VOV4.K’ho - Tây Nguyên  gam mut tàm tơngai duh ngan bơh nhai prang, mờ bơta ai go\ ngan la àng drim gờ` trồ mriềt, ngai mho tơngai duh ngan, lơh kal ke, bơta mriềt duh tam  ngai gơ tam gơl nisơna ngan. Trồ tiah tam gơl nisơna tàm ngai geh lơh aniai ngan tus pràn kơldang sa\ ja` kòn bơnus, tơngguh bơta gơbàn kòp ngan la mờ cau  sa\ kong pràn ờ pràn. Bơta trồ tiah do kung la  tu\ bươn ngan tus vi khuẩn, virus gơbàn ua\ mờ lơh bơtờp mờ mpờl go\ ngan la ala\ bơta kòp, bè kòp as phế quản, as klờm soh, kòp nggùh, jê ndul, toh ut, rubella, rang…Tàm jơnau ngai do, bác sĩ chuyên khoa  2 Lê Vũ Thức -atbồ gah sơm kòp kơnòm dềt, Hìu sơnơm dờng ]àr Kon Tum geh đơs bè ala\ broa\ lơh rcang sơndra\ kòp bơh tơngai duh, dong làng bol mờ gơp bơyô geh tai bơta git nàng bơtàu tơngguh pràn kơldang, r]ang sơndra\ kòp jê.

            Lài mờ tu\ iat dơ\ ho jơnau lùp bơh cau ai tơnggit mờ Bác sĩ chuyên khoa  2 Lê Vũ Thức - atbồ gah sơm kòp kơnòm dềt, Hìu sơnơm dờng ]àr Kon Tum geh đơs bè ala\ broa\ lơh rcang sơndra\ kòp bơh tơngai duh, jà… iat jơnau cih bè bơta kòp tàm gùng  ta\ nhơm bơh kơnòm dềt, kòp sùm gơbàn tàm Tây Nguyên. Jà…iat bal.

            Neh nđờ ngai do, ùr bơklau bi Nguyễn Văn Thịnh, Nguyễn Thị Việt kis tàm [òn Plei Iệc, ntum Bờ Y, kơnhoàl Ngọc Hồi, ]àr Kon Tum ờ bi] ờ sào. Tàm sap nhìm bơh sau Nguyễn Thị Bảo Linh, lo\ Việt pal pơ dờm kòn ndang, mờ ai git ndang: Sau Bảo Linh rơp 2 nhai mo, tàm ala\ ngai do sùm nhìm ờ git bơh tài. Tôlah trồ tơngai duh den lơh sau Linh gơbàn  ờ suk,  ùr bơklau sùm  tru\ dà lời ngềt ngan hơ\ sồng pơn đum kòn. Kung bơh sơnđà] kòn, ùr bơklau bi gam blơi bal chi puh ]àl pa. Mơya, gơ gen gơ lơh trơ wơl wơl, kòp tê jê sa\ bơh sau Bảo Linh slơ tu\ slơ gơbàn ờ niam:“A` gơlơh go\ sau gơbàn bơsia\, tơnơ\ rhời den gơbàn bơsia\ jat dơ\, bơsia\ ua\, bơsia\ gơ lơh pàl jơh muh mat”.

            Yal mờ bác sĩ bè bơta kòp bơh sau Nguyễn Thị Bảo Linh mờ bác sĩ Vũ Thị Phương Mai atbồ hìu sơnơm ntum Đak Rơ Va, [òn dờng Kon Tum, cau neh mờr 20 nam lơh sơnơm tàm [òn lơgar, ai git, di gơlan ua\ la sau gơbàn as sồt klờm soh bơh gơbàn gơmut mriềt. Bác sĩ Vũ Thị Phương Mai ai git, trồ tiah tàm Tây Nguyên drim mriềt, gùl ngai, mho den tơngai duh, kơnòm dềt kòn sa bươn ngan gơbàn kòp tàm gùng ta\ nhơm. Bơh lồi nhai 3 tus bồ nhai 5, khà cau kòp la kơnòm dềt bơh hìu sơnơm ntum dờp sơm kòp gơguh ua\. Gơbàn geh bơta tam gơl nisơna do bơh trồ tiah neh lơh tơngguh ala\ kòp tus mờ kơnòm dềt, ua\ ngan la kòp bè gùng ta\ nhơm:“Tơngai tam gơl kàl do gơlơh ua\ ngan gơbàn kòp as sồt gùng ta\ nhơm gơbàn mhar, kòp nggùh. Lài jơh la ]àl, trồ tiah gơbàn krơi jà`, ala\ sau ờ geh soh tơl ram ào mpha tàm àng drim gờ`, lơh kloh sa\ ja` kung ờ hềt sền gàr nền”.

            Tìp wơl mè kòn lo\ Nguyễn Thị Việt tàm gah sơm kòp kơnòm dềt –Hìu sơnơm dờng ]àr Kon Tum, bol a` geh git, sau Nguyễn Thị Bảo Linh geh ala\ bác sĩ sền git kòp la as sồt klờm soh mờ gam tàm bơta sơm kòp. Drờm bè kòp bơh sau Bảo Linh, tàm gah sơm kòp kơnòm dềt kung gam geh nđờ jơt na\ sau ndai gam sơm kòp geh gơ rềng tus gùng ta\ nhơm, bè as sồt khí phế quản, as sồt klờm soh.

            Ờ suk sền sơnđà] kòn klau Bùi Danh Tài, rlau 1 nhai pa deh gam bi] ờ sô tềng tê mè, bi Bùi Viết Chung, bèp Tài ai git: bơh sơnrờp go\ sau gơ lik dà muh, bơsia\ dùl ê\t den tàng ờ sền. Tus tu\ kòp bơh sau slơ ngai slơ jrua\, jùn tus hìu sơnơm den hơ\ sồng geh ala\ bác sĩ ai git kòn neh gơbàn sồt mồr ơnàng tàm phế quản klờm soh, phế năng mờ nhu mô klờm soh ngòt rngơt ngan. Bal mờ bơta kơp kờ` sau mhar bời kòp, bi Bùi Viết Chung ai git, tơnơ\ do geh sền gàr nền nòn kòn mờ lơh di pơlam jak chài rlau:“Bơh broa\ neh gơbàn bè do, ùr bơklau a` kung geh git jơnau mờng la kòn se pa deh pal gàr ram sa\ kòn in. Rề hờ hìu den pơnđum mo kòn in mơya he pal klài  dà duh ram di pal. Dơ\ 2 la niam rlau jơh la ba` ngui chi puh ]àl. Sùm pal gàr ram kòn in, pal sền tus kòn”.

            Jat ala\ bác sĩ bơh Hìu sơnơm dờng ]àr Kon Tum, tu\ do,  tàm Tây Nguyên gam tam gơl kàl bơh nhai prang tus nhai mìu. Bơta trồ tiah do lơh tơngguh kòp tàm ala\ kơnòm dềt, kòn se, ngan la kơnòm dềt bơh 5 sơnam mù hờ đơm tài geh bơta pràn sa\ ờ hềt jơh gơ mòn den tàng pràn dra\ kòp mờ bơta pràn kong ờ jai. Tàm tơngai tam gơl kàl, ala\ kòp bè gùng ta\ nhơm tàm kòn se, kơnòm dềt gơbàn ua\ tài ua\ bơta kòp, virus, vi khuẩn bươn ngan gơ mut tàm sa\ kòn se tu\ khi ta\ nhơm. Ala\ cau mè, cau bèp kờ` pal lời bơta dong ngan sền gròi , sền gàr tus oh kòn he nàng rcang sơndra\ kòp niam rlau.

            …………………………………………

Tu\ do, kờ` làng bol mờ gơ\p bơyô in g^t tai bè broă sơndră mờ trồ tiah prang duh, kung bè tu\ trồ tiah tam gơkl kàl, cau ai tơng^t jơnau “Pràn kơl dang să jan mờ rài kis” neh geh dơ\ lùp Bác sĩ chuyên khoa 2 Lê Vũ Thức kuang atbồ gah sơm kòp kơnòm dềt, hìu sơnơm dờng ]àr Kon Tum bè ală broă sơndră mờ kòp.

-Ơ bác sĩ, Tây Nguyên gam tàm tơngai trồ tiah prang duh, mờr tam gơl kàl, Bác sĩ gơtùi pà g^t bè broă di gơlan gơl^k geh kòp tê jê să tàm tơngai do bè lơi?

Bác sĩ Lê Vũ Thức: tàm tơngai tam gơl kàl, tàm hơ\ is ồn ngan là tàm Tây Nguyên den trồ tiah tàm ngai tam gơl uă ngan, bơta mrềt tu\ drim, bơta duh tu\ ngai mờ mho ờ ndrờm bal, den tàng làng bol ờ gơdờp di tu\ mờ broă tam gơl bơh mrềt duh tàm tiah kis. Rơlao mờ hơ\ tai, tơngai do trồ tiah duh. Ală bota gơl^k geh kòp bè vi sinh vật, vi khuẩn, vi rus [uơn ngan gơl^k geh den tàng tàm tơngai tam gơl kàl do pal kah ngan tài [uơ gơtìp ală kòp mờng gơtìp.

-Ơ bác sĩ, ală bơta kòp ngòt rơngơ\t lơi [uơn gơtìp tàm tơngai do?

Bác sĩ Lê Vũ Thức: tàm tơngai do, ală kòp mờng gơl^k geh ngan là ală kòp bè gùng tă nhơm, ală kòp bè gùng tơrdih phan sa bè kòp jê ndul gơjroh. Bơdìh hơ\ tai, gam geh ờ uă kòp tài trồ tiah tơngai duh bè kơrwài tơngai, kòp sồt mồr bơdìh să tài trồ tiah tơngai duh ir lơh kòn dềt gơl^k kơlhề uă mờ lơh gơl^k as sồt tềng să. Bơdìh hơ\ tai, ală kòp ndai, bè kòp rang, kòp jơng tê bơr kung mờng gơl^k tàm kàl do.

-Làng bol pal lơh bè lơi kờ` sơndră mờ kòp tàm tơngai do ơ bác sĩ?

Bác sĩ Lê Vũ Thức: Kờ` sơndră mờ kòp den lài ngan he pal tơnguh pràn kơl dang să jan. pal lơh broă, ơm rơlô di pal, broă sào sa tơl phan bơkah, kuơ màng ngan tu\ trồ tiah tơngai duh pal hùc uă dà. Tàm broă lơh ba` ngui uă ir phan puh càl ha là măy lơh mrềt uă ir, tài tu\ bơta duh hờ bơdìh trồ tiah tam gơl ni sơna den să jan he ờ gơdờp, den kung [uơn gơtìp ală kòp bè gùng tă nhơm. Bơdìh hơ\ tai, kòp bè gùng tơrdih phan sa tàm trồ tiah tơngai duh do den phan sa kung [uơn gơtìp pơr-ìu, broă lơh kloh niam ờ do ờ dă phan sa kung là broă pal kơlôi tus kờ` sơndră mờ kòp tàm kàl do.

-Cau [uơn gơbàn kòp ngan tàm tơngai do là kòn dềt, Bác sĩ geh jơnau đơs bè lơi bè broă di gơlan gơtìp kòp tàm kơnòm dềt tơngai do?

Bác sĩ Lê Vũ Thức: Kòn dềt den să jan, bơta pràn sơndră mờ kòp ờ pràn rơlao jăt mờ cau dờng. Den tàng, ală kòp mờng gơbàn tàm tu\ tam gơl kàl den mờng geh mờ kòn dềt. Bè neh đơs là kòp tàm gùng tă nhơm bè kòp jê rơnồng dờ, kòp as klờm soh. Hơ\ sồng ală kòp bè gùng tơrdih phan sa bè kòp jê ndul gơjroh ha là kòp lỵ. bơdìh mờ ală kòp gơtòp ndai, tàm trồ tiah tơngai duh do kung mờng gơtìp tai hơ\ là kòp jơng tê bơr, kòp rang.

-Ală cau mè, cau bèp neh cèng kòn tus kham mờ bác sĩ di tu\ lah ờ, ha là ală cau gam ờ sền gròi tus mờ kòp tê jê să oh kòn dê?

Bác sĩ Lê Vũ Thức: Di lah pơn ndrờm mờ ală nam lài, jơnau g^t wă làng bol kung neh tơnguh rơlao. Ală kòn dềt, geh uă ngan kòn dềt geh cèng tus kham gờ`, di tu\. Bu\ lah bè hơ\, kung geh ală kòn dềt, tàm hơ\ uă ngan là kòn dềt kis tàm tiah sar lơgar ngài den tus kham kòp neh jroă rơlao mờ ală kòn dềt kis tàm [òn drà, [òn dờng.

- Ơ bác sĩ, geh broă lơh lơi kờ` sơndră geh cồng nha ờ uă kòp mờng gơl^k bè kòp rang, ală kòp bè gùng tă nhơm, kòp jê ndul gơjroh lah ờ?

Bác sĩ Lê Vũ Thức: Gơwèt mờ ală kòp gơtìp tàm gùng tơrdih phan sa, bè kòp jê ndul gơjroh, kòp jơng tê bơr den broă lơh kloh niam sào sa, hùc dà là kuơ màng ngan. Broă ngui dà, broă lơh kloh niam ờ do ờ dă phan sa, broă rào tê sùm, hơ\ sồng broă lơh hìu đì ndul di pal là broă kuơ màng ngan tàm broă sơndră mờ ală kòp bè gùng tơrdih phan sa.

Mờ ală kòp tàm gùng tă nhơm, bè kòp jê rơnồng dờ, kòp as sồt klờm soh den tàm tơngai do, tàm hơ\ uă ngan là tu\ trồ tiah tơngai duh tu\ l^k bơdìh pal ndao sơgơn dờng ơnàng kờ` pleh mờ gơtìp duh tơngai uă ir. Dơ\ 2 là tu\ ngui phan puh càl den ba` puh jo\ ir, ba` puh di tơn tềng să kòn dềt. Ngui măy mrềt den he ngui tàm bơta mrềt di mơ, pleh mờ broă gơtìp ờ ndrờm bal mờ bơta duh hờ bơdìh trồ tiah ni sơna, bè tu\ gam tàm ]ơldu\ mrềt mờ he l^k hờ bơdìh ni sơna den să jan he ờ gơdờp mờ [uơn gơtìp mrềt mu\t. Kòn dềt tàm tơngai do [uơn ngan gơl^k dà kơlhề. Kòn dềt gơtìp mrềt mu\t bơh tàm dà kơlhề hơ\, den tàng tàm tơngai do pal tơnsoh ào, mpha lơhơ, ơnàng, tàm hơ\ uă ngan là ào, mpha geh biày [uơn gơjồp dà kơlhề kờ` pleh mờ kòp dềt gơtìp mrềt mu]t mờ sơlơ\u wơl tàm tu\ trồ tiah tơngai duh do.

-  Bác sĩ geh jơnau bơto sồr lơi tus mờ ală cau tu\ go\ să he ha là cau tàm hìu gơtìp kòp tàm tơngai do?

Bác sĩ Lê Vũ Thức: tu\ să tòm ha là cau tàm hìu nhă gơtìp ală kòp do den jăt mờ kòp he geh broă lơh krơi is. Bè ală kòn dềt gơtìp kòp jê ndul gơjroh mhar, den broă lơh lài ngan là ai kòn dềt in hùc dà tơl mờ ai sào sa tơl. Di lah geh den ai hùc bơtơl dà Oresol là niam ngan, klài di mờ jơnau bơto sồr ai kòn dềt in hùc lài mờ tu\ lòt kham. Ală kòp bè gùng tă nhơm bè kòn dềt duh să, tu\ duh să den pal soh phan lơhơ, ơnàng kòn dềt in, tơnhùc sơnơm tơmù duh gờ` kờ` pleh mờ gơl^k duh să uă. Ală kòn dềt mìng bơsiă, gam sa, gam pô bè ờs den he gơtùi ngui ală sơnơm brê bè ờs kòn dềt in. sền gròi tai, di lah go\ kòn dềt gơlơ glar rơlao ha là tă nhơm glar rơlao, mờ gơlơh ni sơna den pal cèng mơ tus hờ hìu sơnơm kờ` kham g^t kòp mờ sơm kòp di pal. Bơdìh mờ ală kòp gơtòp bè kòp rang, kòp jơng tê bơr den pal kah ală broă tam cah is kờ` pleh mờ gơtòp tus ală kòn dềt ndai ha là ală cau ndai tàm hìu nhă.

-Dan ưn ngài Bác sĩ!

  }au mblàng  K' Brọp  mờ Ndong Brawl