VOV4.K’ho- Bè neh đơs tàm poh lài, Đảng mờ Dà lơgar he neh mờ gam lơh uă gùng dà, broă dong kờl sền gàr gơnoar geh bơtàu tơnguh tơl làm gơ wèt mờ làng bol jơi bơtiàn kòn cau, tàm hơ\ geh broă tơnguh uă cồng nha mpồl cau lơh broă bơh làng jơi bơtiàn kòn cau tàm tiah Tây Nguyên mờ tiah đah tô măt tơngai mu\t dà lơgar, tiah đah jum măt tơngai mu\t dà lơgar, tiah kềng gah dà lềng tiah tàm gùl lơgar.

Tiah đah jum măt tơngai mu\t dà lơgar (gam sơnđan là tiah ring đah măt tơngai mu\t dà lơgar) geh anih ơm tàm tiah ring dà dờng Cửu Long, geh 12 càr (An Giang, Bạc Liêu, Bến Tre, Cà Mau, Đồng Tháp, Tiền Giang, Sóc Trăng, Long An, Hậu Giang, Kiên Giang, Trà Vinh, Vĩnh Long) mờ 1 [òn dờng gơ wèt dà lơgar là [òn dờng Cần Thơ. Tiah kềng gah dà lềng tàm gùl lơgar tàm hơ\ geh ală càr mờ [òn dờng bơh Quảng Bình tus Khánh Hoà, bal mờ bă ù geh is ơnàng rlau 60 rbô kơi sồ vuông, khà kờp làng bol rlau 12 tơlak nă, Ală broă lơh lơh pràn lơh sa pa mờ măy mok- tam gơl pa dà lơgar, mu\t gơrờm bal mờ dunia gơ jăt bal mờ bơtàu tơnguh lơh sa bồ tơngoh jak bơh ală càr, [òn dờng dê gơ sồr pal geh mpồl cau lơh broă cồng nha uă.

Geh bơh jơnau sồr ngan ngồn, Mpồl đơng lam tiah đah jum măt tơngai mu\t dà lơgar pơgồp bal mờ ală càr mờ [òn dờng tàm tiah do dan lơh kơrnoat krơi is bơto mpồl cau lơh broă jơi bơtiàn kòn cau mờ geh Bộ Giáo dục mờ Đào tạo ring bal, lam lơh. Bè, ai gơnoar ală hìu bơsram đại học tàm tiah do in rwah cau bơsram, bơto jăt broă lơh sac rwah ai lòt bơsram, sền swì săc rwah, bơto bơtê jăt anih ngui, mơkung ai gơnoar ală hìu bơsram đại học bơdìh ù tiah do in lơh bal mờ ală hìu bơsram tàm tiah do geh tơl bơta nàng bơto mpồl cau lơh broă tàm ală gah broă.

Tơnơ\ 3 nam lơh jăt kơrnoat, broă dong kờl krơi is bè bơto mpồl cau lơh broă, neh lơh geh uă cồng nha niam ngan. Bơto bơtê bơh kấp mầm non tus kấp pe bơh tiah do dê geh bơta bơtàu tơnguh uă ngan. Khà kơnòm bơsram, cau bơsram dờng jơi bơtiàn kòn cau bơh ală hìu bơsram cao đẳng, đại học tàm tiah do dê gơguh tai mờ kơ\ kơl jăp. Bơdìh mờ khà jàu bơto bơtê jăt kơrnoat krơi is, khà kơnòm bơsram jơi bơtiàn kòn cau tàm tiah do pơrlòng gơkờn ală hìu bơsram đại học tàm tiah ring dà dờng Cửu Long mờ ală hìu bơsram tàm [òn dờng Hồ Chí Minh geh uă ngan, rơhời ai ală càr, [òn dờng tàm tiah do klàs bơh “tiah ờ bơtàu tơnguh” bơto bơtê. Tu\ do, jơh gùt ù tiah do geh pơgăp mờr 80 rbô nă cau bơsram dờng đại học, rlau 4 rbô nă cau bơsram cao học mờ mờr 300 nă cau kơlôi sơnơng. Pơnrơ bè kơnhoàl tiah kơh bơnơm tiah sar lơgar ngài bè A Lưới, càr Thừa Thiên- Huế dê, khà kuang bàng là cau Tà Ôi, cau Pa Cô jơh bơsram đại học geh mờr 90%. Bơh nam 2005, A Lưới là kơnhoàl bơh sơnrờp lam lơh rơndăp broă lơh ai kuang bàng jơi bơtiàn kòn cau jơh bơsram đại học rê lơh broă tàm 12 xã tiah nhàr lơgar. Uă kuang bàng kơnòm să geh bơta pràn, bơta jơh nùs tàm broă lơh neh ngui bơta gi\t wa\ bơsram geh tàm hìu bơsram rê đòm jăt tàm tiah he dê.

Kơnờm broă dong kờl sền dờng màng bơto bơtê bơh Đảng mờ Dà lơgar dê, bal mờ bơta lơh ngan pơđơl pràn is bơh să tờm dê, mpồl cau lơh broă là jơi bơtiàn kòn cau cồng nha uă tiah đah măt tơngai mu\t dà lơgar, tiah kềng gah dà lềng tàm gùl lơgar ngai sơlơ gal rlau bal mờ li la bơnah jơi bơtiàn rlau. Gơtùi yal tus mò Rơ Đăm Thị Bích Ngọc, ùr Tiến sĩ bơh sơnrờp bơh cau Sơdàng dê, tu\ do gam lơh broă tàm Viện Tâm lý học (Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam); bi Cil Duin, klau pơnu bơh sơnrờp cau K’ho dê lòt bơsram lơgar ndai mờ dờp sră cơng tàng Tiến sĩ dunia…

Mò Hồ Thị Minh, Thạc sĩ cau Vân Kiều bơh sơnrờp tàm kơnhoàl Hướng Hoá, càr Quảng Trị, tu\ do neh gơ gơs là kuang bàng Quốc hội khoá 14, Kuang ătbồ Mpồl Tuyên giáo Huyện ủy Hướng Hoá, yal: Să tờm he pal lơh ngan pơđơl pràn rlau tai, tài bơh bơta bơsram là sùm sùm, kơnòl broă lơh ờs mờng tàm [òn lơgar pal là broă tờm, tiah he dờp lơh kơnòl broă mblàng yal ai làng bol in lơh jăt niam gùng dà, jơnau sồr bơh Đảng, Dà lơgar dê, tu\ gi\t wa\ geh tơnguh tai den rài kis làng bol dê den hơ\ sồng geh tam gơl pa, ngui bơta jak chài măy mok tàm rài kis, rài kis geh tam gơl gơ dê.

Rơndăp broă lơh jơh ală bơta bơcri priă bơtàu tơnguh lơh sa- mpồl bơtiàn tiah jơi bơtiàn kòn cau, tiah kơh bơnơm mờ tiah geh rài kis lơh sa- mpồl bơtiàn kal ke ir tơngai bơh nam 2021- 2025 sền gi\t kơnòl broă bơto bơtê mpồl cau lơh broă, ngan là kuang bàng jơi bơtiàn kòn cau lơh geh jơnau sồr bơtàu tơnguh tàm tơngai pa. Mơya, tài gơrềng kơn jơ\ ir bơh trồ prang soăt dà mờ dà hang mu\t, rài kis làng bol jơi bơtiàn kòn cau tiah đah jum măt tơngai mu\t dà lơgar mờ tiah kềng gah dà lềng tàm gùl lơgar neh kal ke den sơlơ kal ke rlau tai. Bal mờ hơ\, bơta gi\t wa\ bơh dùl êt nă kuang bàng, công chức, viên chức dê tàm tiah do gam ờ hềt dipal, ờ hềt sền gròi ngan ngồn tus tiah jơi bơtiàn kòn cau mờ tiah kơh bơnơm; bơta pơgồp bal đah ală Bộ, gah lơh broă dà lơgar, ală tiah ờ hềt geh lơh sùm mờ kơ\ kơl jăp. Rwah đal gi\t tiah jơi bơtiàn kòn cau, tiah kơh bơnơm jăt bồ tơngoh bơtàu tơnguh gam ờ hềt dipal, ai khà bơcri gam dùl êt (dùl nam xã 135 geh 1 tơmàn đong, thôn kal ke uă ir geh 200 tơlak đong), ờ hềt geh bơnah kes priă is nàng lơh broă dong kờl kòn cau.

Giáo sư- Tiến sĩ Phạm Hồng Quang, Kuang ătbồ Hìu bơsram Đại học Thái Nguyên do là hìu bơsram bơto mpồl cau lơh broă cồng nha uă ai tiah jơi bơtiàn kòn cau in, mblàng sền jơnau pơhìn bơh tiah đah jum măt tơngai mu\t dà lơgar mờ tiah kềng gah dà lềng tàm gùl lơgar dê bè do: Ngan ală tiah do geh ală jơnau pơhìn ờ pràn bè tiah ơm kis, ờ pràn bè lơh sa mờ kòn bơnus tu\ ờ geh cồng nha geh gơlik geh bơta ờ kơ\ kơl kăp. Dilah jơh dùl kơnhoàl ù tiah, jơh dùl kơnhoàl, dùl bă ù mờ ờ geh dùl nă oh lơi geh tơl pràn mu\t bơsram đại học den hơ\ là jơnau pơhìn dờng ngan, pơhìn roh bơta kơ\ kơl jăp. Jăt a` den pal tơrgùm priă jền nàng bơcri jăt tiah, jăt mpồl, lơh bè lơi tơl tiah geh ală anih tờm bơto bơtê dờng ai cau jơi bơtiàn kòn cau in, bơh broă lơh hìu bơsram ơm sa tơn kấp pe tus bơto bơtê broă lơh, mờ jơnhoa rlau tai là bơto bơtê đại học, nàng oh kòn jơi bơtiàn kòn cau tàm tiah sar lơgar ngai, khi tus geh tiah jak chài pa rài do dê, khi gi\t go\ geh bơta jak chài mờ rài niam chài dờng, rê khi bơ\t bơtàu wơl ù tiah bơh khi dê, [òn lơgar khi dê gơ gơs broă lơh bơtàu tơnguh. Pa do, Quốc hội neh ring bal rơndăp broă lơh dờng bơcri priă tiah jơi bơtiàn kòn cau in, tu\ do bol he ơn broă tờm tàm broă lơh, jàu cau tờm lơi, jàu ai anih lơi in, jàu ai cau tờm lơi in nàng bơtàu tơnguh mpồl cau lơh broă.

Tờm gơ kơ\ den chi\ hơ\ sồng gơtùi kis jo\. Kung bè hơ\ sơl, kờ` tơnguh uă cồng nha mpồl cau lơh broă den pal sền gròi tus broă lơh bơh bơto bơtê dê. Tu\ do, jơnau ai pơrlòng rwah cau bơsram jăt bơta dong kờl săc rwah ai lòt bơsram pah nam là ờ dipal, khà jàu ai ală càr in ờ di mờ bơta geh ngan. Tàm tiah đah jum măt tơngai mu\t dà lơgar mờ tiah kềng gah dà lềng tàm gùl lơgar, uă càr pơrlòng rwah cau bơsram uă rlau mờ khà jàu; sơlơ\u wơl bàr pe càr khà jàu lơh geh dùl êt bè Bình Thuận 74%...Ờ dùl êt nă cau lik klờng rê hờ [òn lơgar mờ [òn lơgar ờ gơtùi ai geh broă lơh tài bơh gah bơsram ờ dipal halà ală biên chế ờ gam tai. Săc rwah ai lòt bơsram pah nam mu\t bơsram đại học, cao đẳng mơya pơrlòng sac rwah lòt bơsram is tàm ală tiah, den tàng bè hơ\, dùl bơnah uă ală oh là lơh geh mpồl cau bơto tàm hìu bơsram kòn cau ơm sa tơn tàm hìu bơsram ờ geh pơn jăt tai bơsram dờng.

Bơta geh ngan do gơ sồr pal khin cha tam gơl jơh bal bè broă dong kờl mờ broă bơto bơtê gơ wèt mờ cau bơsram tiah do. Bơdìh mờ broă bal ring bal tàm gùt lơgar, digơlan geh ală gah sac rwah is, môn bơsram sac rwah is gơcèng bơta krơi is ai tiah đah jum măt tơngai mu\t dà lơgar mờ tiah kềng gah dà lềng tàm gùl lơgar, dipal mờ tơl jơi bơtiàn (Khmer, Prum, Lo…). Dà lơgar kung pal bơcri priă lơh ală hìu bơsram kòn cau ơm sa tơn mờ ơm sa ngai tàm hìu bơsram dipal mờ jơnau kờ` bơtàu tơnguh lơh sa- mpồl bơtiàn tiah do dê. Bơdìh hơ\ tai,sền gròi cồng nha bơto bơtê tơl làm ai kơnòm bơsram in, sền gròi bơ\t bơtàu mpồl cau pơgru tàm ală gah bơsram, kấp bơsram mờ kuơmàng là khà kuang bàng cau pơgru là cau jơi bơtiàn kòn cau.

Nàng lơh jăt ngan ngồn mờ lơh jăt geh cồng nha jơnau sồr, gùng dà broă lơh dong kờl bơh Đảng, Dà lơgar dê bè bơtàu tơnguh tiah jơi bơtiàn kòn cau, neh tus tu\, ală tiah tàm tiah đah jum măt tơngai mu\t dà lơgar mờ tiah kềng gah dà lềng tàm gùl lơgar lam lơh jăt dùl ròt bal ală broă lơh, tàm hơ\ tơnguh uă cồng nha mpồl cau lơh broă pal là broă bơtàu tơnguh mhar ai bơtàu tơnguh lơh sa- mpồl bơtiàn in, wèt tus jơnau kờ` bơtàu tơnguh kơ\ kơl jăp tiah jơi bơtiàn kòn cau, nàng ngai sơlơ niam rlau ală gơnoar kòn bơnus.

VOV4 cih- cau mblàng Lơ Mu K’Yến