VOV4.K’ho - Broă mìu dờng, dà bam jo\ lơh [ơ\ tàm tiah kis tài dà bơh tàm ală broă lơh kờ` kloh niam, sơtèk gơbàn lìu dà, pơrdô bal phơng, sìô siă, phan ròng gơbàn chơ\t… Do là bơta [uơn ngan kờ` ală vi khuẩn kis, deh mờ lơh gơbàn kòp tus kòn bơnus.

Tơnơ\ mờ tu\ gơbàn dà bam, tiah kis gơbàn [ơ\, geh ờ uă bơta kòp mờng gơbàn là

Kòp jê ndul gơjroh, kòp gơbàn tàm gùng pròc: Tài làng bol pal ngui dà gơbàn [ơ\, phan sa gơbàn [ơ\ den tàng [uơn ngan gơbàn kòp jê ndul gơjroh, ờ niam tàm gùng tơrdih phan sa. Ală kòp bè tả, lỵ, thương hàn, khih p;han sa tài geh ală vi khuẩn (E.coli, Campylobacter…). Ală bơta tơngo\ tòm bè jê ndul, jê tu\ lòt đì ndul, jê ndul gơjroh… Kòp jê ndul gơjroh kung [uơn gơtòp bơh cau do tus cau ndai tài tìp bal mờ phan gơl^k bơh cau kòp. Ală bơta kòp do di lah ờ go\ gờ`, geh broă sơm kòp, tam cah is di tu\ den gơbàn gơtòp gơs kòp.

Kòp prơm gơl^k mhàm: Tiah kis sùh, [ơ\, dà kờn là bơta [uơn ngan kờ` sơmăc deh tăp, den tàng kòp prơm gơl^k mhàm [uơn ngan gơbàn. Kòp [uơn ngan gơtòp mờ gơs kòp gơtòp tàm uă tiah. Tàm kàl mìu càl dờng pah nam, mờ kung là tu\ kòp prơm gơl^k mhàm gơbàn tàm uă tiah. Kờ` sơndră mờ kòp, ală cau, ală hìu pal sơbì tiah kis mờ deh tăp sơmăc dê, sơbì ală phan kờn dà, gơsơ\t kih dà. Pal gàr kloh niam hìu đam mờ gùt dar ơm kis pal kloh niam, ba` lời dà kờn lơh gơs anih deh tăp sơmăc in.

Kòp nggù bal mờ kòp tàm gùng tă nhơm: Tàm ală ngai mìu jo\, [uơn ngan lơh gơbàn tơnguh ală bơta kòp tàm gùng tă nhơm. Cau mờng gơbàn ngan là cau dờng sơnam, kơnòm dềt mờ cau neh geh ală kòp bè gùng tă nhơm. Kòp mờng gơbàn ngan là jê rơnồng dờ, nggù. Di lah ờ sơm bời kòp mờ geh broă sền gàr, sào sa niam di gơlan lơh gơbàn tus mờ kòp tàm klờm soh, lơh kal ke ngan tàm broă sơm kòp.

Ală bơta tơngo\ gơbàn kòp tàm gùng tă nhơm là: jê rơnồng dờ tu\ lơwan, duh să, chàu ngko, bơsiă, gơl^k dà muh, glar tă nhơm. Tu\ tìp mờ ală bơta gơbàn do, ală cau pal lòt kham kờ` geh sơm kòp, ba` lời kòp gơbàn jroă.

Kòp jê măt pơrhê: Kòp jê măt pơrhê là kòp mờng gơbàn ngan tàm cau dờng bal mờ kơnòm dềt. Kòp do [uơn gơbàn mờ gơtòp uă tàm ală tiah geh ù tiah [ơ\, dà ờ tơl sàng mờ kloh niam. Tàm kàl mìu, dà bam, trồ tiah ram lơh gơs bơta niam kờ` virus tơnguh bơtàu, bal mờ hơ\ là broă pal ngui dà tơlung ờ sàng kloh niam. Do là ală bơta tòm lơh khà cau gơbàn kòp jê măt pơrhê tơnguh uă tàm kàl mìu, dà tih dà bam.

Ală kòp tềng bơdìh să: Tơnơ\ mờ kàl mìu, tài ù tiah [ơ\ ờ kloh niam, dà gơbàn [ơ\ mờ geh uă vi khuẩn lơh gơbàn kòp. Geh ờ uă kòp tềng bơdìh să mờng gơbàn tàm kàl mìu bè: lơnga sa jơng, tê, toh dơkiăt, kòp jê as, kràng, dơkiăt, mun, toh prền…

Kòp Viêm gan E: Viêm gan E là kòp gơtòp bơh phan sa, dà hùc. Tàm kàl mìu dà tih dà bam, sìô siă, dà sòr tus geh bal ală phan lơh gơbàn kòp, tàm hơ\ geh virus viêm gan E, gơtòp bơh tàm dà ngui sa.

Kòp duh să pàl: Kòp duh să pà gơl^k mhàm tơnơ\ mờ dà bam tài vi khuẩn Leptospira. Tàm dơ\ mìu mờ tơnơ\ mờ mìu dà bam, di lah tram să, jơng tê jo\ tàm dà den vi khuẩn Leptospira [uơn ngan mu\t tàm să he mờ lơh gơbàn kòp.

Broă sơndră mờ kòp tàm tu\ mìu dà bam mờ tơnơ\ mờ tu\ mìu dà bam:  Tơnơ\ mờ tu\ dà bam neh soăt, he pal rơcang lơh ală broă kờ` sơndră mờ kòp gơbàn geh:

-Lơh kloh niam broă sào sa: Lơh jăt broă sa sin hùc duh, gàr niam ờ do ờ dă phan sa, sùm rào jơng tê mờ sơ[ong kloh niam.

-Lơh kloh dà ngui sa: Lơh jăt broă rào kloh sơtèk dà, tơlung dà, phan đơ dà mờ ngui ală sơnơm bè cloramin B ha là gar sơnơm aquatabs kờ` lơh kloh dà ngui sa.

-Gàr kloh niam tiah kis: Lơh jăt kơrnoăt, dà soăt tus tàm tiah lơi, pơs wàs kloh niam tus tàm tiah hơ\, tơrgùm sìô siă, phan bơcah gùt dar hìu; [ồm sơnơm lơh kloh tiah kis kờ` sơndră mờ broă di gơlan gơbàn kòp.

-Gàr kloh niam să jan, ngui phan gàr să tu\ pơs wàs ù tiah, ba` tìp mờ phan lơh gơtòp kòp.

-Tu\ gơbàn go\ kòp, pal tus mờ hờ hìu sơnơm kờ` kham mờ sơm kòp. Pơgồp bal niam mờ gah lơh sơnơm kờ` di tu\ go\ mờ kơrian ală bơta kòp gơtòp bè kòp jê ndul gơjroh, kòp jê măt pơrhê, kòp tàm gùng tă nhơm, kòp dà sa jơng, kòp nggù, tàm hơ\ uă ngan là rơcang sơndră mờ kòp tả, kòp lỵ, kòp thương hàn…

      Cau cih mờ yal tơng^t Ndong Brawl