VOV4.K’ho - Tu\ tam gơl kàl, tài trồ tiah tam gơl ni sơna, geh tu\ prang, geh tu\ duh, geh tu\ mrềt, geh tu\ sùh iò, [uơn ngan vi khuẩn lơh gơbàn kòp deh mờ tơnguh bơtàu. Tàm jơnau “Pràn kơl dang să jan ală cau in” poh do geh bơto sồr làng bol ờ uă broă sền gàr bơta pràn kơl dang să jan tu\ trồ tiah tam gơl kàl. Tàm hơ\ kuơ màng ngan là pal lơh ram să ală cau kra, kơnòm dềt bal mờ kòn se pa deh.

I. Ală kòp mờng gơbàn tu\ trồ tiah tam gơl kàl:

1. Kòp nggù: Tu\ trồ tiah tam gơl kàl, trồ tơngai, mìu ni sơna den tàng di lah să jan ờ pràn, he [uơn ngan gơbàn nggù. Bơta pràn sơndră mờ kòp cau dờng sơnam bal mờ kơnòm dềt mờng ờ pràn tàm tơngai trồ tiah tam gơl kàl, den tàng virus kòp nggù uơn ngan mu\t lơh lơh gơbàn kòp. Kờ` rơcang sơndră mờ kòp, pal sào sa tơl phan bơkah, hùc uă dà, tàp pràn să jan sùm kờ` tơnguh bơta pràn să jan, rào tê kờ` tơn jơh bơta kòp lơh gơtòp. Anih ơm pal kloh kờ` pleh mờ virus ơm kis.

2. Kòp jê rơnồng dờ: Kòp jê rơnồng dờ geh ală bơta tơngo\ bè jê tu\ lơwan dà diao, chào ngko, bơsiă mờ geh tu\ geh bal gơl^k dà muh. Di lah ờ sơm di tu\, kòp [uơn ngan lơh gơbàn jê sồt tus tàm klờm soh mờ lơh gơbàn tus tàm nùs.

3. Kòp muh dị ứng: Kòp muh dị ứng geh bơta tơngo\ sùm ntas, gơl^k dà muh lơh uă cau gơbàn glar bòl ngan. Kòp di gơlan ờ gơtùi sơm bời di lah neh gơs kòp (mãn tính) jo\ tơngai.

4. Kòp tàm gùng pròc: Bơta duh, mrềt ni sơna lơh phan sa [uơn gơbàn vi khuẩn lơh gơbàn ală kòp bè gùng pròc. Kòp gơbàn jroă mờ di gơlan lơh gơbàn tơngo\ ală bơta bè jê ndul gơjroh, gơdan hă…

5. Kòp jê sồt klờm soh: Trồ tiah prang ro kơnra` tu\ tam gơl tus kàl mrềt, klờm soh [uơn ngan gơbàn. Pal kah tàp pràn să jan kờ` tơnguh bơta pràn sơndră mờ kòp.

6. Jê măt pơrhê: Kờ` rơcang sơndră, pal kah lơh kloh niam să jan mờ anih ơm, pal pleh tìp mờ cau kòp. Ba` ngui chèo, sơ[àk tuh măt, pleh mờ gơđềr măt, sùm rào tê mờ sơ[ong. Di lah gơbàn kòp pal ơm rơlô bơh 7 tus 10 ngai kờ` tam cah is mờ sơm bời kòp, pleh mờ gơtòp tus cau ndai. Pal tar măt krơh tu\ l^k hờ bơdìh, cro\c dà rào măt pah ngai, pì chèo jùt muh măt mờ sơ[ong mờ ìs tềng trồ tơngai.

7. Dị ứng kơl tao: Broă ờ ndrờm bal duh mrềt bơh ngai mờ mang bal mờ broă gơmù bơh ram gơs mrềt tàm trồ tiah là bơta tòm lơh gơbàn ală kòp tềng kơl tao bè kơnra`, rơdàng, gơpồ kơl tao, pơrhê… he gơtùi pih kem lơh niam să kờ` geh tơl ram kơl tao in. Mờ ală bơta dị ứng, he pal lùp bác sĩ lài mờ tu\ ngui ală bơta sơnơm lơi.

8. Jê kồ jơng kồ tê: Trồ mrềt kung là tu\ ală kồ jơng kồ tê tàm cau kòp gơbàn ală dơ\ jê mờ as. Bal mờ hơ\ là ală bơta gơbàn jơh gùt să bè duh să, să bồ pàl, rơgai să… Cau kòp jê kồ jơng kồ tê pal kah tus mờ broă sơndră mờ mrềt. Pal soh phan ram, tàm hơ\ uă ngan là tơnơ\ mờ tu\ gơl^k dà kơlhề, ba` mu mờ dà mrềt.

II. Ờ uă phan sa dong kờl sơndră mờ kòp tu\ tam gơl trồ tiah:

-Dà ce: Ală cau hùc 5 ly dềt dà ce pah ngai tàm 2 poh di gơlan geh tơl pràn sơndră mờ ală bơta virus mu\t tàm să uă rơlao 10 dơ\ jăt mờ ală cau ờ hùc dà ce. Tài ală amino acid geh tàm ce geh lơh tơnguh pràn mhar dong kờl să he geh tơl bơta pràn kơl dang.

-Plai bung: Broă ai dà plai bung ha là sa plai bung ndrờm niam tus mờ să jan. Mơya pal kah ờ uă cau gam ngui ală bơta sơnơm kờ` lơhă b^c ha là gơguh huyết áp den broă ngui dà plai bung di gơlan lơh gơbàn khih să jan.

-Tỏi: Bơh lài do ngan, kòn bơnus neh g^t ngui tỏi kờ sơm kòp bè cro\c dà tỏi tàm muh kờ` sơndră mờ kòp nggù… Tàm tỏi geh selen mờ ală bơta vi lượng alliin lơh tơnguh bơta pràn sơndră mờ kòp, lơh gơmù huyết áp.

-Dà lơwe: Broă lơh [uơn ngan là klài 2 sơ-io\ dà lơwe tàm 1 ly dà duh ram đe, hùc pah drim tơnơ\ mờ tu\ guh b^c geh dong kờl să jan he pràn sơndră mờ kòp.

III. Broă rơcang sơndră mờ tu\ kòp tam gơl kàl:

Tàm ală dơ\ mrềt noăt, ală cau pal gàr ram ngko, ntơh, ngkời mờ 2 mpàng jơng. Pal kah gàr ram să tru\ trồ mang. Kuơ màng ngan pal lơh ram să ală cau kra, kơnòm dềt bal mờ kòn se pa deh.

Gơwèt mờ ală kòp lơh gơtòp uă: pal c^t sơnơm vccine rơcang sơndră mờ kòp jăt broă c^t sơnơm rơcang sơndră mờ kòp kòn dềt in. Tu\ geh kòp pal tus mơ hờ hìu sơnơm kham mờ sơm kòp. Mhar tam cah is cau kòp, kơrian mờ gơsơ\t tiah gơbàn kòp.

Ală cau tàm tiah di gơlan gơtòp kòp tàm gùng tă nhơm pal pơn chèo muh măt, [ồm sơnơm lơh kloh muh, tơmù ală dơ\ tơrgùm gal cau. Pah kah gơsơ\t sơmăc, b^c tàm kơmùng, gơsơ\t kih dà tàm khàp, tàm sơtèk đơ dà, toah wàs kloh niam rơbòng dà, [ồm sơnơm gơsơ\t sơmăc…

Cau cih mờ yal tơng^t Ndong Brawl