VOV4.K’ho - Tu\ sơnam sơlo dờng den bơta pràn kơl dang să jan bal mờ bơta kra să lơh [uơn gơbàn ngan mờ kòp tê jê să. Tàm jơnau “Pràn kơl dang să jan ală cau in” ngai do geh jơnau yal tus mờ broă sền gàr bơta pràn kơl dang să jan jăt tơngai pah nam, tài pah tu\ jê, pah tu\ kòp ndrờm là ală bơta tơngo\ geh yal lài bè bơta pràn kơl dang să jan mờ he ờ gơtùi sền ờ sơ\p.

Tơnơ\ do là ală jơnau yal tòm bè ờ uă kòp mờng gơbàn kờ` dong kờl làng bol bal mờ gơ\p bơyô tàm broă rơcang sơndră.

1. Kòp nùs, gùng mhàm: Kòp nùs, gùng mhàm là kòp mờng gơbàn ngan, geh uă bơta, mơya mờng gơbàn ngan là ală kòp gơrềng tus mờ gùng mhàm dờng. Tu\ tàm dơlam gùng mhàm gơbàn kòl den lơh khà ôxy mờ phan bơkah ròng să cèng tus nùs ờ tơl.

Bơta tơngo\: là jê ntơh ha là je nùs, tă nhơm sơbăc, ntơh sùm gơlơh bè gơbàn geh phan lơi klơn. Mơya kung geh ală cau gơbàn kòp mờ lài mờ hơ\ ờ tu\ lơi gơbàn bơta lơi.

Cau [uơn gơbàn kòp: cau ùr neh jơh gơlơh să, cau lơmă ir, ờ lah lơh broă, cau gơguh huyết áp.

Broă sơndră: tơnguh broă tàp pràn să jan, tơmù ală phan sa hang, uă tơngi, ba` `ô ơlăk, bièr, chu jrào.

2. Kòp đồm sơdàng: Tu\ khà insulin geh tuyến tuỵ lơh gơs ờ tơl kờ` lơh tơrdih sơdàng tàm să, khà sơdàng tàm mhàm uă, lơh gơbàn khà sơdàng tàm ală bơta ndai kung tơnguh. Kòp dồm sơdàng di gơlan lơh gơbàn ală bơta bè kòp nùs, gùng mhàm, leh…

Bơta tơngo\: Glar să, rơgai, lòt đồm uă dơ\, tơhìr dà, măt sền ờ loh…

Cau mờng gơbàn kòp: tàm cau lơmă ir.

Broă sơndră: Tàm pràn să jan, tơmù sa uă sơdàng mờ tơngi.

3. Kòp rơbă ntìng: là bơta gơmù rơhời phan ntìng. Kòp geh uă bơta, di gơlan tài tơl calci, vitamin D3, tài broă gơdờp calci ờ pràn…

Bơta tơngo\: Jê uă bơh tàm ntìng, [uơn gơbàn pă…

Broă sơndră: Gàr tơl khà calci tàm mhàm, tàm hơ\ uă ngan là vitamin D, tơnguh broă tàp pràn să jan.

4. Kòp jê klung – pròc ràm: Là sồt tàm klung. Geh bơta do tài ờ ndrờm bal bơh broă tơl^k acid mờ broă lơh gơklài acid, bơta pràn sền gàr poăc. Bơdìh hơ\ tai gam geh bơta ndai tai bè hormone, ờ ndrờm bal nùs nhơm.

Bơta tơngo\: Jê, jê tàm hờ đang ndul mờ gơrề tus tơnơ\ ngkời. Sùm gơbàn tơnơ\ mờ dơ\ sào, jê jăt tu\ tàm 2, 3 poh.

Broă sơndră: Ba` `ô ơlăk, chu jào bal mờ ală bơta sơnơm lơh gơbàn sồt, ndrờm bal nùs nhơm, ba` lời gơbàn tàm bơta kal ke jo\ ngai.

5. Viêm gan siêu vi: Geh 5 bơta virus viêm gan là A, B, C, D, E. Do là ală virus mìng lơh gơbàn aniai tàm klờm.

Bơta tơngo\: Ờ gơbài sa, glar să, duh să, pàl să, rơm^t măt.

Broă sơndră: C^t sơnơm vaccin rơcang sơndră.

6. Kòp hìu dà dồm: Bơta gơbàn tài gơbàn vi khuẩn tàm gùng dà dồm, gơklăc lu\, as.

Bơta tơngo\: Đồm jê, đồm uă, đồm gơl^k mhàm, glar să, jê hờ đơm ndul.

Broă sơndră: Ba` ơ\t đồm jo\ ir. Kloh niam să jan, hùc uă dà.

7. As ngko hìu kòn: Kòp mờng gơbàn tàm cau ùr, là as gơbàn tàm hìu kòn. Di lah as jroă den sơnđan là ung thư ngko hìu kòn.

Bơta tơngo\: ờ ndrờm bal gơlơh să, jê tềng đah đơm ndul, đồm jê, gơl^k mhàm, gơl^k uă dà [ơ\ bè ndơng.

Broă sơndră: Sùm sền gròi jăt tơngai. Kloh niam să jan.

8. As tuyến tiền liệt: Kòp tàm cau klao, là as lơh gơbàn gơprồ tàm tiah tàm gùl bal mờ tiah jăt gah tuyến tiền liệt, tiah gùt dar gùng đồm, lơh kal ke tus mờ hìu đồm tàm broă tơl^k dà đồm l^k bơdìh. Geh bơta do gam ờ hềt loh, mìng geh tàm 4 mpồl bè tơnơ\ do:

Tài gơtòp jăt mhàm bơh mè bèp, tài hormone, tài tiah kis mờ rài kis, tài ală kòp gơtòp bơh broă b^c bài.

Bơta tơngo\: Đồm kal ke, jê, dà đồm rơm^t, di gơlan jê hờ dơm ndul tu\ đồm.

Broă sơndră: Sùm xét nghiệm kờ` g^t gờ`.

Cau cih mờ yal tơng^t Ndong Brawl