Nam 2003, lơh broa\ bal bơh Gah lơh sơnơm dà lơgar mờ gah yal tơnggit mờ mblàng jơnau dà lơgar mờ Anih duh broa\ gah tề lam gùng dra\ bal dà lơgar Việt Nam neh ky\  broa\ geh lơh bal broa\ lơh lơh pràn sền gaàpràn kơldang sa\ ja` làng bol tàm srơh gùt làng bol tam klac bơt bơtàu rài kis nga] ngar jak chài, sơnđan lah la srơh bơt bơtàu bòn chài rgơi pràn kơldang sa\ ja`. Tơnơ\ 10 nam mut lơh, ala\ cồng nha lơh geh tàm broa\ bơt bơtàu bòn  chài rgơi pràn kơldang sa\ ja` neh ai go\ ngan tus dùl broa\ lơh ngan ngồn, bơta tus lơh tơl jơh bè broa\ sền gàr pràn kơldang sa\ ja` làng bol.

            Nam 2003, lơh broa\ bal bơh Gah lơh sơnơm dà lơgar, Gah yal tơnggit mờ mblàng jơnau dà lơgar mờ Anih duh broa\ gah tề lam gùng dra\ bal dà lơgar Việt Nam neh mut lơh lài broa\ lơh bòn chài rgơi pràn kơldang tàm 6 càr,  bòn dờng. Tus nam 2005, broa\ lơh neh  geh rề ơnàng tus 12 càr. Tus tu\ do,  ala\ càr, bòn dờng tàm gùt dà lơgar neh mờ gam geh pơlam mờ mut lơh broa\ lơh do. Bơh sơnrờp, srơh lơh broa\ neh gơ hòi geh bơta sền gròi ngan bơh ala\ kơna\ Gơnoar at bồ, ala\ gah, sơnah lơh broa\ mpồl bơtìan, lơh di bơta kờ` mờ kơp kờ` ngan bơh làng bol. Ua\ càr, bòn dờng tàm gùt lơgar neh nhap nhar mut lơh bơt bơtàu srơh lơh broa\ mờ crơng gơs ala\ mpồl đơng lam mut lơh broa\ lơh. Srơh bòn chài rgơi pràn kơldang kung neh dờp geh bơta sền gròi mờ geh lơh bal ngan mờ ala\ srơh broa\ lơh ndai bơh ala\ gah, sơnah lơh broa\, mpồl bơtìan: Bè mpồl tam klac cau ùr, Mpồl cau lơh sa, Mpồl ơruh pơnu Việt Nam, Mpồl cau dờng sơnơm…Ua\ broa\ lơh neh geh lơh bal, sùm geh lơh, lơh ua\, neh trơgùm geh bơta tus bal nhap nhar ngan bơh ala\ gah, sơnah lơh broa\ mờ mpồl bơtìan bè mpồl cau lơh sa  git wa\ mờ pràn kơldang sa\ ja`, broa\ lơh bơtàu tơngguh pràn kơldang sa\ ja` tus cau dờng sơnơm, broa\ lơh mpồl bơtìan ờ do ờ da\ tàm rcang sơndra\ cau gơbàn sồt sa\, gơ lời pơnời…

            Ua\ càr, bòn dờng neh ai ala\ khà bè pràn kơldang sa\ ja` nàng geh lơh bal mờ ala\ broa\ lơh drơng gàr mờ sền gàr pràn kơldang sa\ ja` bơh làng bol tus mờ broa\ bơtàu tơngguh lơh sa mpồl bơtìan, broa\ lơh sang sơbì jơgloh tơmù rbah, tàm bòn lơgar…Ala\ broa\ lơh bơh broa\ lơh sơnơm dà lơgar bè: Broa\ lơh tơl kloh phan sa, cit  sơnơm  rcang lài rề ơnàng, rcang sơndra\ kơnòm dềt gơbàn ờ sô, rgai, sơndra\ bòm ngko, sền gàr pràn kơldang sa\ bồ gơbàn kòp sơnrang mpồl bơtìan…neh geh lơh bal, lơh geh mờ mut lơh ala\ broa\ lơh dong kờl khà broa\ lơh bơsram tàp, mơ kung, ai rơndap pria\ jền lơh geh broa\ lơh lài lam sồr, geh lơh bal mờ bòn chài rgơi pràn kơldang. Srơh bòn lơh broa\  chài rgơi pràn kơldang la dùl  broa\ lơh tàm rài drơng gàr, sền gàr pràn kơdang sa\ ja` làng bol.

            Srơh geh lơh mờ bơtàu tơngguh ai bơh ala\ cồng nha bơh broa\ lơh lài pràn kơldang sa\ ja` tus tơl hìu neh  lơh geh cồng nha bơh lài hơ\. Mờ broa\ lơh nền  nòn srơh lơh broa\ neh geh pơ gồp bal tàm bơtàu tơngguh geh lơh bal ala\ anih lơh broa\ geh gơ rềng bal, gơ jat mờ bơta gơnoar, kơnòl broa\ lơh bơh he dê tơl mpồl geh dờp broa\ lơh krơi is.

            Bòn chài rgơi pràn kơldang sa\ ja` la dùl broa\ lơh geh tus lơh tơl jơh tàm broa\ lơh drơng gàr, sền gàr mờ bơtàu tơngguh bơta pràn kơldang bơh làng bol. Bơta crơng gơs bơh srơh broa\ lơh nàng pơ gồp bal bơtàu tơngguh git wa\ mờ kơnòl bơh ala\ kơna\, ala\ gah, sơnah mờ gùt mpồl bơtìan bè lơh pràn broa\ drơng gàr mờ sền gàr pràn kơldang sa\ ja` làng bol, lam sồr làng bol tus bal ala\ broa\ lơh sền gàr pràn kơldang sa\ ja`, lơh niam tiah kis, kơryan bơtờp kòp, bơt bơtàu hìu nha\ ngac ngar jak, bòn chài rgơi, bòn gùng drà chài rgơi mờ bòn gơguh jak lơh geh ala\ khà broa\ lơh drơng gàr mờ sền gàr pràn kơldang sa\ ja` bơh Gah lơh sơnơm dà lơgar, pơ gồp bal bơt bơtàu rài kis chài rgơi, mpồl bơtìan niam. Mờ broa\ lơh nền nòn, geh lơh bal mờ ua\ ngan broa\ lơh mblàng pơlam dờng ơnàng tàm làng bol, geh dong mblàng kham sơm ờ ua\ kờp  mờng gơbàn, sùm tus sền lơh kloh tàm bòn làng bol,  đơs lài mờ làng bol bè ờ ua\ bơta gơbàn kòp suh.

            Tờm bơm ngan bơh broa\ lơh la bơtàu tơngguh git wa\ bơh làng bol bè ala\ khà broa\ lơh pràn kơldang sa\ ja` bơh hìu nha\, bòn làng bol, bòn geh pràn kơldang. Lơh niam, bơtàu tơngguh khà bơh ala\ sơnah bòn, bòn drà, ntum neh lơh geh srơh bòn pràn kơldang bal mờ lơh geh hìu nha\ ngac ngar jak chài, bòn làng bol ơm kis chài rgơi. Gơtùi đơs do la broa\ lơh geh lơh bal nền nòn ngan, geh mut lơh tàm ù tiah ơnàng tàm hơ\ geh Gah lơh sơnơm la cau tờm ngan, neh lơh geh ala\ tam gơl ai go\ niam ngan tàm broa\  drơng gàr mờ sền gàr pràn kơldang sa\ ja` làng bol, ngan la làng bol kis tàm bòn lơgar.

            Gah lơh sơnơm la mpồl lơh broa\ sùm, lơh geh broa\ lơh nền nòn ai tus ala\ srơh broa\ lơh. Ala\ mpồl di gah broa\ lơh tàm tơl càr, bòn dờng geh kơnòl pal geh lơh bal mờ ala\ mpồl geh gơ rềng bal tàm broa\ mut lơh broa\ lơh mờ kung kong kơnòl la drơng gàr, sền gàr pràn kơldang sa\ ja` làng bol mờ ờ do ờ da\ tàm lơh broa\.

            Ala\ khà broa\ lơh pràn kơldang sa\ ja` bơh srơh broa\ lơh do geh lơh tơl làm, geh bal ua\ ngan khà sồ pràn kơldang sa\ ja` tus mờ hìu nha\ nga] ngar, hìu nha\ pràn kơldang, bè:Ba` lời gơbàn geh ờ ua\ bơta kòp bơtờp mờng gơbàn, Jun kơnòm dềt tus lòt cit sơnơm rcang lài gơbàn kòp tơl ala\ bơta vaccine rcang sơndra\ kòp jat geh cih, Ờ lời geh cau gơbàn khih phan sa mờ ờ geh kơnòm dềt gơbàn ờ sô rgai, Geh tơl 3 broa\ lơh tơl kloh rài kis bè hìu ja\ brê, hìu um, dà sàng kloh, cau ùr geh bun pal lòt kham bun êt ngan kung pal 3 dơ\ tàm tu\ bun, cih sơnơm kòp tu\ tơl tơl ding, ala\ cau tàm hìu nha\ mut lơh geh rài kis niam, lơh ngan  tàp pràn sa\ ja`, ờ ngir ơ lak, ờ ngui ma tuý, ờ chu jràu, geh ala\ broa\ lơh sền gàr ờ do ờ da\ tàm hìu nha\.

            Hala ala\ khà bè pràn kơldang sa\ ja` tus mờ bòn gùng drà chài rgơi, tiah bòn ơm kis gơguh jak bè: Ờ lời gơlik geh kòp pluh tàm bòn ơm kis, gơmù ê\t ngan la 10% khà cau gơbàn kòp mờ chơt tàm ờ u\a bơta kòp bơtờp  lơh geh kòp suh pơndrờm mờ ala\ nam lài, gàr niam geh tus 95% kơnòm dềt hờ đơm 1 sơnam geh cih lài sơnơm sơndra\ kòp tơl di geh cih, ba` lời  gơlik geh khih phan sa geh rlau 30 cau gơbàn khih tàm dùl dơ\, tơmù pah nam 1,5% khà  kơnòm gơbàn rgai ờ sô tàm kơnòm  hờ đơm 5 sơnam, geh  tus 90% hìu nha\ làng bol geh ngui dà sàng khoh mờ geh hìu um, 80% hìu nha\ geh hìu ja\ brê tơl kloh, 100% cau ùr geh bun geh lòt kham bun êt ngan kung dùl dơ\, tàm hơ\ geh rlau 85% geh kham bun 3 dơ\ ua\ rlau tàm tơngai bun, tơmù 10% ala\ dơ\ gơbàn sồt sa\ rềs àr pơndrờm mờ nam lài, geh srơh tàp pràn sa\ ja` nàng pràn kòn bơnus.

 Cau mblàng jơnau đơs do geh dơ\ lùp mò Niê Bích Đào kuang jăt jơng atbồ mpồl cau lơh sa càr Gia Lai bè ală cồng nha broă lơh do dê tàm càr Gia Lai, tàm hơ\ uă ngan là tàm tiah sar lơgar ngài, tiah làng bol kòn cau tàm càr Gia Lai.

- Bơ\t bơtàu [òn chài rơgơi pràn kơl dang să jan tàm càr Gia Lai neh geh lơh bơh tu\ lơi ơ mò?

Mò Niê Bích Đào: lài do, mpồl cau lơh broă sa Việt Nam neh geh pơgồp bal mờ gah lơh sơnơm dà lơgar bè broă bơ\t bơtàu ală bòn chài rơgơi pràn kơl dang să jan làng bol lơh sa in. Mờ ală gah lơh broă mpồl lơh sa càr dê, bol a` geh ai bơh tàm sră nggal dà lơgar lơh jăt ală kơnhoàl, bòn drà lơh jăt broă bơ\t bơtàu bòn chài rơgơi pràn kơl dang să jan. Tus tu\ do neh lơh tus 7, 8 nam.

-Tơnơ\ mờ 7, 8 nam do, den cồng nha broă lơh [òn chài rơgơi pràn kơl dang să jan là mbè lơi, tàm hơ\ uă ngan là tus mờ tiah làng bol kòn cau bè lơi, ơ mò?

Mò Niê Bích Đào: tơnơ\ mờ 7, 8 nam bơ\t bơtàu bòn chài rơgơi pràn kơl dang să jan tàm bòn, den đơs ngan làng bol neh g^t wa\  mờ neh sền gàr geh bơta pràn kơl dang să jan kung bè rài kis nùs nhơm. Tơngu me tòm bơh broă bơ\t bơtàu [òn chài rơgơi pràn kơl dang să jan là broă tàm tiah kis, bơta pràn kơl dang să jan, bơ\t bơtàu, sền gàr kloh niam bal tàm [òn ơm kis, lam sồr oh kòn kung bè làng bol tu\ gơtìp kòp tê jê să den tus kham, sơm kòp tàm hìu sơnơm, sa sin hùc dà neh tru\ duh lời ngềt mờ b^c tàm kơmùng sơndră mờ sơmăc jăt broă bơto sồr bơh gah lơh sơnơm càr dê bè broă sơndră mờ kòp prơm. Bơh tàm ală nam lơh jăt, den bơta pràn kơl dang să jan làng bol kòn cau geh tơnguh, làng bol neh g^t wă tàm rài kis, ờ hoan gơtìp kòp tê jê să, kơnòm dềt den pràn rơlao, tơnguh jơnau g^t wă. Broă sền gàr bơta pràn kơl dang să jan làng bol in kung geh niam rơlao, tài tu\ do, broă lơh sơnơm tàm càr neh tơnguh bơtàu, neh geh tơl ală bơta phan kờ` drơng tàm broă kham, sơm kòp làng bol in.

- Ưn ngài mò!