VOV4.K’ho – Lài do, làng bol kòn cau Rơđê pin dờn jat uă yàng, li la ală chi che, jơi phan kis ndrờm geh huềng soàn lơm, den tàng geh uă ngan bơhìan lơh yàng gơ rềng tus broă lơh sa suơn sre mờ jơh rài kis kòn bơnus dê. Tàm tu\ lơh ală dơ\ lơh yàng, geh dùl bơta phan ờ gơtùi ờ geh, hơ\ là drap yang tơrnờm. Gơ wèt mờ uă cau Rơđê, yang ờ mìng là phan ngui, mờ gam cèng bơta ndu gơn rơh, là phan nàng tơrbo\, lơh quèng, tam klac bal [òn lơgar, jơi nòi.

Tàm hìu jòng bơh hìu bơnhă ồng Y Bhiâo Mlô (gam geh hòi là ồng Hiêm), ơm tàm [òn Tring 2, sơnah [òn An Lạc, thị xã Buôn Hồ, càr Dak Lak geh uă ngan yang kuơmàng, bal mờ ală bơta yang dềt, yang dờng krơi is geh rơndap ring ngan. Geh uă yang lời gời, geh uă yang gam geh [e\ tơrnờm. Ồng Y Bhiâo Mlô pà git, do là ală drap yang bơh hìu bơnhă ồng dê gam prap gàr mờ blơi wơl bơh làng bol tàm ală [òn dê; tơl nơm yang geh khà priă bơh 2, 3 rhiang rbô tus 2, 3 jơt tơlak priă (gơtùi tam gơl mờ dùl nơm kơnrồ). Lài do, tàm ală [òn, drap yang kuơ màng gam geh uă, mơya tu\ do, mờ bơta roh hui\ bơh ală dơ\ lơh yàng bơh jo\ dê mờ bơta kă bro phan yô yau tàm 2, 3 tiah dê, ală drap yang kuơ màng ngai sơlơ ờ geh ngan, uă tu\ kờ` blơi kung ờ geh sơl: “Tàm hìu a` dê den kung geh bơh 4 tus 5 bơta yang, bal mờ rlau 20 nơm yang, tàm hơ\ geh uă yang pa blơi wơl. Ală drap yang kuơ màng, yang yô yau bè yang Tang den pa blơi lơm. Ai ală drap yang yô yau bơh rài mè bèp dê lời wơl den ờ bơtuah là gơtìp ồs sa jơh bơh nam 1973. Tu\ do den ờ huan geh ngan, kờ` blơi kung ờ geh nàng blơi sơl. Bè tu\ do dilah go\ cau lơi tac den bol a` blơi mơ, tài kờ` ngan, kờ` sền gàr wơl phan bơna kuơ màng jơi bơtiàn kòn cau he dê, hơ\ sồng gam ngui tàm ală dơ\ lơh yàng tai, ờ gơtùi sang ală bơhìan lơh yàng, bal mờ hơ\, gam pal prap gàr nàng kòn sau he in tơnơ\ do geh phan nàng pơn jat ai [e\ tơrnờm, ngui bè tu\ do bol a` gam ngui”.

Ală drap yang kuơ màng geh rơndap ơn ring ngan tàm hìu jòng

Cau Rơđê tam cah yang gơs 4 bơta tờm là: yang Tuk, yang Tang, yang Ba, Yang Bô. Bal mờ hơ\ gam geh ală bơta yang Jăn, yang Duê, yang Kriăk… Tài geh uă sơne\ [òn lơgar, den tàng geh tu\ bulah là bal dùl bơta yang mơya geh mat sơnđan krơi is. Lài do, broă tam gơl yang geh kờp bơh ală phan bơna hìu bơnhă dê bè sur, kơnrồ halà rơpu. Tàm ală bơta yang, yang Tuk là kuơ màng ngan rlau jơh, pal tam gơl mờ dùl nơm rơwas halà 8 nơm rơpu. Bơta yang do mìng ngui tàm ală dơ\ lơh ỳang dờng màng, gam geh phan pơ dơng lơh yàng là bơh sur dam kriau 50 ki\ rlau hơđang.

Yang ờ mìng là phan ơn kuơ màng, mờ gam là jơtài prap gàr, ai go\ gơnoar broă mờ bơngă pin dờn bơh cau tờm hìu bơnhă dê

Ồng Y Blih Mlô, ơm tàm [òn Pưk Prong, xã Ea Hning, kơnhoàl Cư Kuin pà git, yang ờ mìng là phan ơn kuơ màng ngan mờ gam là jơtài prap gàr hìu bơnhă dê, là phan nàng ai go\ bơta pas sơm mờ geh gơnoar. Yang là phan tong lơh glài gơ wèt mờ ală cau lơh tìs adat bơhìan bơh [òn lơgar dê, là phan kơt tàm ală dơ\ `ô bau, là phan lời wơl oh kòn in mờ là jơtài tam pà cau neh roh in. Den tàng, hìu lơi sơlơ geh uă yang den sơlơ pas sơm mờ geh ki ngàm rlau: “Bơh rài mò pàng he dê bơh yô yau den yang Tuk geh sền là kuơ màng ngan rlau jơh, pal hìu bơnhă lơi pas sơm den hơ\ sồng geh, ai dilah hìu bơnhă lơi r[ah den ờ geh, cau blơi pal tam gơl mờ 5 nơm rơpu den hơ\ sồng geh 1 nơm yang, geh tu\ là tam gơl mờ 1 nơm rơwas hơ\ sồng geh dùl nơm yang, den tàng hìu r[ah ờ gơtùi blơi, mìng hìu pas hơ\ sồng tơl phan bơna nàng blơi, hơ\ geh sền là ală cau geh bơngă pin dờn, geh gơnoar broă. Hìu cau lơi sơlơ pas den sơlơ geh uă yang, pơn yơu bè tàm [òn bol a` dê, hìu lơi  uă ngan rlau jơh là geh tus 12 nơm yang, hơ\ là uă ngan bloh, gam wơl tơl hìu bơnhă mìng geh bơh 2 tus 3 nơm yang”.

Bal mờ cing mồng, yang là phan ờ gơtùi ờ geh tàm dơ\ lơh yàng 

Gơ wèt mờ kòn cau Rơđê, bal mờ cing mồng, drap yang là dùl phan ờ gơtùi ờ geh tàm ală dơ\ lơh yàng. Tài yang sùm geh ngui nàng [e\ tơrnờm, là phan hùc nàng pơ dơng yàng in mờ geh ngui tàm ală broă [òn lơgar dê. Do kung là dùl bơta phan nàng tơrbo\ mờ yàng, ai go\ bơta niam chài rơgơi kòn cau Rơđê dê. Bi H’Chi Niê, ơm tàm [òn Kô Siêr, sơnah [òn Tân An, [òn dờng Buôn Ma Thuột, càr Dak Lak pà git: “Jat bơhìan bơh cau Rơđê dê den yang sùm geh ngui nàng [e\ tơrnờm, là bơta phan hùc geh ngui tàm ală dơ\ lơh yàng, lơh chờ kuơ màng, lơh yàng jơh rài kis kòn bơnus, lơh yàng lơh sa suơn sre halà lơh yàng `ô lir bong”.

Yang kuơ geh ngui nàng [e\ tơrnờm pơ dơng lơh yàng mờ ngui tàm ală broă [òn lơgar bơh cau Rơđê dê

Nàng lơh gơlik dùl yang tơrnờm bơkah nàng yờ nac in halà pơ dơng lơh yàng den do là jơh dùl broă lơh [e\ tơrnờm geh lơh nền nòn ngan. Tơl bơta yang [e\ tơrnờm ngui tàm ală broă krơi is. Jat ồng Y Bhiâo yal, yang sơlơ kuơ màng den ngui [e\ tơrnờm ai ală dơ\ lơh yàng kuơ màng in nàng yờ nac dờng màng: “Cau Rơđê bơh yau neh [e\ is tơrnờm nàng ngui, yang den uă ngan là nàng [e\ tơrnờm lơm. Yang geh uă ngan bơta, kung ờ gơtùi yal jơh, gơtùi đơs tus bè yang Ba, yang Ba Theng, yang Duê, yang Tang, yang Bô… uă ngan, tơl bơta yang den geh ngui tàm dùl broă krơi is, yang sơlơ kuơ màng den geh ngui tàm ală broă dơng, broă kuơ màng, yang dềt, ờ huan geh kuơ den geh ngui tàm ală broă ờ huan kuơ màng rlau”.

Yang kuơ màng geh prap gàr niam ngan 

Tu\ do, tài gơ rềng bơh bơta tàm bơrlu\ niam chài, broă kă bro, tam gơl mờ ngui yang tàm rài kis kòn cau Rơđê dê ờ gam uă bè lài do tai. Bulah bè hơ\, tàm ală dơ\ lơh chờ mờ ală dơ\ pơrjum [òn lơgar bơh làng bol dê ờ gơtùi ờ geh tơrnờm là bơta phan hùc geh ơn tàm ală yang kuơ màng. Hơ\ là bơta prap gàr chài rơgơi bơh jo\ niam bơne\ bơh cau Rơđê dê đơs is mờ cau Tây Nguyên dê đơs bal.

Cau mblàng K’Duẩn