VOV4.K’ho - Tây Nguyên la ù tiah geh gal ngan  ala\ jơi bơtìan kòn cau mờ bơhìan niam chài. Bal mờ cing mồng,  yal yau dờng ngan, đơs crih kòn cau Tây Nguyên kung la dùl bơta niam ờ gơcah is tàm rài kis nùs nhơm bơh ala\ kòn cau tàm tiah do. Tàm  rài kis tu\ tơngai pa, ala\ jơnau đơs crih kòn cau Jarai, Bahnar, Sêdang, Êđê, M’nông… gam geh ai go\ bơta gơ hòi gơ jà niam krơi tàm làm ala\ [òn làng bol…

            {òn Yang Lố 2, xã  tiah nhàr lơgar Sa Loong, kơnhòal Ngọc Hồi, càr Kon Tum - tiah gam prap gàr ala\ jơnau đơs crih niam ngan bơh kòn cau Sêdang, bè đơs Ting ting, Tơ Ngếi, rơngê… mờ ala\ cau chài đơs bè A Jú, A Jar, Y Tin… tam pla, pơnđik chài ngan, bềng  bơta tam gơboh. Ngan la jơnau đơs Ting ting- đơs ùr klau, dùl gùng đơs mờng  kùeng ngan, mờ kờ` ngan bơh làng bol kòn cau Sêdang.

            Bơh jơnau đơs do,  mờ jơnau đơs niam, đơs Ting ting geh lơh nđờ klau pơnu, ùr ơruh kờ` ngan tu\ tam kờ`, gơs pơ ùr, bơklau. Ala\ jơnau đơs bal hia\,  niam goh ngan bè kờ` gơboh ùr klau geh đơs bơh jơnau đơs Ting ting bè càl rơm hơm mriềt gơmut tàm nùs tàm tồr ala\ klau pơnu, ùr ơruh gam tam gơboh:

            Tềl mpàng jơng  bi gam tềng do

            Dà mat oh gơ hòr, oh kơp càng

            Tềl mpàng jơng bi gam tềng do

            Oh gơ hòr dà mat sùm kah bi

            Ùr klau he neh tam kờ`, tàm gơboh

            Sa\ oh bè chi  đềs neh gơ lì bơkàu

            Đơs Ting ting  bơh kòn cau Sêdang dê gơtùi đơs tu\ lơi kung di lơm, đơs tềng lơi. Ala\ ùr bơklau, ala\ ùr klau gơ tùi đơs tu\  gam ơm tàm hìu, hala tu\ lòt mìr, hala  tàm trồ mang chờ [òn lơgar geh `ô sa dờng… lơh geh rài kis slơ niam rlau, boh gơbài rlau. Mờ cau đơs Ting ting niam ngan rlau jơh tàm Yang Lố kung pal yal tus cau chài A Jú. Nđờ nam do, ông gam  kờ` ngan đơs Ting ting bè pa sơnrờp mo:

            Sa\ tờm a` ờ tu\ lơi hiu\ Ting ting. Tài gơ neh gơ mut ơm ngan tàm sa\  a` bơh tu\ gam dềt, gơ la phan bơna kuơ màng ngan. Tàm tu\ ơm tam hìu hala lòt mìr a` kung gơtùi đơs ting ting kờ` tơl cau geh iat jơnau đơs kờ` gơboh, bơkah lơ ngồt ngan mờ mò ồng he neh khi lời wơl.

            Tàm càr Gia Lai, tiah ơm kis tờm ngan bơh ala\ kòn cau Jarai, Bahnar… đơs crih kung la phan sa nus nhơm pal geh tàm rài kis  lơh broa\ sa pah ngai làng bol dê. Tàm li ngan  jơnau đơs crih pa, đơs dà Tây, dà Hàn… geh lơh cau kơnòm sa\ pơdar sa\, bè bơ`ul, mơya tàm xã G’Lar, kơnhòal Đak Đoa, càr Gia Lai, gam geh hơ\ ala\ jơnau đơs crih kòn cau bơkah lơ ngồt ngan bơh ala\ jơnau đơs: tam hơ bal, đơs jòi ùr, đơs yal sa\... Làng bol pơnỳơ sa\ ngan tu\ tam do la ù tiah geh ua\ ngan cau  git đơs crih kòn cau ròm ngan kơnhòal Đak Đoa, mờ ala\ cau chài ‘’Chài ngan’’, bè Hlăi, Hlưp, Amlem, Yăm, Nhớ…, pah dơ\  sap đơs geh đơs lơh ua\ ngan cau kờ` gơboh. Cau chài Amlem, kis tàm [òn Tuơh Ktu, xã G’Lar boh bơr,  mờ mò, đơs crih kìn cau la nhơm ta\,  la bơta kờ`, la  dà cat lơh mriềt  niam nùs nhơm:

            Pa tu\ geh broa\ tus ala\ tiah ndai tam tìp do ne,  tơl cau mờng ngan sồr a` đơs. Bulah sap đơs ờ hoan ròm  mơya tu\ lơi a` kung  rcang  đơs tài a` kờ` ngan geh đơs crih kòn cau. Geh tu\ pah dơ\ ơm rlô lơh broa\, a` kung đơs ala\ jơnau đơs crih yal sa\ tờm,  rờng  rơ rài kis… lơh geh bơta  chờ tus sa\ tờm.

            Tus hờ [òn Bôn Sô Bah Leng, xã Ia Amron, kơnhòal Ia Pa, càr Gia Lai, tìp mò Siu H’ Đur- dùl  tàm ala\ cau đơs crih kòn cau Jarai ròm ngan rlau jơh tàm  tiah Ayunpa tu\ do. Ờ mìng đơs crih ròm, mò gam teh kơl`i chài ngan. Tàm ala\ mang `ô tơrnờm hìu nha\ dê, ala\ ngai `ô sa dờng tàm [òn, tu\ gơ lơh kờ`, Siu H’ Đur at is kơl`i mờ đơs crih kòn cau, lơh bal  bơta chờ, lơh cau `ô sa gơ kờ` ngan. Mò boh bơr: ‘’Kờ` đơs crih ròm, den pal sa\ tờm he gơ kờ`. Dilah ờ kờ` mờ đơs ờ gơ mut den ờ gơtùi đơs ala\ jơnau đơs crih kòn cau geh pơnđik rài kis:

            A` sa\ tờm đơs, đơs is ala\ jơnau a` sơnơng geh nàng lơh geh bal bơta chờ bal mờ tơl cau tàm [òn mờ jơnau đơs crih kòn cau he dê. Bơh ala\ jơnau đơs crih hơ\, jơnau he đơs bơto bơtê, tơng kah bal ba` tam lah tam pờng, ba` tam cah is. Geh tu\ ùr bơklau cau dê cau tam lah, ờ rgơi đơs mờ bơr, den geh ngui đơs crih nàng kờ` đơs. Geh tu\ kơnờm  bơh jơnau đơs crih a` dê dong ùr bơklau, hìu nh cau dê neh tam gơjra` bloh, geh bè ờs wơl bè lài.

            Ala\ kòn cau M’nông tàm Dak Nông, Rơđê tàm Dak Lak hala K’ho, Cil, Mạ tàm Lâm Đồng, drờm geh jơnau đơs crih li la ngan mờ ala\ gùng đơs crih mờ broa\ đơs krơi is he dê. Bơta bal la đơs yal sa\, klo tềng hơ\  den geh đơs tơn den tàng pah tu\ ala\ cau chài đơs,  cau iat sùm geh git geh bè rài kis tu\ hơ\ [òn lơgar dê.

            Mờ đơs crih kòn cau Rơđê, 2 jơnau đơs crih tờm la: Eirei (Đơs tam hơ,  đơs ùr klau) mờ đơs Kưt (đơs yal sa\, hala nàng bơto bơtê oh kòn, kòn sau) sùm geh làng bol kờ` gơboh ngan, sền gàr, lời prap. Jơnau đơs tu\ gơguh, tu\ gơ mù bơh đơs Kưt, tu\ di mơ, tu\ sơbac, chờ hờp bơh đơs Eirei, pah tu\ geh đơs bè pơlam cau iat lơh jat bal, kờ`  bal mờ jơnau đơs. Mo tơn  tàm [òn dờng Buôn Ma Thuột, càr Dak Lak, tàm rài kis bè tam phà bơh tiah drà, đơs eirei, đơs Kưt gam geh đơs tàm rài kis pah ngai. {òn Ko Siêr, sơnah [òn Tân Lập, [òn dờng Buôn Ma Thuột, là  dùl pơnrơ ngan. Cau chài bèp H’ Dé, kis tàm [òn Ko Siêr pơnỳơ sa\ đơs:

            Bol a` tam sền gàr, prap lời bơhìan niam chài kòn cau he dê, ngan la đơs Kưt, Eirei… Rnàng kơnòm sa\ tu\ do kung bè hơ\ sơl, kờ` ngan  mờ tu\ lơi kung rcang bơsram mờ sền gàr gơ. Mờ làng bol cau Rơđê bol a`, đơs Kưt, đơs Eirei la jơnau đơs pal geh tàm rài kis pah ngai. Bol a` ờ go\ sang tài do la phan bơna  kuơ màng ngan bơh mò pàng lời wơl, geh pơnjat tai lời wơl rnàng tơnơ\ do in.

            Sơrlèt gan git nđờ rài, đơs crih kòn cau Tây Nguyên gam geh bơta  gơ hòi gơ jà pràn ngan bơh mờ broa\  đơs mờ bơr. Ala\ cau chài li la chài,  bềng bơta kờ` bè A Jú, Siu H’Đur, Amlem hala bèp H’ Dé… mờ ala\ jơnau đơs crih  kờ` gơboh rài kis, gam cèng bơta  gơ kờ` tus rnàng kơnòm sa\ pơnjat tai git đơs, kờ` đơs crih kòn cau Tây Nguyên gam sùm mờ nam mờ nhai.

            Cau mblàng K’ Brọp