VOV4.K’ho - Geh ua\ ngan kơnòm dềt kòn đời neh ờ geh dà toh mè pô bơh tu\ pa deh, mờ pal ngui dà toh bơdĩh. Jơnau cih tơnơ\ do geh đơs bè bơta gơbàn aniai ngan bơh kơnòm dềt kòn đời tàm Gia Lai tu\ geh ròng mờ dà toh bơdĩh

            Bulah neh 12 nhai, mơya oh Nguyễn  Ngọc Diêu, dùl na\ kòn dềt kòn đời geh ròng tàm hìu yàng phờk Bửu Châu, [òn  dờng Pleiku, càr Gia Lai mìng rơp kơnjơ\ rlau 6 kg. Mò phờk Thích Nữ Minh Nguyên atbồ hìu yàng phờk Bửu Châu ai git, tu\ pa mut tàm hìu phờk, Diêu mìng kơnjơ\ di 2 kg, gơya sa\ ờ sô, ờ gơbài mờ hùc dà toh lơh ràn den tàng oh gơguh kg lơ yài ngan. Bal mờ hơ\ tai, pah tu\ trồ tiah tam gơl, kòp as sồt klờm soh gơbàn wơl. Bơh tài ngai do kòp, ngai hìng jê sa\, den tàng Diêu jo\ dờng rlau mờ cau bè ờs, 9 nhai hơ\ sồng git rlơ\ sa\, 13 nhai hơ\ sồng git nggui. Thích Nữ Minh Nguyên cau kơđơng hìu yàng phờk  đơs:“Oh do ờ sô ngan, trồ tiah gam mìu den khai gơbàn ta\ nhơm kròt krèk ờ sô, gơ hòr dà mat, dà muh, bơsia\, duh sa\. Tu\ pa deh, khai mìng hùc gơtùi 30 ml, tu\ do khai hùc jơh 120 ml. 13 nhai, khai hơ\ sồng git nggui. Khai sùm gơbàn kòp duh sa\. Tam gơl trồ tiah la khai jê sa\, duh sa\, bơsia\. Git lòt gờ` ngan kung bơh 12, 13 nhai, geh na\ geh tus 14 hala 15 nhai hơ\ sồng git lòt”.

            Rcom Oanh, dùl na\ kòn kòn đời ndai bơh hìu bơsram Cô Nhi Sao Mai, [òn dờng Pleiku, càr Gia Lai den sùm gơtìp bè bơta sùm jê ndul bơh sa\ ja` ờ gơ kờ` mờ dà toh bơdĩh. Mò Hồ Thị Thật cau sa\ tờm sền gàr ròng siam sau Oanh ai git, lài mờ tu\ geh mut tàm hìu do, oh neh geh pô dà toh mè tàm dùl nhai sơnrờp. Den tàng, sa\ ja` geh pràn rlau mờ ala\ kòn dềt ndai. Bulah bè hơ\,  tu\ hùc dà toh bơdĩh, Rcom Oanh gơbàn jê ndul, è ris mờ gơbàn rơgai sa\. Gơbàn aniai bơh jê ndul sùm, tàm tơngai jo\ la lơh tàm pròt oh gơbàn roh bơta sền gàr, geh lơh sa\ kan ngan  geh gơ dờp. Bulah hìu bơsram do neh ai Rcom Oanh ngui is dùl bơta dà toh kas pria\, dong lơh niam tàm klung pròt, mơya kung gam gơ lơh ờ niam. Mò Hồ Thị Thật đơs:“Tu\ geh tơmut dà den kơltau sa\ niam, niam ngan. Tu\ sơnrờp, dà toh bơdĩh den khai ờ mờng hùc, khai jê ndul sùm, gơbàn rơgai sa\. A` ai sau khai in hùc men tiêu hoá, sa dà toh yaourt kờ` tàm dơlam pròt geh men tiêu hoá. Dùl nhai geh jê ndul di 2, 3 dơ\, pah dơ\ gơbàn bơh 2 tus 3 ngai. Dilah kơnjơ\ ir, ja\ brê ờ gơ ơm den he pal tơmut tàm hìu sơnơm. Mùl màl, a` go\ gơ lơh ròng ala\ sau mờ dà toh bơdĩh den bòl glar ngan. Dà toh bơdĩh den kung niam, cau ơn tàm hơ\ geh tơl bơta bloh. Gơya geh oh ờ gơbài, ờ geh  pràn gơ dờp den jak ngan gơbàn kòp”.

            Bác sĩ Hoàng Ngọc Thành kuang jat jơng atbồ gah sơm kòp kơnòm dềt Hìu sơnơm dờng càr Gia Lai aigit; ala\ sau dềt ờ geh pô dà toh mè, ờ mìng gơbàn rơgai sa\, ờ sô, mờ gam lơh bơta kong mờ pràn ờ sô ngan. Tài, bulah dà toh bơdĩh geh khà phan  lơh pràn sa\ ua\, mơya ua\ ngan kơnòm dềt ờ gơbài. Bơta ndai, dà toh mè ờ mìng geh rơndap tơl pràn ròng sa\, dipal mờ bơta dờng bơh kòn dềt, mờ gam tơngguh bơta pràn sa\ ja`, dong kòn dềt ờ hoan gơbàn aniai bơh tiah kis, trồ tiah. Bal mờ hơ\ tai, kòn dềt geh ròng mờ pô toh mè geh bơta dờng bè bơta git jơnau, git ngan, pơ gồp bal dong kòn dềt dờng tơl làm. Bác sĩ Nguyễn Ngọc Thành, đơs:“Tu\ tus lòt kham, he geh pơndrờm mờ ala\ sau geh ơm kis mờ mè bèp, den ala\ sau kòn đời sa\ ja` ờ pràn ngan, sùm gơbàn kòp. Tu\ neh kòp, tơngai bời kòp jo\ rlau mờ ala\ sau ndai. Bơnga\ bơh cau mè dờng ngan, dong ròng siam kòn dềt tơl, ngan ngồn, gơ geh tơl pràn sơndra\, sơndra\ mồr dong kơnòm dềt sơndra\ wơl mờ kòp. 2 bơta kòp sùm gơbàn tu\ kòn dềt ờ geh pô toh mè sùm gơbàn la kòp bè gùng ta\ nhơm mờ kòp jê ndul. Ala\ cau mè geh kòn dềt,  nàng kòn geh pràn, ê\t gơbàn kòp, den kờ` ngan ai khi in geh pô dà toh mè tàm 6 nhai sơnrờp, rlau 6 nhai den hơ\ sồng pơlam sa tai”.

            Dà toh mè la phan ròng sa\ niam  ngan rlau jơh tus bơta dờng pràn bơh kòn se mờ kòn dềt, la jơnau geh đơs ti đơs tai pah ngai tàm ala\ gah jơnau yal  tơnggit. Gơtùi go\, ala\ kòn dềt kòn đời ờ geh ròng sam mờ pô toh mè la ala\ kơnòm dềt gơbàn aniai ua\ ngan ờ mìng  bè ròng sa\, pràn kơldang sa\ ja` mờ jơh bal mờ bè bơta git jơnau.

Kờ` g^t bè bơta kuơ bơh broă ròng kòn mờ dà toh mè, cau ai tơng^t jơnau đơs do neh geh dơ\ cri bơyai mờ bác sĩ Mạc Văn Thắng, gơnoar atbồ anih sền gàr bơta pràn kơl dang deh dùh càr Gia Lai.

-Ơ bác sĩ, dan bác sĩ pà g^t ală bơta kuơ bơh broă ròng kòn mờ dà toh mè?

Bác sĩ Mạc Văn Thắng: Ròng kòn mờ dà toh mè geh kuơ uă ngan. Mờ cau mè, tơnơ\ mờ tu\ deh ai kòn pô geh pleh mờ broă gơl^k mhàm tài gơrềng bal bơh tềng bồ toh tus mờ hìu kòn. Kờ` sơndră mờ gơl^k uă mhàm tơnơ\ mờ tu\ deh. Dơ\ 2, pleh mờ ală kòp bè toh. Tài di lah ờ ai kòn pô lơh toh gơtìp as, kòl ờ gơl^k dà toh. Dơ\ 3, dà toh cau mè ờ kas priă, mơya tơnguh nùs nhơm niam bơh cau mè tus mờ cau kòn. Ai kòn pô là 1 broă lơh kờ` pleh bun, tài 6 nhài sơnrờp ai kòn pô, tăp ờ gơdùh, den tàng broă geh bun là ờ hoan geh ngan. Mờ kòn dềt, dà toh mè tơnguh broă sơndră mờ kòp, tơnguh phan bơkah, là dà toh bơkah ngan kòn dềt in, pleh mờ ală kòp tàm gùng tơrdih phan sa, dong kờl kòn dềt tơnguh bơtàu ndrờm bal.

-Kòn dềt ờ pô toh mè geh tìp ală hoàc huơr mờ broă di gơlan gơtìp bè lơi tus bơta pràn să jan bè lơi ơ bác sĩ?

Bác sĩ Mạc Văn Thắng: ală kòn dềt ờ geh pô dà toh mè den gơtìp hoàc huơr uă ngan mờ geh uă bơta ờ niam bè să jan. bơta pràn sơndră mờ kòp gơmù, tài dà toh mè geh ală phan sơndră mờ kòp niam ngan. Kòn dềt ờ pô dà toh mè, tềng đăp măt kung bè jo\ jòng, kòn dềt [uơn gơtìp bè bơta pràn kơl dang să jan, bè ờ pràn, rơgai să, kuơ màng ală kòp bè ờ niam tàm gùng tơrdih phan sa, bè jê ndul gơjroh mờ ală kòp bè nùs, gùng mhàm, gơguh mhàm, tàm rài kis gam tai.

-Ơ bác sĩ, jăt bác sĩ den broă ròng kòn mờ dà toh mè pal geh lơh bè lơi tàm ală tơngai tơnguh bơtàu kòn dềt dê?

Bác sĩ Mạc Văn Thắng: Pô dà toh mè hơ\ là bơh tu\ deh tus jơh 6 nhai, mìng geh pô dà toh mè. Mìng kờ` hùc ờ uă dà kung ờ gơtùi sơnđan là pô dà toh mè lơm sơl. Den tàng, ròng kòn mờ dà toh mè pal geh lơh jăt tàm ală tơngai bè tơnơ\ do: Lài ngan: pô dà toh mè mơ tơnơ\ mờ tu\ deh mờ pô mìng dà toh mè tàm 6 nhai sơnrờp, jăt broă kờ`. tơnơ\ mờ 6 nhai, he ai sa pòr bơh dà tus kơ\t, bơh ờ uă tus uă, tus 24 nhai mờ pơn jăt tai di lah kờ`. Di gơlan tơnơ\ mờ 6 nhai kung gơtùi tam gơl, tài tơnơ\ mờ 6 nhai, cau mè lòt lơh broă, kòn dềt pơyoa tàm ală hìu ròng. Tàm do, geh ai sa mờ geh ai pô dà toh bơdìh. Tàm do, 24 nhai, di gơlan ală hìu nhă geh tơl ngui sa den blơi dà toh bơdìh kòn dềt in. ală hìu nhă kal ke bè broă lơh sa, ai kòn pô dà toh mè tai. Mìng tu\ cau mè gơtìp kòp ha là geh ală bơta lơi den hơ\ sồng ờ ai kòn pô tu\ neh 24 nhai.

-Geh uă cau đơs là, tu\ do, geh uă bơta dà toh niam, gơtùi ơla dà toh mè, bác sĩ đơs bè lơi bè jơnau đơs do?

Bác sĩ Mạc Văn Thắng: Pal đơs là jơnau đơs hơ\ là ờ di. Tu\ he sền tàm dà toh geh yal den geh tơl ală bơta niam. Mơya broă ngui dà toh do, dà toh bơdìh ờ ndrờm mờ dà toh mè. Tài tàm dà toh mè kloh niam, bơkah mờ di pal mờ broă tơnguh bơtàu kòn dềt dê. Geh ờ uă tiah [òn drà, ală cau geh priă, ờ pin dà toh mè geh dong kờl kòn dềt tơnguh bơtàu. He pal yal, bơto bơtê, lam sồr, lơh bè lơi kờ` ală cau hơ\ in g^t mờ wă là dà toh mè geh kuơ màng ngan, mờ khà kờ` ngui niam ngan tus mờ broă sơndră mờ kòp. Bơh tàm jơnau g^t wă hơ\, ală cau geh tam gơl broă lơh.

-Ơ bác sĩ, geh uă cau mè ờ pin dờn tàm bơta niam dà toh să tòm. Bè hơ\, dan bác sĩ pà g^t ờ uă broă kờ` cau mè tơnguh is bơta niam dà toh tòm, tơl niam bơta bơkah kòn dềt in tơnguh bơtàu rơlao?

Bác sĩ Mạc Văn Thắng: Bè bơta bơkah cau mè in, den cau mè pal sa, hùc tơl, ơm rơlô di pal den khà niam dà toh mè geh niam rơlao. Tàm ală broă lơh bè phan sa bơkah, kung bè ròng kòn mờ dà toh mè, bol a` neh lam sồr tơn, ha là ală anih yal tơng^t bè tàm rơjô, tàm anih sơnđio rùp, sră ha là lam sồr jăt mpồl kờ` đơs bè bơta kuơ bơh dà toh mè. Dơ\ 2, he lơh jăt di pal jơnau bơto pơlam bơh mpồl lơh sơnơm dunia dê là ba` yal tơl^k dà toh tàm ală tiah mpồl bơtiàn mờ hìu sơnơm. Bơdìh mờ jơnau tơng^t geh bơto bơtê, lam sồr, gah lơh sơnơm geh uă broă lơh. Tu\ do, tàm hìu sơnơm, bol a` lơh jăt ai cau ùr deh kòn dong kờl kòn se pô gờ`. tu\ lơi kòn se g^t jồp là he ai pô mơ, lài mờ tơngai hơ\, ba` ai kòn se hùc ală dà ha là dà toh lơi. Bơh tàm bơta hơ\, dà toh mè geh mờ rơhời geh ai tơl kòn se in pô.

-Bác sĩ geh jơnau pơlam, jơnau bơto sồr lơi tus mờ ală cau mè gam ròng kòn se, tàm broă ròng kòn mờ dà toh mè?

Bác sĩ Mạc Văn Thắng: Mờ ală bơta, ngui broă pơlam tơn, lam sồr bơh tàm anih yal tơng^t, lam sồr mờ sră, mờ lơma, mờ rùp, bol a` pơlam cau mè gam ròng kòn in, dà toh mè niam ngan tàm ală bơta, tàm hơ\ geh bal phan bơkah kờ` tơnguh bơtàu kòn se in, tàm hơ\ geh bal bè broă lơh sa.

-Dan ưn ngài bác sĩ bè dơ\ boh bơr do!