VOV4.K’ho- Tàm [òn dờng Buôn Ma Thuột, Tổng cục lơh Bơtơ\t tơnau dơng dà pơgồp bal mờ Sở Nông nghiệp mờ Phát triển nông thôn càr Daklak pa bơyai lơh Cribơyai gùng dà broă lơh bơtàu tơnguh bơtơ\t tơnau dơng dà kơnhoàl ù tiah Tây Nguyên.

Tus bal cribơyai do geh ală kuang bàng ala mat ală mpồl lơh broă gơ wèt Tổng cục, kuang bàng đơng lam bồ ală Chi cục lơh Bơtơ\t tơnau dơng dà, sở Nông nghiệp mờ phát triển nông thôn, ală công ti lơh bơtơ\t tơnau dơng dà mờ mpồl lơh broă jak chài bơtơ\t tơnau dơng dà tàm tiah tàm gùl lơgar mờ Tây Nguyên.

Ală kuang bàng sền swì bal ală bơta gơ tam gơl ù tiah dà ia gam gơlik geh, sền swì ală bơta lòng ai bơta bơtàu tơnguh bơtơ\t tơnau dơng dà tàm kơnhoàl ù tiah do in mờ cribơyai bal bè ală gùng dà broă lơh bơsong.

Ală càr tàm Tây Nguyên tu\ do geh rlau 2.260 nơm bơtơ\t tơnau dơng dà dờng, di mơ mờ dềt; tàm hơ\ geh 1.150 nơm tơnau dơng dà, 942 nơm bơtơ\t dơng ngơr dà, gam wơl là ală trạm [ồm dà, bal mờ rlau 5 rbô kơi sồ rbòng dà neh geh lơh kơ\ kơl jăp nàng geh dà tuh rơsìh ai 216 rbô lồ ù tam phan in.

Bă kòi sre tàm tiah do geh tơl dà nàng tuh tu\ do là 50%, kơphê là 21%. Khà do là ndrờm bal mờ jơnau là rlau 400 rbô lồ kơphê tàm tiah do pal jòi dà bơh ală tiah ndai kal ke ngan, kuơmàng là tàm tu\ tơngai tiah brê gơtìp koh kơl aniai uă ngan.

Ồng Trần Thế Hoan, Kuang atbồ Công ti Trách nhiệm hữu hạn một thành viên lơh bơtơ\t tơnau dơng dà càr Daklak, đơs là: broă jòi gùng dà broă lơh nàng bơtàu tơnguh bơtơ\t tơnau dơng dà tàm Tây Nguyên gơ gơs jal mhar ngan, tài bơh ală jơnau kơlôi sơnơng, kờp du\, rơndăp ù tiah lài do neh ờ gam dipal tai mờ bơta geh ngan. Ồng Trần Thế Hoan, đơs :

“Tiah ơm kis gơtìp lơh aniai uă ngan, hiòng dà hòr ờ pràn, dà ngai sơlơ ờ huan geh uă tai. Den tàng bè hơ\, bàr pe bơtơ\t tơnau dơng dà, bulah geh dơng tơl dà sơl jat broă rơndăp lơh den kung ờ geh tơl dà sơl nàng tuh rơsìh ai bă ù mờ jơnau kơ\p kờ` bơtơ\t tơnau dơng dà, bă ù tuh dà ngan ngồn neh uă rlau uă ngan pơndrờm mờ bă ù tuh dà rơndăp lài. Ngan den tàng bè hơ\, dilah ờ geh ală gùng dà broă lơh, kờp du\ kơlôi sơnơng tàm pơnring wơl dà, den broă ờ tơl dà tuh ai chi tam in kung gam gơlik geh sơl”.

Broă ờ geh tơl dà tuh geh wih geh wơl tai pah tu\ tus kàl prang gam là jơnau kơryan uă ngan gơ wèt mờ broă lơh bơtàu tơnguh lơh broă sa sươn sre tàm tiah Tây Nguyên ù tiah nđiơm gơs niam bơne\ ngan, lơh bơta pràn jak ù tiah gơtìp pơhì pơhà, lơh gơlik uă bơta ờ kơ\ kơl jăp mpồl bơtiàn tu\ ală [òn làng bol r[ah lơ ời sùm uă nam pal ko\ng mờ bơta aniai hoàc hươr tài bơh trồ prang dờng soăt dà.

Tàm tu\ gơ jă gơ jal jòi dà nàng tuh tờm chi tam in, cau lơh broă sa tàm tiah Tây Nguyên neh khuàng gi\t nđờ rhiang rbô nơm tơrlung dà, khuàng jrô tàm ù tus gi\t nđờ rhiang thơk. Tiến sĩ Hoàng Ngọc Tuấn, Kuang atbồ Viện Khoa học lơh Bơtơ\t tơnau dơng dà  tiah tàm gùl lơgar mờ Tây Nguyên dê, đơs là: Broă do bulah bơsong geh jơnau kal ke tềng đap mat mơya lơh wơl Tây Nguyên sơlơ ờ tơl dà uă rlau tai. Ồng Hoàng Ngọc Tuấn, đơs:

“Ngui dà uă rlau ir mờ bơta geh bơh gơ dê den geh lơh dà căt soăt mhar ngan. Den broă do bơsong geh jơnau kờ` tềng đap măt lơm, mơya lơh gơmù uă ngan wơl dà căt tàm làm bă tiah, lơh aniai uă ngan tus mờ ală kơnhoàl ù tiah ndai”.

Tềng đap ală bơta lòng bè dà mờ Tây Nguyên gam pal ko\ng, tàm dơ\ cribơyai, ală kuang bàng bơyai uă bè broă tam gơl broă lơh bơcri priă, rơndăp tăp sèng wơl broă lơh sa, ngui bơta jak chài pa nàng atbồ, ngui dà geh cồng nha mờ kơ\ kơl jăp jo\ jòng. Jat bàr pe nă kuang bàng đơs, broă ngui công nghệ tuh dà tềm pềr lơh is dùl bơnah gam geh lơh sơrbac mhar ngan tàm bàr pe nam rềp ndo, kờ` pal geh sền là dùl tàm ală gùng dà bơsong lài ngan.

Cribơyai bè  gùng dà broă lơh bơtàu tơnguh bơtơ\t tơnau dơng dà kơnhoàl ù Tây Nguyên in

Ồng Nguyễn Văn Dẫn, Phó Kuang atbồ Mpồl atbồ mờ lơh bơtơ\t tơnau dơng dà càr Kontum, pà gi\t: Gùng dà bơsong do gam ờ hềt geh uă ngan jơnau đơs sền swì ngan ngồn bơh đah anih lơh broă dà lơgar dê. Ồng Nguyễn Văn Dẫn, đơs:

“Dilah mờ jơnau do den kờ` pal geh uă broă lơh tơrlòng lài. Ală càr pal geh broă lơh tơrlòng lài, càr pal tă priă lơh lài, nàng bơh hơ\ sền swì di cồng nha. Dilah lời làng bol in lơh is den broă tơn jơh mờ sền swì cồng nha là ờ hềt di mờ bơta geh ngan”.

Bè mpồl bơtiàn lơh bal tàm broă bơcri priă lơh, bàr pe nă kuang bàng lòt cribơyai do, đơs là, nàng jà cau lơh broă sa, mpồl lơh sa kă bro, ngui ală công nghệ, gùng dà broă lơh bơtơ\t tơnau dơng dà pa, Dà lơgar kờ` pal geh bơta bơcri priă gơcèng bơta pơlam gùng, pơ gồp bal mờ ală broă lơh dong kờl bè tam gơl tờm chi tam nàng geh cồng nha uă ngan rlau jơh. Ồng Phạm Hữu Hào, Phó Kuang atbồ Sở Nông nghiệp mờ Phát triển nông thôn càr Daklak, geh jơnau đơs bè do:

“Lài ngan là he pal geh ală broă dong kờl loh làng, hơ\ sồng jòi ală bơnah priă bơcri lơh. Broă lơh dong kờl hơ\ pal loh làng là dà lơgar bơcri priă lơh, dong kờl bơta lơi, làng bol, mpồl lơh sa kă bro pal lơh ală broă lơi, hơ\ sồng gùng dà atbồ, ngui bơtơ\t tơnau dơng dà hơ\ bè lơi. Dơ\ bàr tai là bal mờ broă hơ\, den he pal tam gơl chi tam tus tam wơl ală tờm chi tam ờ huan kờ` uă dà”.

Jat jơnau yal bơh Viện Rơndăp ù tiah lơh bơtơ\t tơnau dơng dà gơ wèt Bộ Nông nghiệp mờ Phát triển nông thôn dê yal tàm dơ\ cribơyai, trồ prang soăt dà tàm tiah Tây Nguyên pah nam sơlơ dờng rlau tai, bă ù tam phan tam gơtìp aniai hoàc hươr sơlơ gơguh uă mhar ngan. Nam 2014, Tây Nguyên geh mờr 76 rbô lồ ù tam phan gơtìp aniai hoàc hươr, nam 2015 gơguh tai tus mờr 144 rbô lồ mờ nam 2016 pa do là rlau 176 rbô lồ.

Jơnau do gam gơlik geh jơnau sồr jal mhar ngan, ờ mìng bè ală gùng dà broă lơh bơtàu tơnguh lơm gời ờ mờ gam gờ` ai ală gùng dà broă lơh hơ\ lơh  ngan ngồn tàm rài kis, pơgồp bơnah dong Tây Nguyên bơtàu tơnguh kơ\ kơl jăp jo\ jòng sùm!

Cau cih mờ yal tơngi\t- Lơ Mu K’Yến