VOV4.K’ho- Bơta 21 mờ bơta 22 bơh Công ước Dunia dê bè ală gơnoar broă làng bol dê mờ chính trị đơs bè gơnoar khăt gơboh is pơrjum mờ crơng gơs mpồl. Tàm hơ\, đơs nền Gơnoar pơrjum ring lơngai pal geh dờp sền. Tàm Việt Nam, bulah tus tu\ do ờ hềt geh adat bè khăt gơboh is crơng gơs mpồl mơya tàm Bơta 25 bơh Sơnoa boh lam lơgar he dê ai ngui nam 2013 neh đơs nền: “Làng bol geh gơnoar khăt gơboh is tơm bơh bơr, khăt gơboh is lơh báo, geh iăt sền jơnau yal, pơrjum, crơng gơs mpồl, lik dră. Broă lơh jăt ală gơnoar do bơh kơrnoat boh lam dê cih ai.

Sền swì dùl bă dipal, bol he gơtùi go\ là, khăt gơboh is pơrjum, crơng gơs mpồl là dùl tàm ală gơnoar tờm bơh làng bol dê, geh cih loh làng tàm Sơnoa boh lam nam 2013. Bơta hơ\, neh pà go\ Đảng, Quốc hội mờ Chính phủ sùm ki ngam mờ gàr tơl ai jơh tơl nă làng bol in ndrờm gơtùi lơh jăt wil tơl gơnoar bơh he dê.

Gàr niam gơnoar khăt gơboh is pơrjum, khăt gơboh is crơng gơs mpồl gam geh lơh jăt ring bal tàm jơh bal mpồl bơtiàn ală jơi bơtiàn kòn cau. Tàm Sơn La, càr geh rlau 70% khà kờp làng bol là làng bol jơi bơtiàn kòn cau, broă khăt pơrjum mờ crơng gơs mpồl tàm ală nam do geh đơs nền là gàr niam. Tơngo\ tàmbroă tàm càr geh gi\t nđờ jơ\t mpồl geh crơng gơs bè Mpồl cau [òn bal Thái Bình; Mpồl cau [òn bal Hưng Yên; Mpồl cau lòt ling bal 1999 halà ală mpồl geh bơyai lơh niam ngan, geh adat bơhiàn bè Mpồl ling lòt lơh broă dong kờl is mờ cau jak broă ling klàng Việt Nam dê tàm lơgar Lào càr Sơn La…

Kuơmàng, tàm bơta mạng internet geh pờ ơnàng, gi\t nđờ rhiang mpồl geh làng bol khăt gơboh crơng gơs tàm ală mạng mpồl bơtiàn bè zalo, facebook, yotuber nàng hòi jà ală cau mu\t tàm mpồl bal mờ ală jơnau kờ` loh làng. Ală mpồl do digơlan gơguh tus gi\t nđờ jơ\t rbô nă cau tàm mpồl, bè Mpồl cau Thái Sơn La tàm Hà Nội, Mpồl cau Dao tàm tơrbo\ bal bơh rài kis niam chài is.

Đơs bè gơnoar bơh cau jơi bơtiàn kòn cau dê tàm broă khăt gơboh is crơng gơs mpồl, jăt ồng Hà Văn Qúy, cau Thái ơm tàm [òn Hoa, xã Tân Lập, kơnhoàl Mộc Châu, càr Sơn La đơs nền: Ồng ờ go\ sền go\ khăt dùl bơta kal ke lơi bè broă crơng gơs mpồl dilah ală mpồl geh crơng gơs di mờ sơnoa boh lam, kơrnoat boh lam Việt Nam dê. Ồng Hà Văn Qúy kung mblàng bè do, să tờm cau Thái dê đơs is, mpồl bơtiàn ală jơi bơtiàn kòn cau đơs bal sùm ơm kis tàm ală [òn lơgar, neh là dùl mpồl rao, bơh gi\t nđờ rài do kung geh gàr tơl ală gơnoar làng bol, gơnoar kòn bơnus dê. Ồng Hà Văn Qúy, đơs: Gơ wèt mờ cau Thái tàm tiah a` dê ơm den bi kờ` crơng gơs mpồl den kung ờ go\ cau ku\p kơryan ờ, crơng gơs den crơng gơs ih mơya ba` lơh tìs kơrnoat boh lam. Kung ờ hềt geh sơl cau lơi crơng gơs mpồl mờ gơtìp gơnoar ătbồ ku\p kơryan ờ ai ờ. Mìng là bi crơng gơs mpồl lơi den kung pal loh làng, geh adat bơhiàn mờ ờ go\ di lơh tìs kơrnoat boh lam là di gơ.

Bơh lùp, tàm ală mpồl geh crơng gơs is, cau mu\t tàm mpồl ndrờm gơlơh khăt gơboh is ngan tơngo\ bơta kơlôi sơnơng, jơnau kơ\p kờ`, jơnau đơs is bơh he dê jăt tàm adat bơhiàn bơh mpồl dê neh geh jơh ală cau tàm mpồl ring bal mờ ờ lơh tìs kơrnoat boh lam Việt Nam dê. Gơ wèt mờ gơnoar pơrjum bơh cau jơi bơtiàn kòn cau dê, gơtùi ai lơh pơnyơu bơh jơnau yal bơh ồng Sồng A Tủa, cau Mông ơm tàm [òn Pha Luông, xã Chiềng Sơn, kơnhoàl Mộc Châu, càr Sơn La. Ồng Tủa đơs nền, să tờm ồng ờ go\ sền go\ khăt dùl bơta kơryan lơi bơh đah gơnoar ătbồ tiah do dê ờ dilah làng bol [òn lơgar bơyai lơh is pơrjum. {òn Pha Luông bal mờ 88 hìu bơnhă, rlau 550 nă làng bol bal mờ 2 jơi nòi tờm là jơi nòi Sồng mờ Giàng. Jơh ală cau bơh jơi nòi dê geh khăt gơboh is pơrjum, tă pơgồp jơnau đơs. Ồng Tủa đơs bè do: Jơi nòi a` dùl nhai, 2 nhai pơrjum dùl dơ\ bờh. Pơrjum den he pơrjum is lơm, geh bơta kal ke den khăt gơboh đơs, halà lơh niam den ờ go\ đơs. He bơyai lơh bơtòm tơrgùm geh jơi nòi den khăt gơboh pơrjum ih. Tu\ lơi kờ` pơrjum den là hòi jơh dùl jơi nòi he tơl hìu bơh dùl tus bàr nă cau tus pơrjum lơm. Bơta hơ\ là khăt he dê lơm, kờ` pơrjum ngai lơi den he pơrjum ngai hơ\ lơm.

Bơh ală dơ\ tơm bơh bơr pa do bơh ồng Sồng A Tủa dê, bol he gơtùi go\ loh dùl bơta, ală mpồl tàm ală [òn bơh cau jơi bơtiàn kòn cau dê kung sùm geh mờ geh khăt gơboh pơrjum. Khi ờ gơtìp kơryan ờ ai bơh gơnoar ătbồ tiah do dê. Ồng Tủa gam yal tai là, ồng sùm tus bal đơs tàm ală dơ\ pơrjum bơh xã, bơh kơnhoàl dê bơyai lơh. Să tờm ồng Tủa ờ gi\t sră den tàng ală sră nggal cih bơh lài lời ai cau đơs in geh ờ go\ geh gơrềng tus mờ ală jơnau đơs bơh ồng Tủa dê. Bè hơ\, ồng đơs bơta lơi, sơnơng bơta lơi ndrờm ờ gơtìp dùl nă cau lơi lơh gơrềng. Bè hơ\, gơnoar khăt gơboh đơs jơnau tàm ală dơ\ pơrjum bơh să is ồng Tủa dê sùm geh lơh niam.

Dà lơgar he bulah ờ hềt geh Adat bè khăt gơboh pơrjum, crơng gơs mpồl mơya tàm ală anih lơh broă chính trị bơh Việt Nam dê tu\ do geh ală mpồl bè: Mặt trận dà lơgar, geh Hội đồng Nhân dân, geh gơnoar ătbồ kấp hơđơm mờ adat lùp lăp, adat yal yă. Do ngan là cơng tàng kuơmàng nàng làng bol in gơtùi tơngo\ bơta kơ\p kờ` dipal bơh să tờm dê; đơs wơl ală broă ờ niam, ờ suk bơh làng bol dê tàm [òn lơgar, mơkung là gah yal tơngi\t jơnau kuơmàng nàng làng bol tus bal tă pơgồp jơnau đơs nàng kờ` lơh gơs niam dà lơgar.

Cau cih Hoàng Thái (VOV4)- Cau mblàng Lơ Mu K’Yến