr’ay đại tràng, căh cợ n’léh đhr’năng cr’ay cớ nắc dzơơng lướt khám lêy, tước bêl cr’ay dưr ngân nắc vêy moọt viện pa dứah, bhrợ đhr’năng pa dứah lưm k’đháp lấh. Cung vêy ngai crêê cr’ay nâu ha dợ k’rang k’pân hớơ, pr’zước lướt xét nghiệm, soi trực tràng n’đhơ doó n’léh váih đhr’năng cơnh n’tếh căh cợ nắc ặt đhị k’bhúh manuýh buôn váih cr’ay nâu…
Cr’ay đại tràng nắc muy rau cr’ay buôn lưm, bấc bhlầng nắc đhị c’lâng luônh. Xoọc đâu, bấc ngai vêy cơnh xay moon u lết, ngoọ lướt pr’noong, caay luônh nắc crêê cr’ay đại tràng, căh cợ n’léh đhr’năng cr’ay cớ nắc dzơơng lướt khám lêy, tước bêl cr’ay dưr ngân nắc vêy moọt viện pa dứah, bhrợ đhr’năng pa dứah lưm k’đháp lấh. Cung vêy ngai crêê cr’ay nâu ha dợ k’rang k’pân hớơ, pr’zước lướt xét nghiệm, soi trực tràng n’đhơ doó n’léh váih đhr’năng cơnh n’tếh căh cợ nắc ặt đhị k’bhúh manuýh buôn váih cr’ay nâu…
A hứ nắc muy cóh pazêng zr’ma chr’na đh’nắh bấc bhlầng xoọc đau cóh bha lang k’tiếc. A đoo đha hum bhlầng, cha xợơng há nắc rau zr’ma đơ bhlầng cóh zập chr’na âng ma nuýh Ấn Độ, Thái Lan. Coh c’nặt t’ruíh: Ma nuýh pa dứah đh’réh cr’ay cóh vel bhươl t’ngay đâu, a hêê nắc đh’rứah chếêc năl rau pr’đươi âng a hứ cóh bh’rợ pa dứah cr’ay!
A hứ nắc muy cóh pazêng zr’ma chr’na đh’nắh bấc bhlầng xoọc đau cóh bha lang k’tiếc. A đoo đha hum bhlầng, cha xợơng há nắc rau zr’ma đơ bhlầng cóh zập chr’na âng ma nuýh Ấn Độ, Thái Lan. Coh c’nặt t’ruíh: Ma nuýh pa dứah đh’réh cr’ay cóh vel bhươl t’ngay đâu, a hêê nắc đh’rứah chếêc năl rau pr’đươi âng a hứ cóh bh’rợ pa dứah cr’ay!
Đợ t’ngay ch’noọng p’răng pứih nắc bêl buôn dưr váih zâp râu pr’lúh cr’ay cơnh k’hir, đh’mâl cr’oóh, k’ay luônh... Tu cơnh đây, bêl hân noo p’răng pứih, cán bộ, nhân viên Trạm y tế chr’val A Ting, chr’hoong Đông Giang, tỉnh Quảng Nam nắc bhrợ padưr xa nay bh’rợ xay moon pa choom đhanuôr bhiệc zêl cha’groong pr’lúh cr’ay, zư lêy c’rơ tr’mung ha c’la đay lâng đhanuôr. Ooy t’ruíh Manứih pa dứah đh’réh cr’ay cóh bhươl cr’noon bêl đâu, PV T’ruíh pa xưl p’rá Cơ Tu vêy g’lúh prá xay lâng y sĩ A Ting Cao La ooy đắh bhiệc zêl cha’groong pr’lúh cr’ay hân noo p’răng pứih cóh vel đông chr’val A Ting, chr’hoong Đông Giang, tỉnh Quảng Nam.
Đợ t’ngay ch’noọng p’răng pứih nắc bêl buôn dưr váih zâp râu pr’lúh cr’ay cơnh k’hir, đh’mâl cr’oóh, k’ay luônh... Tu cơnh đây, bêl hân noo p’răng pứih, cán bộ, nhân viên Trạm y tế chr’val A Ting, chr’hoong Đông Giang, tỉnh Quảng Nam nắc bhrợ padưr xa nay bh’rợ xay moon pa choom đhanuôr bhiệc zêl cha’groong pr’lúh cr’ay, zư lêy c’rơ tr’mung ha c’la đay lâng đhanuôr. Ooy t’ruíh Manứih pa dứah đh’réh cr’ay cóh bhươl cr’noon bêl đâu, PV T’ruíh pa xưl p’rá Cơ Tu vêy g’lúh prá xay lâng y sĩ A Ting Cao La ooy đắh bhiệc zêl cha’groong pr’lúh cr’ay hân noo p’răng pứih cóh vel đông chr’val A Ting, chr’hoong Đông Giang, tỉnh Quảng Nam.
G’lúh p’răng puíh nâu, đhị bấc vel đong puíh tước 45 độ C. Lâng pleng puíh páih cơnh đâu, đoọng a chắc a rang hêê cắh mặ zâng, buôn váih ca ay jéh. Cơnh đếêc đoọng đương zêl cha groong lâng pleng p’răng púih, cha groong c’rơ tr’mông nắc bhrợ têng cơnh ooy? Đhanuôr lâng pr’zợc nắc đh’rứah chếêc lêy năl đoọng zư lêy c’rơ tr’mông âng đay lâng ma nuýh cóh đong đay đhị pazêng t’ngay p’răng puíh nâu.
G’lúh p’răng puíh nâu, đhị bấc vel đong puíh tước 45 độ C. Lâng pleng puíh páih cơnh đâu, đoọng a chắc a rang hêê cắh mặ zâng, buôn váih ca ay jéh. Cơnh đếêc đoọng đương zêl cha groong lâng pleng p’răng púih, cha groong c’rơ tr’mông nắc bhrợ têng cơnh ooy? Đhanuôr lâng pr’zợc nắc đh’rứah chếêc lêy năl đoọng zư lêy c’rơ tr’mông âng đay lâng ma nuýh cóh đong đay đhị pazêng t’ngay p’răng puíh nâu.
T’ngay cha noọng nắc bêl apêê a đhi học sinh bơơn đhêy ặt, bhui har cha ớh. Rau đâu nắc ặt lớơp bấc rau căh liêm tước apêê a đhi. Cóh đếêc, bấc đhr’năng bhrêy tắh đhị p’niên cóh hân noo cha noong a hêê nắc lêy k’rang tước, nắc đoo: hr’lệêngđác, bhrêy tắh xoọc bêl cha ớh (ha buốh), a rang xách, k’xenh choóh…
T’ngay cha noọng nắc bêl apêê a đhi học sinh bơơn đhêy ặt, bhui har cha ớh. Rau đâu nắc ặt lớơp bấc rau căh liêm tước apêê a đhi. Cóh đếêc, bấc đhr’năng bhrêy tắh đhị p’niên cóh hân noo cha noong a hêê nắc lêy k’rang tước, nắc đoo: hr’lệêngđác, bhrêy tắh xoọc bêl cha ớh (ha buốh), a rang xách, k’xenh choóh…
K’oóh nắc mưy bh’rợ vêyởcêê ha a’chặc a’rang. Tu k’oóh nắc pa’glúh lơi râu nha’nhự chấc moót lâng zâp râu bhrợ cắh liêm crêê ting c’lâng pr’hơơm, ting c’lâng móh, boọp. K’oóh đh’mâl dưr váih bêl c’lâng pr’hơơm váih vêy râu t’váih pazưm lâng tạp chất. Apêê zúp đoọng bhrợ liêm sạch doó, bil đh’mâl, dịch pa glúh dịch. Hân đhơ cơnh đêếc, k’oóh đh’mâl đenh nắc đoo c’léh cr’ay âng bấc râu cr’ay âng c’lâng pr’hơơm buôn lưm ooy zâp ruúh manứih,, lâng apêê ga’rựa t’ha nắc lêy cha’mêết cha’groong đợ cr’ay k’oóh đh’mâl đenh choom k’rang k’pân.
K’oóh nắc mưy bh’rợ vêyởcêê ha a’chặc a’rang. Tu k’oóh nắc pa’glúh lơi râu nha’nhự chấc moót lâng zâp râu bhrợ cắh liêm crêê ting c’lâng pr’hơơm, ting c’lâng móh, boọp. K’oóh đh’mâl dưr váih bêl c’lâng pr’hơơm váih vêy râu t’váih pazưm lâng tạp chất. Apêê zúp đoọng bhrợ liêm sạch doó, bil đh’mâl, dịch pa glúh dịch. Hân đhơ cơnh đêếc, k’oóh đh’mâl đenh nắc đoo c’léh cr’ay âng bấc râu cr’ay âng c’lâng pr’hơơm buôn lưm ooy zâp ruúh manứih,, lâng apêê ga’rựa t’ha nắc lêy cha’mêết cha’groong đợ cr’ay k’oóh đh’mâl đenh choom k’rang k’pân.
Cóh pazêng t’ngay hân noo p’răng puýh n’nâu, buôn bhrợ rau cắh liêm creê tước ooy c’rơ âng acoon manuýh, pa bhlâng nắc p’niên k’tứi. Muy cóh pazêng rau crêê tước buôn pa bhlâng ng’lêy nắc nhiệt độ cóh môi trường dưr dzoóc dal nắc đhr’năng bil đác tu bấc plóh cr’hậu lâng bil đác cóh c’lâng pr’hơơm bhrợ ha p’niên k’tứi ta luôn xơơng k’bao a chắc a zân. Ngân lấh mơ p’niên k’tứi vêy đhr’năng bol p’răng. Cóh t’ruíh: Manuýh pa dứah đh’réh cr’ăy cóh bhươl cr’noon bêl đâu azi xay truíh tước ooy đhanuôr lâng pr’zớc h’cơnh ng’pa dứah lâng zâl cha groong đhr’năng bol p’răng.
Cóh pazêng t’ngay hân noo p’răng puýh n’nâu, buôn bhrợ rau cắh liêm creê tước ooy c’rơ âng acoon manuýh, pa bhlâng nắc p’niên k’tứi. Muy cóh pazêng rau crêê tước buôn pa bhlâng ng’lêy nắc nhiệt độ cóh môi trường dưr dzoóc dal nắc đhr’năng bil đác tu bấc plóh cr’hậu lâng bil đác cóh c’lâng pr’hơơm bhrợ ha p’niên k’tứi ta luôn xơơng k’bao a chắc a zân. Ngân lấh mơ p’niên k’tứi vêy đhr’năng bol p’răng. Cóh t’ruíh: Manuýh pa dứah đh’réh cr’ăy cóh bhươl cr’noon bêl đâu azi xay truíh tước ooy đhanuôr lâng pr’zớc h’cơnh ng’pa dứah lâng zâl cha groong đhr’năng bol p’răng.
Tước ooy hân noo ch’noong pleng k’tiếc buôn váih bấc cơnh, nắc cr’chăl buôn pa bhlâng váih bấc rau pr’lúh cr’ăy, buôn trơơi boọ, cơnh cúm, k’hir plóh aham, k’ăy luônh, dal huyết áp… Pa bhlâng nắc buôn váih cóh manuýh t’coóh ta ha lâng p’niên k’tứi. Cóh t’ruíh: Manuýh pa dứah đh’réh cr’ăy bêl đâu, ahêê đh’rứah tr’lum lâng y sĩ Brao Gói, Trạm Y tế chr’val Ca Duy, chr’hoong Nam Giang, tỉnh Quảng Nam đoọng xơợng ghít lấh mơ ooy pazêng rau pr’lúh cr’ăy cóh hân noo ch’noọng công cơnh bh’rợ zâl cha groong.
Tước ooy hân noo ch’noong pleng k’tiếc buôn váih bấc cơnh, nắc cr’chăl buôn pa bhlâng váih bấc rau pr’lúh cr’ăy, buôn trơơi boọ, cơnh cúm, k’hir plóh aham, k’ăy luônh, dal huyết áp… Pa bhlâng nắc buôn váih cóh manuýh t’coóh ta ha lâng p’niên k’tứi. Cóh t’ruíh: Manuýh pa dứah đh’réh cr’ăy bêl đâu, ahêê đh’rứah tr’lum lâng y sĩ Brao Gói, Trạm Y tế chr’val Ca Duy, chr’hoong Nam Giang, tỉnh Quảng Nam đoọng xơợng ghít lấh mơ ooy pazêng rau pr’lúh cr’ăy cóh hân noo ch’noọng công cơnh bh’rợ zâl cha groong.
Hân noo ch’noọng nắc hân noo vêy đợ rau tr’xăl bấc pa bhlâng ooy khí hậu bhrợ t’váih bấc rau pr’lúh cr’ăy cóh zập ngai, đợ manuýh t’coóh ta ha nắc ch’mêết lêy ghít lấh mơ, tu c’rơ âng manuýh t’coóh ta ha ting t’ngay đhur lấh mơ, p’răng puýh đanh t’ngay, ha dzợ c’rơ âng manuýh t’coóh ta ha ting t’ngay xiêr lâng buôn crêê pr’lúh cr’ăy bấc lấh mơ.
Hân noo ch’noọng nắc hân noo vêy đợ rau tr’xăl bấc pa bhlâng ooy khí hậu bhrợ t’váih bấc rau pr’lúh cr’ăy cóh zập ngai, đợ manuýh t’coóh ta ha nắc ch’mêết lêy ghít lấh mơ, tu c’rơ âng manuýh t’coóh ta ha ting t’ngay đhur lấh mơ, p’răng puýh đanh t’ngay, ha dzợ c’rơ âng manuýh t’coóh ta ha ting t’ngay xiêr lâng buôn crêê pr’lúh cr’ăy bấc lấh mơ.
Lâng p’niên, cr’ay pa zrúah cấp nắc mưy ooy đợ cr’ay dưr váih bấc. Cr’ay dưr váih ooy zâp ruúh manứih, hân đhơ cơnh đêếc, bấc bhlâng nắc p’niên dứp 2 c’moo. Ooy t’ruíh Manứih padứah đh’réh cr’ay cóh bhươl cr’noon bêl đâu, azi nhăn xay moon tước đhanuôr lâng pr’zợc râu tu, c’léh cr’ay lâng bhiệc zêl cha’groong pa zrúah cấp cóh p’niên bêl hân noo p’răng pứih.
Lâng p’niên, cr’ay pa zrúah cấp nắc mưy ooy đợ cr’ay dưr váih bấc. Cr’ay dưr váih ooy zâp ruúh manứih, hân đhơ cơnh đêếc, bấc bhlâng nắc p’niên dứp 2 c’moo. Ooy t’ruíh Manứih padứah đh’réh cr’ay cóh bhươl cr’noon bêl đâu, azi nhăn xay moon tước đhanuôr lâng pr’zợc râu tu, c’léh cr’ay lâng bhiệc zêl cha’groong pa zrúah cấp cóh p’niên bêl hân noo p’răng pứih.