VOV4.K’ho - Ai mhàm is ờ mìng là 1 broă lơh niam bơne\ ngan, tơl^k nùs nhơm dong kờl bal jơi bơtiàn kòn cau Việt Nam dê mờ broă lơh do gam cèng uă bơta kuơ tus mờ bơta pràn kơl dang să jan tai. Kờ` g^t wă loh rơlao tai bè ală bơta kuơ kung bè ờ uă broă pal tơnkah tu\ ai mhàm is, bol a` neh geh dơ\ lùp bác sĩ Trần Thị Kim Hồng, Phó kuang atbồ Trung tâm Huyết học mờ Truyền máu càr Dak Lak yal nền nòn bè broă do:

- Ơ bác sĩ! Ai mhàm is là bè lơi mờ broă ai mhàm is geh ală broă lơh lơi?

Bác sĩ Trần Thị Kim Hồng: Ai mhàm dong kờl is là broă lơh kờ` tam pà ntờc mhàm să tòm he dê, ờ geh cau lơi sồr ha là kờ` geh bơta kuơ lơi mờ là mìng ai is mờ g^t is bè broă ai mhàm is bơh să tòm dê. Lài ngan là cau ai mhàm geh dan is mờ jòi kờ` g^t bè broă ai mhàm is. Pơn jăt tai, cau ai mhàm is geh yal tàm pang sră bè bơta pràn kơl dang să jan, ală bơta kòp neh gơbàn. Tơnơ\ mờ hơ\, geh ală y, bác sĩ pơlam bè broă ai mhàm is mờ geh kham sền kờ` g^t bơta pràn să jan, gàr niam cau ai mhàm is pràn kờ` ai mhàm is.

Broă pơn jăt tai là sền mhàm lài mờ tu\ ai mhàm is. Broă dơ\ 4 là ai mhàm. Broă do mìng roh 5 phút. Tơnơ\ mờ hơ\, cau ai mhàm is pal ơm rơlô tơn 1 bă tiah bơh 5 tus 10 phút, sa phan sa di mơ…

Gam mờ ală mpồl mhàm, tơnơ\ mờ tu\ neh dờp geh jun tus ală hìu sơnơm. Tàm do, mhàm geh sền kờ` g^t, ai tơl^k mpồl mhàm mờ rơwah tai 1 dơ\ tai mờ măy mo\k geh bơta niam uă jăt mờ broă ai bơh Bộ Y tế dê. Ală mpồl mhàm tơnơ\ mờ tu\ neh rơwah geh tơmu\t tàm broă lơh ală phan mhàm kờ` tam cah is gơs ală bơnah di pal, tơnơ\ mờ hơ\ geh prăp mờ tam pà tus mờ cau dờp mhàm in.

- Ơ bác sĩ! Bè hơ\, cau ai mhàm is pal geh di pal ală bơta lơi?

Bác sĩ Trần Thị Kim Hồng: Cau ai mhàm is pal là cau pràn kơl dang, nùs nhơm niam ờ geh bơta lơi. Bè sơnam, cau klao bơh 18 tus 60 sơnam; cau ùr bơh 18 tus 55 sơnam, ờ gơbàn kòp ha là geh ală broă lơh gơtòp kòp tàm gùng mhàm, bè kòp viêm gan B, C, giang mai, sốr rét… Ngài bơh ală dơ\ ai mhàm là 3 nhai.

- Ơ bác sĩ! Geh ờ uă cau đơs là, ai mhàm geh lơh să jan ờ pràn tài roh 1 khà mhàm. Den di bè hơ\, jăt bác sĩ, jơnau đơs do di lah ờ? Mờ ai mhàm jăt tơngai geh kuơ bè lơi tus mờ bơta pràn kơl dang să jan bal mờ nùs nhơm kòn bơnus dê?

Bác sĩ Trần Thị Kim Hồng: Ai mhàm jăt jơnau bơto sồr bơh bác sĩ den là ờ geh bơta lơi lơh aniai tus mờ bơta pràn kơl dang să jan. tài, bè tơngu me să jan, mhàm geh uă ngan bơta, tơl bơta geh rài kis krơi is, kung ndrờm bè ală bơta tàm să jan, mhàm sùm tam gơl, geh tam gơl pa, geh sùm pah ngai. Tu\ neh ai mhàm, mhàm tàm klờm, leh geh chồl tus tàm gùng mhàm kờ` bơtơl bal khà mhàm neh ai. Tơnơ\ mờ hơ\, chung, ntìng kung tơnguh lơh gơs mhàm,gơtùi tơnguh uă bơh 4 tus 10 dơ\ jăt mờ bè ờs kờ` bơtơl khà mhàm pa tơl^k. Tơnơ\ mờ 2, 3 ngai, să jan cau ai mhàm pràn wơl bè ờs.

Tu\ lòt ai mhàm is, cau ai mhàm geh uă ngan bơta kuơ. Lài ngan, geh sền gròi bơta pràn kơl dang să jan, sền gròi ală kòp mồr, kòp gơtòp bơh gùng mhàm. Dơ\ 2, geh sền gròi ală kòp ờ gơtòp bè huyết áp, nùs, gùng mhàm. Mờ tu\ ai mhàm, 1 khà uă sắt kung geh ai tơl^k, l^k bơdìh să jan jăt gùng mhàm, pơgồp bal tàm broă lơh tơmù khà sắt, tơmù oxy hoá, tơnguh broă sơndră mờ kòp.

Tơnơ\ mờ tu\ să jan neh lơh geh tai mhàm pa, dong kờl să jan he pràn rơlao, kơnòm rơlao. Bơdìh mờ bơta kuơ bè să jan, ai mhàm gam geh kuơ bè nùs nhơm uă ngan, hơ\ là nùs nhơm kơlôi sơnơng geh kuơ mpồl bơtiàn in, tài neh dong kờl ală cau kờ` geh mhàm.

- Bè hơ\, lài mờ tơnơ\ mờ tu\ ai mhàm, cau ai mhàm pal kah ală bơta lơi ơ bác sĩ?

Bác sĩ Trần Thị Kim Hồng: Di lah ngai hìng lòt ai mhàm is den mang do, he sào sa bè ờs, ba` drơng mang, ba` `ô ơlăk bièr mờ sa ală phan sa lơngồt, béo. Àng drim gờ` lài mờ tu\ lòt ai mhàm is he pal sa drim bè ờs.

Tơnơ\ mờ tu\ neh ai mhàm, rê sào sa bè ờs, ơm rơlô niam; ba` hềt `ô ơlăk bièr, ba` lơh ală broă `jơ\, pràn bè coh plai, chồl tà, ntoăt… tơnguh broă sào sa, tơnpràn să.

- Ơi, dan ưn ngài bác sĩ uă ngan!

Cau cih mờ yal tơng^t Ndong Brawl