Broa\ siam  pơlam ai kòn se sa bơh gờ`, kòn se ờ pô mè tơl, la dùl tàm ala\ bơta gơlam tus broa\ kònm se gơbàn rgai, jo\ dờng. Tàm ntum Quảng Tín, kơnhoàl Dak Rlấp, càr Dak Nông, bulah ala\ cau mè neh geh gah lơh sơnơm mblàng pơlam, mờ khi neh git wa\ rlau tàm broa\ sền gàr sòng siam oh kòn, gơya gam geh tus 1/4  khà kòn se, kơnòm dềt hờ đơm 5 sơnam gơbàn  rgai, ờ sô sa\ jơh bơta kơnjơ\ mờ bơta jơnhua.

            Lo\ Phan Kim Ngọc kis tàm bòn Bu Bia, ntum Quảng Tín ai git, kòn lo\ sùm pal mum bình dà toh hơ\ sồng lơha\ bic. Sau neh lời pô mè bơh tu\ 6 nhai. Tus tu\ do neh tus 1 nam 3 nhai, mờ kơnjơ\ sa\ kung ờ hềt tus 9 kg, sau dềt rlau mờ ala\ kơnòm dềt deh bal dùl rơh, dùl sơnam. Lo\ Ngọc đơs:“Tài bơh tu\ khai geh deh den gơbàn kòp  ờ niam tàm pròt, gùng lơh lề phan sa, den tàng broa\ sền gàr ròng siam khai gơlơh kal ke ngan. Ala\ bác sĩ kung geh bơto bơtê pal nền nòn ngan tàm broa\ siam sa ai sau in, den tus 4 nhai sau hơ\ sồng gơ rài kòp. Tus 6 nhai den  sau ờ bài pô mè tai den a` ờ ai pô tai tơn, siam khai in sa bòt, tus 8 nhai den siam pòr dà,  mìng hùc dà toh bơdĩh mờ siam pòr lơm”.

            Tàm hìu lơh mờ mpàn neh jơh ồm sèt, lo\ Thị Luyên kis tàm bòn Bu Bia, pal sền gàr tus 6 na\ kòn dềt gơ lơh drờm bal. Lo\ ai git, hơ\ la ala\ kòn bơh lo\ dê mờ bơh oh mi tàm hìu bal kơnờm geh ròng ngò nàng tơl cau gơtùi lòt lơh broa\. Ua\ ngan ala\ sau drờm dềt, ờ dờng kràn. 2 na\ dờng mờr 4 sơnam, neh git ai is piang sào. Sau dềt rlau jơh la kòn dơ\ 2 lo\ dê pa tòm 7 nhai. Lo\ neh ai sau hùc tai dà toh hờ bơdĩh bơh tu\ 4 nhai, mờ neh pơlam siam sa, kờ` sau pràn rlau, mơya mùl màl ờ geh bè hơ\. Lo\ Thị Luyên ai git:“Kòn a` neh rlau 7 nhai bloh. A` neh pơlam sa bơh 6 nhai. Pah dơ\ siam  la gùl cùan  bòt, tài khai nhìm ir. Khai kung lơ yài dờng rlau mờ  kơnòm ndai, ala\ kơnòm ndai nđờ nhai la  neh git sa”.

            Bòn Bu Bia geh tus rlau mơ gùl kơnòm dềt kòn se gơbàn rơgai, ờ dờng. Khà kơnòm dềt kòn se, rgai, nggờ] ky\ tus 1/3. Lo\ Thị Thảo cau lơh broa\ lơh sơnơm bòn Bu Bia ai git, khà do neh gơmù ua\ pơndrờm  mờ ala\ nam  lài, dùl bơnah la bơh ala\ cau mè kung geh git wa\ rlau bè broa\ sền gàr ròng siam oh kòn:

            “Tu\ do, ala\ cau mè neh git wa\ rlau mờ lài ua\ ngan. Khi neh git wa\ geh bơta kuơ màng bơh broa\ pal cit sơnơm vaccine ai tus kơnòm dềt, kòn se mờ broa\ siam, ai sa kung neh rlau mờ lài ua\ ngan. Tu\ lài do den khi mìng siam kòn in mìng piang lơm, ờ sa pòr, ai tu\ do den neh git di lah siam piang gờ` den geh lơh ờ niam tus gùng lơh lề phan sa kơnòm dềt, kòn se. Gah lơh sơnơm ntum kung sùm bơyai lơh ala\ ơdu\ bơto pơlam tus ala\ cau mè,  hơ\ sồng phàt sra\ rài geh yal  bè bơta chài git wa\ ròng sền gàr kòn, den cau kung neh git wa\ ua\ ngan”.

            Bòn Bu Bia la dùl bòn ai go\ ngan kòn gơbàn rgai, ờ dờng tac sơnràn tàm ntum Quảng Tín, kơnhoàl Dak Rlấp, càr Dak Nông. Kờp bal  tàm gùt ntum, geh mờr 1/4 khà kơnòm dềt gơbàn rgai, jo\ dờng, tac sơnrà` jơh bè bơta kơnjơ\ ky\ mờ broa\ jơnhua. Bơta do gam   lơh geh la tài bơh ala\ hìu nha\ ờ sền gàr kòn sau di pal, ai kòn se sa gờ` ir ala\ phan sa bơdĩh broa\ pô toh mè tu\ kòn sau gam dềt ir.

            …………………………….

Lơgar Việt Nam tu\ do gam tàm khà ală lơgar geh kơnòm dềt hờ đơm 5 sơnam gơtìp ờ pràn uă, tàm hơ\ uă ngan là ờ pràn lơyah, rơgai geh mờr 30%. Dùl tàm ală bơta gơl^k geh là tài kơnòm dềt ờ geh pô toh mè tàm 6 nhai sơnrờp tơnơ\ mờ tu\ deh. Mpồl lơh sơnơm dunia mờ kes priă kơnòm dềt anih duh broă dunia yal lài, ală cau mè ai kòn pô tàm 1 jơ ngai sơnrờp tơnơ\ mờ tu\ deh, mờ ròng kòn mờ dà toh mè tàm 6 nhai (hơ\ là ờ sa tai ală bơta phan sa lơi, bòk dà toh lơi) mờ mìng pô mè tu\ kòn dềt tus 2 sơnam.

Tàm tu\ toh mè geh tơl ală bơta phan bơkah mờ 1 nă kòn dềt kờ` geh tàm ală nhai sơnrờp mờ geh pơgồp 1 bơnah kuơ màng tàm broă dờng să kòn dềt dê tàm ală nhai pơn jăt tai. Di lah ai pô gờ`, dà toh mè geh mhar rơlao, mờ kòn se geh sền gàr sơndră mờ kòp tài khà pràn sơndră mờ kòp geh tàm dà toh uă. Di lah ai kòn se in sa gờ`, phan sa bơh bơdìh mu\t tàm să ờ kloh mờ pa bè dà toh mè. Bơdìh hơ\ tai, phan sa bơdìh geh hờm jo\ rơlao, b^c uă, ờ bài pô mè mờ geh tu\ ờ pô dà toh mè tơn tơnơ\ do. Kòn se pô toh mè ờ hoan gơtìp kòl è, phơng mbè, ờ [ô ha là [ô di mơ; tàm tu\ kòn dềt hùc dà toh ndai phơng kră rơlao, mờ [ô rơlao mờ [uơn gơtìp kòl è.

Ală jơnau kơlôi sơnơng tàm dunia neh pà go\ là, ală cau mè ndrờm tơl dà toh ai kòn in pô di lah g^t tàm broă ai pô di pal, bu\ lah toh dờng ha là toh dềt. Tu\ ai kòn pô uă mờ pô jơh dà toh tàm să cau mè, uă ngan là pô tu\ trồ mang, dà toh mè geh gơl^k tai kờ` di pal mờ broă pô kòn dềt dê. Cau mè mìng sa tai bơh 1 tus 2 bơngàn piang pah dơ\ sào là di pal. Bu\ lah bè hơ\, nùs nhơm geh gơnoar kuơ màng ngan tàm broă gơl^k dà toh di lah cau mè pin là geh tơl dà toh ai kòn in pô bal mờ nùs nhơm tu\ lơi kung niam bơne\ den dà toh gơl^k uă rơlao. Ală phan sa ờ khih geh mè pin dờn lơh gơl^k dà toh uă den geh dong kờl cau mè geh uă dà toh rơlao. Ba` ngui ală bơta phan bè ơlăk, bìer bal mờ ờ uă bơta phan ndai geh bơta duh lơh tam gơl pô dà toh mè.

Kòn dềt pô mè geh bơta pràn sơndră mờ kòp mờ bơta ngăc ngar uă rơlao mờ kòn dềt pô dà toh ndai. Ală broă kơlôi sơnơng neh tơl^k là, kòn dềt pô dà toh ndai di gơlan gơtìp kòp tàm klờm soh uă rơlao 4 dơ\ mờ di gơlan gơtìp kòp jê ndul gơjroh uă rơlao 17 dơ\ mờ kòn dềt pô toh mè. Tu\ kòn se pa deh, tàm să neh geh 1 khà bơta pràn sơndră mờ kòp bơh să cau mè gơtòp tus bơh ka` kờ` dong kờl kòn dềt sơndră mờ kòp tê jê să. Ală bơta pràn sơndră do geh gơmù mhar ngan. Tàm tu\ hơ\, bơta pràn sơndră mờ kòp bơh să kòn dềt tơl^k is gam ờ uă, mờ mìng geh uă tu\ kòn dềt neh tus 4 sơnam. Den tàng, kòn dềt gơtìp ală bơta kòp mồr uă rơlao bơh tu\ neh 4 nhai, mờ kung tìp mờ kòp tàm rài kis gùt dar uă, tàm hơ\ kòp [uơn gơtòp ngan là kòp tàm gùng tă nhơm, kòp tàm pròc tu\ kòn dềt neh g^t sa. Ală kòn dềt pô mè geh dờp 1 khà bơta pràn sơndră mờ kòp geh tàm dà toh mè, den tàng bơta pràn sơndră mờ kòp geh niam rơlao. Bè hơ\ tàng he pal ai kòn dềt pô mè sơlơ jo\ sơlơ niam kờ` sền gàr kòn dềt.

Dà toh mè là phan mờ ù tiah ai he in. Hơ\ là khà phan bơkah niam bơne\ ngan, dong kờl kòn dềt ngăc ngar mờ pràn kơl dang, dong kờl cau mè mhar geh să bồ niam wơl tơnơ\ mờ tu\ neh deh kòn, kơrian mờ ờ uă bơta kòp, mờ geh nùs nhơm đềt mềr bơh mè mờ kòn, geh kuơ màng mờ buơn ngan. Mìng geh ờ uă ngan cau ờ gơtùi ròng kòn mờ dà toh mè, bè cau gơtìp kòp HIV, kòp bơsiă gơl^k mhàm, kòp ồm sa ru\ gam hùc sơnơm. Ală cau mè lơgar Viêt Nam là ală cau geh bơhiàn ròng kòn mờ dà toh mè. Tu\ do, ală cau mè tàm ală lơgar geh broă lơh sa tơnguh bơtàu kung gam kờ` wơl mờ broă ròng kòn bè do sơl. Den tàng, pal lơh ngan tơnguh mờ tơnguh rơlao tai bơhiàn niam bơne\ do he dê mờ ai kòn in ală bơta niam bơne\ mờ kuơ màng ngan. Ai kòn dềt pô dà toh mè tàm 6 nhai sơnrờp mờ geh ai pô tai tus 2 sơnam, ală cau mè ai kòn in bơta sơnrờp ngan niam bơne\ ngan kờ` gơs là ală cau kơnòm să pràn kơl dang mờ ngăc ngar.