VOV4.K’ho-TàmViệt Nam, năm 2005 tơnơ\ tu\ Adat Kă bro geh ai ngui ngan ngồn, 2 drà kă bro phan bơna mờ dùl tiah tờm kă bro kơphê neh geh lơh. Mơya, broă lơh bơh ală drà do dê kung gam ờ bơtàu tơnguh ngan, ờ hềt gơhòi gơ jà geh uă cau bơcri priă. Gơbàn jơnau do uă ngan là tài bơh ală quy định bè kă bro tàm drà gam uă bơta ờ hềt niam mờ ờ geh quy định bè kă bro phan bơna bơh drà kă bro phan bơna lơgar ndai.

Nàng bơsong jơnau geh ngan do, bơh ngai 1/6/2018, Nghị định 51 bơh Chính phủ dê tam gơl, bơtơl bàr pe bơta bơh Nghị định 158 cih nền cê Adat Kă bro bè broă lơh kă bro bơh drà kă bro phan bơna sơnđờm geh ai ngui ngan ngồn. Nàng ngui geh tu\ tơngai niam, cau lơh broă sa mờ mpồl lơh sa kă bro bal mờ ală drà kă bro phan bơna kờ` pal lơh bơta lơi?

Việt Nam là lơgar tăc phan lơh gơs bơh sươn sre uă ngan rlau jơh tàm dunia, ngan là kơphê, tiêu, kau su…Mơya, bơh lài tus tu\ do, khà priă tăc phan lơh gơs bơh sươn sre mờ lơgar ndai ndrờm bơh mpồl lơh sa kă bro lơgar ndai tề lam. Jơnau sồr pal geh ai ală bơta phan lơh gơs bơh sươn sre do in kung là bơh ală mpồl lơh sa kă bro lơgar ndai dê sồr is.

Tu\ phan lơh geh jơngkah uă, khà priă gơmù lơyah den cau lơh broă sa ur ar tăc, khà priă gơ ơm khat gơboh. Bè, khà priă tăc tiêu jù tàm Đồng Nai tu\ do mìng gam pơgăp 62 rbô đong dùl ki\, tàm tu\ lài do geh tu\ tăc jơnhoa ngan gơguh tus 240 rbô đong tàm dùl ki\.

Jat bàr pe mpồl lơh sa kă bro dê đơs, den khà priă tăc gar tiêu Việt Nam dê gam ơm tàm khà lơyah ngan mơya, tài bơh ờ jai atbồ geh khà priă tăc, ờ geh khà priă tàm pơndrờm mờ dunia den tàng cau lơh broă sa pal tăc. Tàm tu\ hơ\, tàm lơgar Ấn Độ mờ Brazil, kơnờm geh drà kă bro gar tiêu den tàng khà priă tăc kung gam gơtùi dờp sơl.

Hiệp hội tiêu lơgar Ấn Độ dê kờ` lơh bal mờ lơgar Việt Nam nàng tơngai mờr tus tus bal tàm drà kă bro lơgar Việt Nam dê. Mò Nguyễn Mai Oanh, Phó Chủ tịch Hiệp hội Tiêu Việt Nam pà gi\t:

“Bol a` neh lơh broă mờ Hiệp hội Tiêu Ấn Độ kờ` ngan lơh broă bal nàng tus bal tàm drà kă bro bal, tàm yal tơngi\t bal jơnau tàm drà kă bro, he gơtùi gàr niam geh khà priă tăc tiêu tàm drà tàm khà kờ` ngan. Ấn Độ kung kờ` tus tàm do bơcri priă mờ tus bal tàm drà kă bro tiêu sơl”.

Ai gơ wèt mờ kơphê, lài do Bộ Công thương neh ai lơh tơrlòng lài Tiah tờm kă bro kơphê Buôn Ma Thuột, mơya tiah tờm do mìng lơh broă di bàr pe nam lơm den ờ lơh tai. Mờ gar kơphê mìng kă bro gùt dar tàm lơgar lơm. Ai mpồl lơh sa kă bro lơgar ndai tus blơi kơphê bơh cau lơh broă sa lơgar Việt Nam dê jat jơnau sồr mờ khi sồr is mờ khà priă ờ kas, tơnơ\ hơ\ cèng rê lơh niam wơl dùl êt mờ tăc wơl mờ khà priă kas ngan.

Den tàng bè hơ\, mpồl lơh sa kă bro mờ cau tam kơphê kơ\p kờ` tu\ drà kă bro phan bơna tàm lơgar geh lơh mờ tàm tơrbo\ bal kă bro mờ drà lơgar ndai den yal jơnau loh làng, song dơ pă, khà priă tăc tàm tơrbo\ bal mờ dunia, tơrmù hoàc hươr tu\ gơ tam gơl khà priă tăc, pleh gơtìp bơcăp khà priă tăc.

Kờ` bè hơ\ den tiêu, kơphê, kau su tu\ ai tăc tàm drà pal lơh geh jơnau sồr tăc mờ lơgar ndai. Uă cau lơh broă sa pà git, geh tơl pràn lơh jat niam ală jơnau sồr do mơya kờ` pal geh bơsram mờ bơto pơlam loh làng rlau. Ồng Nguyễn Hữu Thắng, Giám đốc Hợp tác xã tiêu Xuân Lộc, càr Đồng Nai, dan bè do:

 “Làng bol lơh broă sa mờ a` kung ờ gi\t là gar tiêu kờ` tăc tàm drà khi dê, den kờ` pal geh ală bơta lơi nàng bol a` kờ` ală cau mờng chài bơto pơlam bol a` in lơh di jơnau sồr hơ\ nàng phan gar tiêu gờ` ai tăc tàm drà kă bro”.

Mpồl lơh sa kă bro gah phan lơh gơs bơh sươn sre kung bè hơ\ sơl, tài bơh ờ huan geh uă bơta mờng chài tàm gah broă do, den tàng gam kờ` anih lơh broă geh gơnoar bơto pơlam, dong kờl ală bơta chài kă bro tàm drà, rwah tu\ tơngai blơi mờ tăc khà priă niam mờ kă bro geh cồng nha…Ồng Trịnh Đức Minh, Chủ tịch Hiệp hội Kơphê  Dak Lak, đơs là:

“Ală mpồl lơh sa kă bro pal nggui bal mờ gơ\p, ngân hàng pal nggui bal mờ gơ\p, ală mpồl logistic nggui bal mờ gơ\p mờ ală drà kă bro tàm lơgar lơh bal mờ gơ\p mờ tơnơ\ hơ\ là lơh bal mờ gơ\p. Bol he lơh tơrlòng lài bàr pe bơta phan geh cồng nha den geh lơh geh bơta pin dờn”.

Bal mờ hơ\, uă mpồl lơh sa kă bro tu\ tus bal drà kă bro kờ` ngan anih prăp phan prăp gàr niam bè bơta niam phan lơh gơs bơh sươn sre, ngan bè bơta duh mrềt, bơta sùh ìo…Den tàng, dilah ală logistic jàu dờp phan tàm ală anih prăp, anih ơhò ơm đah jum geh drơng broă niam, cồng nha, priă jền dipal, [ươn [oài den broă phan lơh gơs bơh sươn sre kă bro tàm drà geh lơh geh cồng nha rlau. Ồng Nguyễn Đức Dũng, Phó Tổng giám đốc Drà kă bro phan bơna Việt Nam pà gi\t:

“Bơdìh mờ broă kă bro jat tơngai den bol a` kung neh lơh bal mờ ală công ty logistic, anih [làng ơn phan…nàng lơh bè lơi mpồl lơh sa kă bro tus drà bol a` ờ duh pal lòt jòi ală mpồl cau pơndiang phan, sền swì phan…mờ drà kă bro neh geh ală drơng broă do nàng mpồl lơh sa kă bro in [ươn [oài mờ rơcang sơndră lài niam ngan hoàc hươr digơlan gơ aniai”.

Phan lơh gơs bơh sươn sre lơgar Việt Nam dê bè gar tiêu, kơphê tăc tàm drà kă bro phan bơna mờ kă bro mờ drà kă bro phan bơna lơgar ndai là jơnau ờ [ươn dùl êt lơi. Mơya, dilah cau lơh broă sa, mpồl lơh sa kă bro, anih lơh broă gah broă do lơh ngan bal nàng lơh jat niam ală bơta pal jat kal ke ngan bơh “anih nhơl dờng” do dê den ngan ngồn là geh cồng nha.

Tu\ hơ\, phan kă bro tăc tàm drà geh tơrmù geh ală bơta hoàc hươr tài bơh tam gơl drà kă bro, atbồ geh khà priă tăc mờ lơh gơs geh jơnau sồr ai phan kă bro in, pơgồp bơnah tơnguh uă priă geh bơh phan lơh gơs bơh sươn sre lơgar Việt Nam dê in!

Cau mblàng Lơ Mu K’Yến