VOV4.K’ho - Pa do, mìu càl dờng gơbàn tàm uă càr, [òn dờng tàm gùt lơgar lơh gơbàn dà cò, dà bam. Tơnơ\ mờ mìu, dà cò, dà bam lơh gơbàn geh uă ngan vi sinh bơh tàm ù, gơthul, sìô siă, phan tơl^k…bal mờ dà, lơh [ơ\ tus tiah kis mờ lơh gơtòp kòp.

Rơlao mờ hơ\ tai, mìu bal mờ dà bam là bơta [uơn kờ` ală vi khuẩn deh mờ lơh gơbàn kòp tus kòn bơnus. Geh ờ uă kòp mờng gơbàn tơnơ\ mờ mìu, dà tih dà cò, làng bol pal geh broă sơndră mờ kòp bal mờ sền gàr bơta pràn kơl dang să jan.

Kòp sốt xuất huyết: Ù tiah sùh, [ơ\, dà kờn là bơta [uơn lơh sơmăc deh kòn, den tàng kòp sốt xuất huyết [uơn ngan gơbàn geh. Bơdìh hơ\ tai, tơnơ\ mờ mìu càl dờng, ală kòp gơbàn geh tài ală vector lơh gơtòp tơnguh bơtàu pràn.

Geh pơnrơ ngan là kòp sốt xuất huyết. Kòp do [uơn ngan gơtòp mờ gơbàn uă tiah. Kờ` rơcang sơndră mờ kòp, ală hìu pal sơbì tiah deh sơmăc, sơbì ală phan kờn dà, gơsơ\t kih dà. Pal pơs wàs kloh niam hìu mờ gùt dar tiah ơm kis kờ` ba` geh tiah kờn dà tàm hìu, lơh geh tiah deh sơmăc.

Kòp tàm gùng tă nhơm: Ală ngai mìu jo\, [uơn ngan lơh tơnguh ală kòp tàm gùng tă nhơm. Cau mờng gơbàn ngan là cau dờng sơnam, kòn dềt mờ cau geh ală kòp jo\ tơngai (mạn tính) tàm gùng tă nhơm. Kòp mờng gơbàn ngan là kòp jê rơnồng dờ, kòp nggù.

Di lah ờ geh sơm kòp bời mờ broă sào sa geh tơl phan bơkah, den kòp lơh gơbàn tus mờ kòp viêm tiểu phế quản, phế quản, as sồt klờm soh lơh kal ke tàm broă sơm bời kòp.

Ală bơta tơngo\ gơbàn kòp tàm gùng tă nhơm tơnơ\ mờ ală ngai mìu càl dờng: bơta tơngo\ lài ngan là jê rơnồng dờ tu\ lơwan, jê ngko, duh să, chào ngko, bơsiă tài gơtìp gơsồr tàm gùng tă nhơm, di gơlan geh bal gơl^k dà muh.

Glar tă nhơm kung là bơta tongo\ [uơn ngan tìp tu\ gơbàn ală kòp tàm gùng tă nhơm. Kờ` ngan pal geh broă sền gròi tus mờ broă lơh gơbàn glar tă nhơm, kờ` lơh tơngu me tòm g^t bơta kòp. Glar tă nhơm tu\ b^c, glar tă nhơm tu\ rơhồp, tu\ tă nhơm. Bơsiă jo\ là bơta kal ke ngan bơh ală kòp tàm gùng tă nhơm.

Gơbàn bơsiă di gơlan tài geh bơh ală bơta phan geh tàm gùng rơnồng dờ, gùng tă nhơm bal mờ ală tiah ndai bè ală xoang, ding tồr, poăc klòm gùt dar klờm soh, phan bơdìh plai nùs, rơnồng dờ, klung mờ cơ hoành.

Tu\ gơtìp ală bơta tongo\ do, ală he pal lòt kham kờ` sơm kòp, pleh mờ broă gơbàn kal ke.

Ală kòp bè kơl tao: Tơnơ\ mờ kàl mìu, tài gơbàn [ơ\ tàm ù tiah, tiah kis, dà gơbàn [ơ\ mờ geh uă vi khuẩn lơh gơbàn kòp. Geh ờ uă kòp tềng kơl tao mờng gơbàn tàm kàl mìu bè toh kiăt, dà sa jơng tài geh bơsềt ký sinh lơh gơbàn, dơkiăt…

Kòp jê ndul gơjroh: Kòp jê ndul gơjroh mờng gơbàn uă tơnơ\ mờ tu\ mìu dà tih. Tài làng bol pal ngui sa dà gơbàn [ơ\, phan sa gơtòp vi khuẩn den tàng [uơn ngan gơbàn jê ndul gơjroh. Ală kòp bè kòp tả, lỵ, thương hàn, gơtòp vi khuẩn, khih gơtòp bơh cau tus cau ndai tài tìp mờ phan tơl^k bơh cau kòp mờ ală bơta tơngo\ tòm bè jê ndul, jê tàm tơr-è, jê ndul gơjroh.

Jê măt pơrhê: Jê măt pơrhê là kòp mờng gơbàn tàm cau dờng bal mờ kòn dềt, kòp [uơn gơbàn mờ gơs kòp gơtòp uă tàm ală tiah ờ kloh niam, dà ờ sàng kloh. Tàm kàl mìu, dà tih dà cò, trồ tiah sùh iò là bơta niam kờ` vi khuẩn, virus ơm kis, bal mờ hơ\ là broă pal ngui dà gơbàn[ơ\, là ală bơta tòm lơh khà cau gơbàn kòp jê măt pơrhê tơnguh uă tơnơ\ mờ kàl mìu

Sơndră mờ kòp tàm kàl mìu càl dờng: Tềng đăp mờ bơta mìu jo\ ngai lơh gơbàn dà tih dà cò, làng bol pal rơcang lơh jăt ală broă sơndră mờ kòp bè:

Lơh jăt broă sa sin, hùc dà neh tơnduh, gàr niam ờ do ờ dă phan sa, sùm rào tê mờ sơ[ong.

Lơh jăt broă rào sơtèk dà, tơlung dà, phan đơ dà mờ ngui ală sơnơm geh Bộ Y tế ai ngui kờ` lơh kloh dà ngui sa mờ rài kis.

Gàr kloh niam tiah kis: Lơh jăt kơrnoăt dà gơhoài soăt tàm tiah lơi pơs wàs tus tàm tiah hơ\, bơyai lơh tơrgùm sìô siă, tơ\p phan ròng gơbàn chơ\t. Ngui [òk vôi ha là ală sơnơm geh Bộ Y tế ai ngui kờ` rơsìh tu\ tơ\p phan ròng gơbàn chơ\t. {ồm sơnơm gơsơ\t phan lơh gơtòp kòp tàm ală tiah di gơlan gơbàn kòp.

Di tu\ go\ mờ kơrian kòp gơtòp bè kòp jê ndul gơjroh, kòp jê măt pơrhê, kòp tàm gùng tă nhơm, dà sa jơng, kòp nggù, tàm hơ\ kuơ màng ngan là rơcang sơndră mờ kòp tả, lỵ, thương hàn…

Bơdìh hơ\ tai, làng bol pal kah b^c pal dang kơmùng, gơsơ\t sơmăc mờ uă broă lơh kờ` sơndră mờ kòp sốt xuất huyết…

Tu\ go\ ală bơta tongo\ ni sơna bè să jan den pal tus mơ hờ hìu sơnơm kờ` kham mờ sơm kòp, ba` sơm is kòp tàm hìu, kòp ờ bời mờ gam lơh gơtòp mhar.

Ală hìu sơnơm geh tơl cau lơh broă, sơnơm, phan lơh broă mờ phan bơna kờ` sơm kòp cau kòp in di tu\.

Cau cih mờ yal tơng^t Ndong Brawl