VOV4.K’ho - Kòp uốn ván la dùl bơta kòp cấp tính bơh vi khuẩn uốn ván lơh gơbàn tềng sồt tàm bơta phan kis ờ duh nhơm ta\. Do la kòp mờng gơ bàn, ngan la  tàm  dơ\ rềs àr gùng lòt hala gơ bàn sồt sa\ bơh tàm broa\ lơh sa pah ngai. Kòp uốn ván dilah ờ geh tơmoh kòp mờ sơmkòp di pal, di pơlam sơm, den cau kòp pơhìn gơbàn chơt la jơnhua ngan. Bulah bè hơ\,  tu\ do gam geh ua\ ngan cau gam sền ờ sơp mờ ờ hoan git ngan bè kòp do den tàng ua\ cau neh gơbàn lơh aniai pơlai ngan.

 Ồng A Rin Gô, 41 sơnam kis tàm xã Ea H’ Đing, kơnhoàl Cư\ Mgar, càr Dak Lak gơbàn sồt tềng nao jơng bơh gơbàn gơ plơ\ rơndeh. Ồng A Rin Gô ai git,  go\ sòt dềt den tàng sơnơng la di 2, 3 ngai den gơ geh bời gơ dê den tàng ờ sơm sồt. Pơgap 3 ngai tơnơ\, ồng go\ sa\ bồ gơbàn bòl glar ngan, jê reh jê ram, gơ kra\ kàng, kan đơs, kan sào sa. Ồng tus hìu sơnơm tiah Tây Nguyên kham mờ geh sồr tus khoa  Truyền nhiễm nàng sơm kòp uốn ván. Tơnơ\ di gùl nhai ơm piam tàm hìu sơnơm, kòp ồng dê geh sơm bời. Ồng A Rin Gô boh bơr:

A` gơbàn gơ plơ\ rơndeh, sồt dềt tềng  bồ nao jơng. Rê tam hìu a` geh rào mờ oxy già mơya ờ cih sơnơm uốn ván. Ơm tàm hìu 3 ngai den jơh mờ sa\ bồ a` gơbàn lơng kơ\,  bòl glar, ờ gơtùi lòt rê.

Jat jơnau yal bơh khoa Truyền nhiễm, Hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên, tàm 2 nam do,  kòp uốn ván geh ai go\ gơ bàn ua\, Tàm hơ\ cau kòp dờng sơnam den  gal ngan. Bơh bồ sơnam tus tu\ do,  khoa neh sơm kòp di 40 na\ cau gơbàn kòp uốn ván tàm cau dờng,  gơ guh 4 na\ pơndrờm mờ bal tu\ mờ nam 2017, tàm hơ\ geh 1 na\ cau chơt mờ 1 na\ cau pal guh hờ hìu sơnơm dờng. Bác sĩ Phạm Hồng Lâm, atbồ khoa Truyền nhiễm ai git:

 Tàm 2 nam do,  khà cau kòp uốn ván  la ua\ ngan pơndrờm mờ ala\ nam lài, kờp bal pah nam khoa mìng dờp sơm kòp bơh 8-12 na\ cau kòp. Mờ 2 nam do, khà cau kòp neh gơ guh jơnhua tus 2 dơ\. Do la bơta  đơs ờ suk ngan.

Vi trùng uốn ván gơ ơm tàm ù, bràs. Tu\ dùl na\ cau sồt sa\\, vi trùng uốn ván geh gơmut tềng sồt, Dilah sồt gơ bir, ờ tơl oxy den vi trùng  gơ r\ rài ua\ ngan, lơh geh ala\ bơta khih gơmut tàm mhàm, che ơra\ mờ lơh geh kòp uốn ván.

Kòp uốn ván geh 4 bơta kòp la: Uốn ván  tơl jơh,  uốn ván kòn sa, uốn ván dùl anih is, uốn ván bồ. Tàm hơ\ kòp uốn ván làm jơh la kòp mờng ngan gơbàn, khà cau chơt tus 20%. Mờ uốn ván  kòn sa pa den la kòp gơ aniai kơnjơ\ ngan, khà cau chơt tus 90%. Jat bác sĩ Phạm Hồng Lâm, cau dờng gơbàn kòp uốn ván ua\ ngan bơh ờ sền mờ ờ git wa\. Tơl cau sùm sang ala\ tềng sồt dềt hala gơbàn gơ klò tềng sa\ mơya do la mpồng mut bơh vi trùng uốn ván.

Uốn ván la kòp ngòt rngơt ngan, dilah git go\ mờ bơsong  jơ la,  cau kòp  gơbàn chơt. Tu\ cau kòp gơbàn ala\ bơta bơh kòp uốn ván, go\ ngan la gơbàn  kra\ kàng, den  pal lơh ala\ bác sĩ pal cấp cứu mo, sơm kòp jat pơlam sơm  hơ\ sồng gơtùi  dong kis cau kòp. Bulah bè hơ\,  tàm mùl màl,  tàm ờ ua\ cau,  geh ala\ bơta gơbàn kòp uốn ván ờ git ngan, kan  tơmoh kòp. Jat bác sĩ Phạm Hồng Lâm, geh cau, khoa Truyền nhiễm geh dờp cau kòp uốn ván bơh khoa răng hàm mặt hala khoa nội. Bơta do geh lơh cau kòp bươn ngan chơt dilah ờ bơsong di pal mo.

Tu\ do, broa\ sơm kòp uốn ván jat broa\ sơm kòp bơh Bộ y tế den geh cồng nha ngan. Bơta kuơ màng  la cau kòp  pal git gờ` ala\ bơta gơbàn kòp nàng lòt kham. Mơ kung, ala\ y, bác sĩ hờ đơm pal tơmoh kòp mhat, di pal nàng ai guh tus hờ hìu sơnơm hờ đang tàm càr  nàng sơm kòp di pal. Tu\ neh git kòp, cau kòp geh ai sơnơm hùc nàng lơh jơh kòp mờ sơnơm uốn ván tàm mhàm mờ huyết thanh SAT mờ geh ngui  ala\ broa\ lơh sơndra\ mờ  gơ rpơt niam. Tàm ala\ bơta sơm kòp dong kờl bè lơh kloh sồt, bơsir dà điện giải mờ geh ai năng lượngmờ phan sào sa. Ua\ ngan  ala\ cau kòp geh sơm bời mờ  rê hờ hìu sơnơm tơnơ\ mờ 12-30 ngai sơm kòp.

Nàng rcang sơndra\ kòp uốn ván, kờ` pal lơh lài broa\ cit sơnơm vaccine kòp uốn ván ai tus ala\ cau geh pơhìn gơbàn kòp ua\ bè: cau ùr bun,  ala\ cau lơh  broa\ lơh sơnơm phan ròng,  cau lơh broa\ sa,  cau lơh broa\ jơng tê… Bác sĩ Phạm Văn Lào, Trung tâm y tế  dự phòng càr Dak Lak  đơs lài:

Lài jơh la kơnòm dềt, bol he pal cit vaccine rcang sơndra\ lài kòp uốn ván ding dơ\ 1 , bơh nhai dơ\ 2 den cit tai ding dơ\ 2 bơh nhai 18 tus 24 nhai. Mờ cau ùr gơtùi tam pà gơs 2  mpồl cau. Mờ mpồl cau ùr tàm tiah ua\ pơhìn bơh 15-35 sơnam geh cit 2 ding sơnrờp. Gam wơl la mpìil cau ùr bun. Tàm  cau ùr bun kung geh tam cah gơs 2  bơta. Mờ cau ùr bun mờ lài hơ\ neh cit rcang lài sơnơm kòp uốn ván bloh, hơ\ la lài mờ tu\ geh bun, den  mìng kờ` cit dùl ding lơm. Mờ cau ùr geh bun ờ hềt cit ding lơi den cit tơn 2  ding  jo\ mờ  tơnơ\ tu\ deh di 1 nhai.

Tu\ gơbàn sồt tềng bơdĩh sa\, kờ` pal kah tus broa\ lơh kloh tềng sồt, rào sồt mờ dà kloh mờ  mờ ôxy già. Dilah lài do ờ hềt cit sơnơm vaccine uốn ván tơl liều den pal cit huyết thanh dra\ khih kòp uốn ván (SAT). Tơnơ\ geh bơsong, kờ` pal lời sồt gơ ha,  ba` geh pùt sir. Tơnơ\ hơ\ 2, 3 ngai, dilah go\ ala\ bơta  bơh kòp uốn ván, pal tus mo hờ hìu sơnơm nàng geh  sơm kòp di pal mo.

Kờ` geh tai jơnau yal bè kòp uốn ván, broă sơndră kung bè ờ uă jơnau tơnkah tàm broă sơm kòp do, cau ai tơng^t jơnau đơs do neh geh dơ\ lùp bác sĩ Phạm Hồng Lâm, kuang atbồ đah sơm kòp gơtòp, hìu sơnơm tiah Tây Nguyên.

-Ơ bác sĩ, tu\ gơbàn kòp uốn ván, cau kòp mờng gơbàn tơngo\ bơta lơi?

Bác sĩ Phạm Hồng Lâm: Bơta sơnrờp ngan là kơl dang kàng. Pơn jăt mờ hơ\ là kơl dang ală tiah tàm muh măt, ngko, bồ, mờ uă ngan là tàm tiah ndul mờ bu\t. Pơn jăt tai là, tàm ală bơta gơbàn kơl dang den geh bal ală dơ\ rơtơs jơng tê. Dùl tàm ală bơta kuơ màng kờ` g^t go\ kòp uốn ván là dùl tàm bàr ngai sơnrờp cau kòp gam ngăc ngar mờ ờ gơbàn duh să.

Tềng đăp mờ bơta bè hơ\, cau bác sĩ pal mhar sơm jăt di mờ broă sơm kòp den hơ\ sồng bời. A` dan tơnkah là, kòp uốn ván ờ gơtùi sơm kòp tàm hìu sơnơm xã mờ kơnhoàl mờ pal geh sơm kòp tàm hìu sơnơm càr. Tềng đăp mờ bơta bè hơ\, den di lah cau kòp tàm ală xã, cau bác sĩ pal mhar lơh sră nggal ntrờn cau kòp.

Mơya di lah sền bè bơta kòp, geh uă ngan cau gơbàn kòp uốn ván kal ke kờ` sền g^t kòp. Tài tàm mùl màl, geh uă cau đah sơm kòp bol a` dờp cau kòp uốn ván geh jào bơh đah sơm kòp sề, muh măt mờ broă sền go\ là kòp jê sề. Geh ờ uă cau den gơbàn kòp jê klung.

Mùl màl geh tus 1/3 cau lơh sơnơm ờ g^t tàm broă sền g^t kòp, tài ală bơta tơngo\ ờ lơh làng. Mơya tềng đăp mờ broă mờng chài bơh ală cau lơh sơnơm dê, den broă sền kờ` g^t kòp geh [uơn rơlao mờ tơngo\ hơ\ là kơl dang kàng.

-Tu\ do, cồng nha bơh broă sơm kòp uốn ván bè lơi mờ geh ală jơnau tơnkah lơi kuơ màng ơ bác sĩ?

Bác sĩ Phạm Hồng Lâm: Đơs ngan, broă sơm kòp uốn ván tu\ do là geh cồng nha, jăt broă geh ai bal là gơdờp bal jơh ală bơta kòp tàm mhàm, dơ\ 2 là sơndră mờ rơtơs jơng tê mờ broă sơm kòp di pal tài ală cau gơbàn kòp uốn ván chơ\t là tài ală dơ\ gơbàn rơtơs jơng tê, ờ tơl oxy tàm tơngoh. Pơn jăt mờ hơ\ là broă sơm kòp dong kờl ndai bè lơh kloh sồt, bơtơl dà điện giải, bơsong jơh ală bơta di gơlan gơbàn rơtơs jơng tê mờ broă là ai geh tơl bơta pràn cau kòp in.

Mơya, geh ờ uă cau, bu\ lah bol a` neh ngui ală broă sơm kòp niam ngan, mơya broă di pal bơh cau kòp gam ờ pràn. Bơta do mờng gơbàn tàm ală cau neh geh tu\ ngir ơlăk. Bơta rơtơs jơng tê tàm cau bè do mờng jroă rơlao mờ ală cau kòp ndai mờ [uơn gơbàn mờ ală bơta jroă rơlao.

-Bác sĩ geh ală jơnau bơto sồr lơi tus mờ làng bol tàm broă rơcang sơndră mờ kòp uốn ván lah ờ?

Bác sĩ Phạm Hồng Lâm: Tàm 2, 3 nam pa do, khà cau gơbàn kòp uốn ván tàm cau dờng sơnam uă ngan. Bu\ lah ờ hềt geh tàm broă kơlôi sơnơng khoa học lơi kờ` mblàng di pal bơta do, mơya a` đơs là, tài bơta pràn sơndră mờ kòp kòn bơnus gmù rơhời jăt tơngai mờ sơnam. Do là broă mờ bol a` sền gròi ngan.

Bè đah làng bol, pal rơcang lài mờ ală bơta sồt, kuơ màng là ală sồt tềng bơdìh să tài rềs àr tàm gùng lòt, rềs àr tàm tu\ lơh broă. Tu\ gơbàn sồt să, bu\ lah dềt den broă lơh lài ngan là pal lơh kloh sồt mờ dà sàng mờ oxy già mờ di lah lài do ờ hềt c^t sơnơm rơcang sơndră lài mờ kòp uốn ván tơl ding den pal c^t mơ sơnơm huyết thanh sơndră mờ kòp uốn ván. Tơnơ\ mờ tu\ neh c^t, pal lơi sồt ha, ba` pùt.

Ală sồt tài so kăp den cau gơbàn pal c^t 2 bơta, dùl là huyết thanh sơndră mờ kòp uốn ván, bàr là sơnơm vaccine sơndră mờ kòp sơnrang. Do là dùl bơta pal kah ngan. Tài geh uă cau kòp gơbàn so kăp mờ mìng c^t sơnơm vaccine sơndră mờ kòp sơnrang, ờ c^t sơnơm sơndră mờ kòp uốn ván den cau kòp [uơn gơbàn kòp uốn ván.

-Ơi, dan ưn ngài bác sĩ uă ngan!

Cau mblàng K’ Brọp mờ Ndong Brawl