Dà kờn ngan tus să jan\ in, mơya ờ di là cau lơi kung gi\t ngui dà dipal lơm ờ mờ bơta săc rơ wah phan bơna dà ơn tàm khàr kloh niam. Tàm jơnau đơs do, bol an\ yal làng bol mờ gơ\p bơyô in ờ uă jơnau tơngi\t tu\ ngui dà hùc ơn tàm khàr.  Tu\ hùc dà, jơh tơl nă cau geh bơta mờng quèng ơn mbùng rềp tơn tềng bơr khàr nàng hùc dà tơn, lơh bè hơ\ geh lơh vi khuẩn tàm mbùng, vi khuẩn geh lài tàm mpàng tê mờ vi khuẩn mu\t tàm dơlam khàr, tơnơ\ hơ\ mờ deh dờng rơ\ rài sơpài pơn jềng uă ngan, dilah tơnơ\ bàr pe jiơ kung gam hùc bè ờs dà tàm khàr  do, den bơyô geh hùc bal dùl bơnah uă ngan vi khuẩn. Ờ uă bơta vi khuẩn bươn ngan deh dờng uă tàm dà digơlan lơh gơlik dùl ròt bơta lơh aniai tus pràn kơldăng să jan\ bơyô dê bè:

Khih phan sa mờ gơlơh ờ niam:

Uă ngan dà hùc ơn tàm khàr ờ lơh geh tơl bơta niam digơlan geh uă ngan bơta brêh brơm kơn jơ\ geh uă rlau mờ khà ai gơnoar mờ vi khuẩn E.coli. Vi khuẩn E.coli digơlan geh măt tàm khăt tiah lơi mờ digơlan deh dờng mhar ngan, den tàng bè hơ\, dilah ală tu\ ơn dà tàm khàr ờ lơh geh bơta tơl kloh, den digơlan lơh tus vi khuẩn do in bơtờp mu\t mờ lơh bơ\ dà.

Bal mờ hơ\ tai, tê bơyô dê digơlan tam tìp mờ vi khuẩn do khăt tu\ lơi mờ dilah tu\ jơng tê bơ\ mờ bư tềng bơr khàr dà hơ\ sồng hùc den kung geh lơh geh bơta bươn ai vi khuẩn in mu\t tàm dơlam khàr dà.

Vi khuẩn E.coli digơlan bươn lơh să jan\ geh ală bơta gơ tơngo\ khih bè jê ndul gơ jroh, gơtuh hă, duh să…Kuơ màng, là ală kơnòm dềt geh să jan\ sơndră wơl mờ kòp ờ pràn mờ ală cau să jan\ glar bòl jo\ jòng lơh bơta pràn sơndră wơl mờ kòp gơmù uă ngan sơlơ bươn ngan gơtìp bơtờp bơ\.

Dơ\ 2 là lơh ranh kơltau, lơh gơlik mun dềt:

Vi khuẩn staphylococcus aureus là dùl jơi vi khuẩn digơlan ơm tàm dà hùc ơn tàm khàr mờ là jơnau tờm lơh gơlik bơta ờ niam dilah bơyô neh rlau hùc dà do. Vi khuẩn do geh uă tàm nhơm kis, ù, dà…Den tàng bè hơ\, tàm ală tu\ lơh dà hùc ơn tàm khàr, dilah ală anih lơi ờ lơh geh kơr nuăt pal jăt ờdo ờdă kloh niam den digơlan bươn ngan lời hiu\ ală vi khuẩn do tàm ală tu\ lơh sàng kloh mờ gơ sơ\t phan bơ\ tàm dà.

Vi khuẩn staphylococcus aureus dilah tu\ neh deh dờng uă tàm să jan\, den digơlan lơh kơltau gơtìp ranh mờ dơ kiăt. Mờ vi khuẩn staphylococcus aureus mờ Escherichia co li kung lơh gơlik bơta ờ niam tus gùng pròc, gơlam tus jơnau lơh kòl è. Dilah tàm să jan\ geh uă phan bơ\ bơh lài, digơlan ală tu\ tam gơl phan tàm dơlam să jan\ ờ pràn, gơlam tus jơnau lơh kơltau gơtìp ranh mờ gơlik mun dềt uă ngan…

Dơ\ pe là lơh duh tàm să mờ as sồt tàm dơlam mbùng bơr:

Bơ sềt candida là bơ sềt digơlan lơh gơlik kòp tus ală phan pròc klung đơs bal mờ ală gùng lơh lề phan sa đơs is. Bơ sềt do geh pơgăp 300 jơi, sùm ơm kis uă tàm ală anih lơh lề phan sa, gùng tă nhơm mờ tềng kơltau, ờ uă bơta digơlan geh tàm tiah ơm kis geh is.

Bơ sềt candida mu\t tàm khàr dà uă ngan là bơh tam tìp đah mbùng khàr mờ tê halà ală bơta ndai. Bơ sềt candida digơlan geh măt tàm khăt phan lơi, bơta lơi, geh tu\ là geh bal tàm tê bơh bơyô dê. Den tàng bè hơ\, ờ sền ngăc tàm broă ơn dà tàm khàr halà tu\ hùc, bơ sềt candida digơlan mu\t tàm dà tàm khàr mhar ngan mờ lơh gơlik kòp dilah bơyô hùc dà.

Bơ sềt candida bơh sơn rờp mìng geh tàm dơlam mbùng bơr  lơm mơya tơnơ\ tu\ deh dờng uă digơlan lơh gơlik bơta as sồt puăc tềng mbùng, as sồt dơlam mbùng…lơh ờ niam ngan. Tu\ tàm dơlam mbùng bơr gơtìp as sồt, gơ gam lơh gơlik dùl bơta dờng hơ\ ngan là duh tềng mbùng bơr, as sồt dơlam mbùng lơh he in tus tu\ ờ gơtùi sa bơkah, geh tu\ là jê ngan mờ gơlơh gơ jran\, ờ niam, mờ ờ suk tàm să jan\...

Nàng tam dră wơl mờ bơta mu\t lơh aniai bơh vi khuẩn dê, làng bol mờ gơp bơyô pal lơh jăt 3 jơnau bơto sồr tơnơ\ do:

Hùc jơh khàr dà neh pờ bơnăp tàm tơngai ết ngan rlau jơh.

Dilah neh blơi khàr dờng, niam ngan rlau jơh là i\t dà tàm li nàng hùc.

Dilah pal cèng dà hùc jăt tàm să, niam ngan rlau jơh là pal rơ wah dà hùc khoáng chất. Tu\ kòn bơnus kờn uă tu\ jiơ lik bơdìh lơh broă, să jan\ gơtìp roh uă ngan dà, sơdàng, boh mờ ală khoáng chất tàm dơlam să jan\ digơlan gơtìp roh jăt bal bơta ai năng lượng mờ gùng dà kơlhề pơhàl, tu\ do dà hùc khóang chất là dà hùc niam ngan rlau jơh.

Bơta geh ngan mùl màl dà ơn tàm khàr tàm càr Dak Lak.

Ală jơnau pa yal do pà go\ bè bơta aniai tus mờ bơta pràn să jan gơl^k geh uă ngan bơh dà neh ơn tàm khàr lơh aniai uă tus mờ cau hùc dà. Kờ` g^t loh rơlao bè broă do, bol a` neh geh dơ\ lùp bác sĩ Phạm Quang Lộc atbồ  đah kloh niam ờ do ờ dă tàm phan sa càr Dak Lak dê bè mùl màl ală hìu lơh dà ơn tàm khàr tàm càr do, bơh tu\ hơ\ kờ` làng bol wă rơlao tu\ kờ` rơwah dà hùc.

- Ơ bác sỹ Phạm Quang Lộc, ồng gơtùi yal nàng ală cau iăt rơjô in g^t bè broă lơh bơh ală hìu lơh dà ơn tàm khàr tàm càr Dak Lak?

Bác sỹ Phạm Quang Lộc: lài ngan là tàm càr Dak Lak geh rơlao 80 hìu lơh dà ơn tàm khàr, mùl màl rơ\p sền gàr geh mờr 70 hìu, mờr 10 hìu den ờ jòi go\. Dơ\ 2 tai là bơcri tàm broă lơh dà hùc ơn lài tàm khàr ờ ring bal. ală hìu bơcri priă tơl bè phan lơh broă, ală tiah lơh broă, kòn bơnus. Bơdìh hơ\ tai, geh ală hìu lơh dà mìng geh lơh jăt broă lơh ờ di pal, bơcri priă lơh 1 broă lơh, 1 gơl broă lơh. Den tàng, dà geh tăc tàm anih kă bro ờ tơl kloh niam. Gơtùi đơs, khà niam dà hùc ơn lài tàm khàr càr Dak Lak gơtìp uă kal ke. Kal ke du\t ndơl là cau ngui dà ờ g^t dà lơi là dà kloh niam mờ neh geh anih lơh broă dà lơgar geh gơnoar ai lơh mờ dà lơi lơh ờ di pal bu\ lah anih yal tơng^t, anih lơh broă sền gàr neh uă dơ\ yal, mơya làng bol kung gam ờ g^t.

- Tềng đăp mờ ală kal ke bè hơ\, di bè hơ\, càr Dak  Lak neh geh ală broă lơh lơi kờ` sền gàr lah ờ ơ bác sĩ?

Bác sỹ Phạm Quang Lộc: Tàm càr Dak Lak geh tus rơlao 80 hìu lơh, mơya mìng geh ờ uă hìu lơh di pal mờ ală bơta mờr tơl bơh 1 broă lơh dà hùc ơn lài tàm khàr. Lài ngan là ală hìu lơh dà do geh anih lơh broă tàm tiah lơh sa mờ măy mo\k. dơ\ 2 tai là geh bơcri priă blơi phan lơh broă pa mờ geh tơl ală broă lơh. Dơ\ 3 là cau lơh broă geh tơl jăk mờ ndrờm bal. Gam tai, ală hìu lơh dà ơn lài tàm khàr ndai là hìu nhă lơh is, den tàng, kal ke ngan. Broă kal ke tai là broă g^t wă làng bol dê tàm broă dờp, blơi dà mìng sền gròi tus mờ khà priă ờ kas rơlao, lơh jăt broă lơh mờ tê di gơlan là khà priă ờ kas rơlao jăt mờ lơh jăt mờ măy mo\k, mơya làng bol rơwah khà priă ờ kas rơlao. Tìs den geh uă, geh 3 mpồl tìs, lài ngan là tìs bè phan lơh broă, mpồl tìs dơ\ 2 là kòn bơnus, mpồl dơ\ 3 là tàm broă lơh. Tàm 3 mpồl do den bol a` lơh glài di lah ală hìu lơh dà lơi tìs uă dơ\, kuơ màng ngan là tìs bè bơta niam dà, tu\ bol a` tus sền go\ ală vi khuẩn krơi is, lơh gơl^k kòp den bol a` sồr ală anih lơh broă geh gơnoar ku\p wơl sră lơh broă, kă bro mờ lơh glài. Mpồl dơ\ 2 tìs jăt bơnah, he gơtùi lơh wơl, mơya cồng nha sền ờ hềt go\ den tìs bè bơta niam dà geh lơh glài mờ priă, yă mờ lơh jăt ală broă pal geh lơh kờ` tơnguh niam dà hùc.

-Tềng đăp mờ tìs geh uă tàm ală hìu lơh dà, di bè hơ\ ală gah, mpồl lơh broă geh gơnoar tàm càr Dak Lak neh geh ală broă lơh lơi kờ` kơrian, kờ` ba` gơtìp aniai tus mờ cau ngui dà?

Bác sỹ Phạm Quang Lộc: Lài mờ tu\ kơrnoăt 178 Gơnoar atbồ lơgar tơl^k den khà lơh glài lài do ờ uă rơlao mờ ờ tơl pràn kờ` kơrian. He gơtùi đơs geh 2 tơngai, 1 tơngai bơh nam 2014 mờ 1 tơngai lài nam 2013. Jăt a` kơlôi geh ngui tơl ală broă lơh tàm kơrnoăt 178 den tơl pràn kờ` kơrian. Tu\ do he tàm bơta là cau neh rơlao bơcri priă lơh, di lah he lơh glài nền nòn den gơtìp hoàc huơr gời bè phan bơna cau hơ\ dê, do là jơnau ờ su\k ơm ngan bơha jih lơh broă lùp sền, lơh glài. Cau bơcri priă blơi phan bơna bơh 20, 30 tus 100 tơlăk priă, tu\ do ờ tơl pràn tai kờ` bơcri…hơ\ là kal ke tàm broă lơh glài, lơh bè lơi kờ` phan bơna hìu nhă, cau 1 nă să is kung bè mpồl bơtiàn mờ geh ai tơl^k di pal mờ anih kă bro geh khà niam. Hơ\ là ală bơta kal ke mờ anih lơh broă lùp sền pal kah mờ ờ su\k ơm ngan. Gơtùi đơs, lài do ờ hềt geh khà, broă sền gàr ờ nền nòn, ờ hềt geh khà, bơcri priă lơh nggùl gơl, tu\ do neh geh khà, sền gàr nền nòn den khà phan bơna do geh là 1 bơta hoàc huơr pal geh sền gròi jăt mờ broă lơh sa…

- Kờ` tơmù ală bơta aniai tus mờ cau ngui, di bè hơ\, bác sĩ geh jơnau lơi kờ` bơto sồr?

Bác sỹ Phạm Quang Lộc: Dà hùc neh ơn lài tàm khàr den lài ngan pal sền gròi khà măt phan kă bro tu\ do, tàm anih yal tơng^t, anih lơh broă sền gàr geh jơnau yal bè ală khà măt phan kă bro, ală hìu mờ geh khà niam kung bè hìu tìs kờ` he ai bơh tàm bơta hơ\ mờ he g^t kờ` rơwah dà. Broă dơ\ 2 tai là, tàm khà măt cih phan kă bro, jăt kơrnoăt tu\ do den ală phan kờ` lơh pal geh tơl bơta, kờ` tăc pal geh yal di pal mờ adăt boh lam khà niam dê mờ jăt khà bè hơ\ den pal geh băng kì tềng khàr, den hơ\ sồng g^t phan hơ\ neh geh sền gròi. Mờ dà hùc ơn lài tàm khàr là phan pal geh băng kì, den tàng di lah ờ geh băng kì den phan hơ\ ờ di pal. Broă du\t ndơl là pal sền kờ` g^t, bè a` neh yal là jơnau bơh anih yal tơng^t, ală anih lơh broă sền gàr nàng he rơwah phan niam ờ do ờ dă…

- Ưn ngài bác sỹ.