VOV4.K’ho- Khà sền sơ wì khà priă phan ngui sa (CPI) nhai 8 gơguh pơndrờm mờ nhai lài; kờp bal 8 nhai CPI gơguh lơyah ngan rlau jơh pơndrờm bal mờ dùl tŭ 5 nam do; kờp bal pah nhai geh mờr 11 rbô mpồl lơh sa kă bro ờ jai lơh broă; Kờp jơh khac tac rah rài phan bơna mờ priă lơh geh bơh broă drơng ala ngui sa- pơndiang nac- khà lơh sa mờ măi mok.. ndrờm gơmù. Khà lơh sa nhai 8 mờ 8 nhai pa geh Tổng Cục Thống kê, Bộ Kế hoạch mờ Đầu tư yal ai gŏ, kòp Covid-19 neh gơ rềng tus uă gah, gơ rềng ờ niam tus tơl gah broă lơh. Đơs bè hơ̆ ờ di là broă lơh sa Việt Nam dê ală ngai pa do mìng tàm khà ờ niam lơm. Broă lơh sa kă bro kung gam geh ală bơta niam kờñ pal lơh ngan gàr sùm mờ tơnguh, pơgồp bơnah tơnguh jơh rài lơh sa. 

Ală khà kờp nhai 8 mờ 8 nhai do ai gŏ mờr wil tơl ală kal ke bơh rài lơh sa dê gam gơtìp. Mùl màl, jơnau yal tơrgùm kờp ai gŏ bơta gơmù bơh khà lơh sa mờ măi mok, broă drơng ala mờ broă lơh sa suơn sre dê bulah kung gam gàr khà gơguh lơh sa dương; tac mờ blơi phan bơh lơgar ndai kung cih dờp khà gơmù bulah khà kờp jơh priă lơh geh bơh tac, blơi phan bơh lơgar ndai nhai 8 kờp dŭ geh 53 tơmàn 700 tơlak dolar Mỹ là pal pơn jờng ngan tàm tŭ tơngai bơtờp kòp dơ̆ 4. Khà mpồl lơh sa kă bro lik bơh drà kă bro ngai sơlơ uă, kờp bal pah nhai mờr 11 rbô mpồl lơh sa kă bro; khà mpồl lơh sa kă bro mut tàm drà kă bro kung gơmù sơl, ai gŏ broă gơlik geh kal ke ngan, ngan là tàm 2, 3 càr, ƀòn dờng bè ƀòn dờng Hồ Chí Minh, Bình Dương... Bơdìh hơ̆ tai, kờp jơh khà tac rah rài mờ priă lơh geh bơh broă drơng ala phan bơna ngui sa geh yal ai gŏ bơta pràn blơi phan ngan ngồn bơh rài lơh sa dê gơmù, khà ngui sa tàm lơgar gơmù. Mờ neh lòt gan gơl gùng 8 nhai bơh nam dê, mơya priă bơcri dà lơgar kung mìng tàm khà rlau 50%, ai gŏ ală kal ke, bơta lòng bơh jơh gùt rài lơh sa dê.

Bulah bè hơ̆, ală cau jak chài đơs nền “do là pang rùp ờ mìng geh dà jù lơm”. Tàm tơngai kòp bơtờp gơlik geh kal ke, pal sền gŏ loh ală bơta niam, bơta pin dờn tàm khà kờp do. Pơn yơu: tàm pơnring kes priă, khà roh bơngă khà priă kung gam tàm khà sền gròi, broă lơh sa dờng gam kơ̆ kơljap; priă bơcri bơh lơgar ndai- priă bơcri cih mat ai pa, priă bơcri cih mat tam gơl mờ khà tă pơgồp priă bơcri, blơi cổ phần bơh cau bơcri priă lơgar ndai dê geh rlau 19 tơmàn dolar Mỹ, bulah lơyah rlau pơndrờm bal dùl tŭ nam lài, mơya tàm tŭ tơngai kòp bơtờp tŭ do ai gŏ bơta pin dờn bơh ală cau bơcri priă lơgar ndai dê gơ wèt tus mờ rài lơh sa Việt Nam. Nàng gàr sùm ală bơnàng jă do, cau jak chài lơh sa Nguyễn Trí Hiếu tơngkah: “Gah FDI tàm 8 nhai do là bơta niam bơh rài lơh sa dê mờ geh khà ngai sơlơ uă. Mơya pal kah là tơngai rềp ndo, 2, 3 mpồl lơh sa kă bro FDI, ngan là tàm ƀòn dờng Hồ Chí Minh mờ 2, 3 càr tiah đah jum dà lơgar tài ờ geh mpồl lơh gơlik phan mờ ờ tơl cau lơh broă uă ngan, khi gam rơndap wơl broă lơh sa kă bro tàm lơgar Việt Nam, mơya dilah kòp gam pơn jat tai jŏ jòng den ờ gơtùi pleh bơta là khi ruc jơh. Bơta aniai là dờng ngan, pal kah sền gròi”.

Bơta hơ̆ ndrờm mờ broă, pal geh ală broă lơh jơh nùs nàng pơn jat tai tơnguh ală bơta niam bơh rài lơh sa dê tàm tơngai tus, lơh bơnàng jă ai tŭ tơngai lơh sa pơn jat tai in. Ring bal mờ jơnau đơs do, cau jak chài lơh sa- Tiến sĩ Lê Duy Bình, Kuang atbồ đơng lam Viện Lơh sa Economica Việt Nam đơs là, rơcang mut tus quý 4 là tŭ tơngai jơnau kờñ drà kă bro gùt plai ù gơ wèt mờ 2, 3 bơta phan Việt Nam dê gơguh uă, ngan là ală bơta phan drơng ngai Noel, sa tềp Tây. Dilah Chính phủ, ală Bộ, gah broă lơh geh gơ rềng pal mhar geh ală broă lơh geh cồng nha, lơh bơnàng jă ai ală mpồl lơh sa kă bro in mhar bơtàu tơnguh wơl broă lơh- git ală tŭ niam do tàm ală nhai lồi nam, bơta pràn bơtàu tơnguh wơl geh pràn rlau bơh quý gam wơl tơn. Ồng Lê Duy Bình geh jơnau sồr mùl màl: “Gơtùi kơryan kòp bơtờp gơ jat bal mờ rề ơnàng cit sơnơm vaccine là bơta lài ngan. Bulah bè hơ̆ tàm tŭ tơngai kòp bơtờp bol he pal kờp dŭ, pal lơh gơlik ală broă lơh sa. Gơtùi rề ơnàng jơnau gơtha: bañ mìng ơm wơl tàm broă crơng gơs ală mpồl lơh sa kă bro tơlir mờ gàr bơta ờdo ờdă lơh sa tàm ù tiah 1 mpồl lơh sa kă bro halà 1 tiah lơh sa tơlir mờ kờñ là 1 mpồl lơh gơlik tơlir tàm 1 gah ngan ngồn. Pơn yơu, 2, 3 gah lơh gơlik phan ngui sa pal geh pah ngai halà ală gah geh bơta pràn tac hờ lơgar ndai uă bè khŏ zep, tàñ mai... tus bal jat gùng dà crơng gơs mpồl lơh gơlik gơ rềng tus ală mpồl lơh sa kă bro lơh gơlik bơta phan do: bơh phan nàng lơh tŭ blơi tus mpồl lơh sa kă bro lơh gơlik, mpồl lơh sa kă bro geh gơ rềng tàm tac phan bơna tàm drà kă bro, tus anih ơhò ơm tàm dà lềng. Geh bè hơ̆ den gơ geh gàr bơta pơndiang, tac bro sùm bơh 1 gah lơh phan dê. Pal sơn đờm bơh ală gah kuơmàng tơnơ̆ hơ̆ den rề ơnàng jơh gùt gah lơh sa”.

Tàm gah cau lơh sa kă bro- mpồl lơh sa kă bro, ồng Nguyễn Đình Thắng, Phó Chủ tịch Mpồl tin học Việt Nam đơs là, bulah gam kơlôi rơcang ngan mờ broă rơcang sơndră kòp bơtờp mơya kung ờ di là gờñ ir nàng geh jơnau rơcang lài ai bơtàu tơnguh wơl lơh sa ală nhai lồi nam mờ jŏ jòng rlau: “Nàng ală mpồl lơh sa kă bro bơtàu tơnguh wơl, tàm pơrlòng mờ tŭ tơngai nàng bơtàu tơnguh wơl ală mpồl lơh gơlik phan, lam lơh gơtùi jơh bal kơnòl broă rơcang sơndră kòp mờ bơtàu tơnguh lơh sa, pal bơt bơtàu mơ dùl 1 jơnau rơcang lài, ờ mìng là bơt bơtàu jơnau rơcang lài sơndră, bơt bơtàu jơnau rơcang lài dong kờl mờ pal bơt bơtàu jơnau rơcang lài bơtàu tơnguh wơl mờ bơtàu tơnguh tơnơ̆ kòp Covid-19, pơn yơu tơl tiah lơi gơtùi lơh broă, tơl càr, ƀòn dờng lơi, mpồl lơh sa kă bro lơi gơtùi bơtàu tơnguh wơl. Mờ kờñ bơtàu tơnguh wơl, pal sền gròi tus tàm tơrbŏ bal mpồl lơh gơlik phan mờ sền gròi tus mpồl cau lơh broă tài tŭ tơngai kòp bơtờp neh gơbàn bơta ờ tơl uă ngan mpồl cau lơh broă”.

Pang rùp lơh sa nhai 8 mờ 8 nhai do uă ngan là dà jù- bơta do là geh ngan, ờ gơ ơm bơdìh jơnau kờp dŭ lài bơh ală cau jak chài bal mờ cau dùl nă să is, cau lơh sa kă bro lơi sền gròi broă lơh sa, mpồl bơtiàn ală ngai do. Tàm hơ̆, ală broă lơh bal, dờp geh bơta ring bal dờng nàng kờñ gàr kơ̆ kơljap broă lơh sa dờng- lơh gơlik bơta pràn chul chồl gơguh lơh sa tàm tơngai tus là: jơh nùs lơh ngan lam lơh ală broă lơh dong kờl tơn ai cau lơh broă, cau ờ pràn in nàng cau lơh broă gơtùi tơnguh pràn jak lơh sa, bơceh pa- dong kờl broă gàr tơl niam rài kis, lơh bơta pràn ai rài lơh sa in. Mìng is gơ wèt mờ ală bơta niam pal gàr sùm mờ tơnguh rlau den bal mờ broă lơh ngan bơh tơl mpồl lơh sa kă bro, tơl gah lơh phan dê kờñ ngan geh ală broă lơh dờng nàng đơng pơlam lơh sa ờdo ờdă tàm ală mpồl lơh gơlik phan bơh 2, 3 gah kuơmàng dê- lơh bơnàng jă nàng crơng gơs rài lơh sa Việt Nam ờdo ờdă tàm tŭ tơngai ờ hềt gơtùi kờp dŭ tơngai tơn jơh bơh kòp dờng dê.

Cau mblàng K’Duẩn