VOV4.K’ho - Phan sa là phan ròng să jan he. Mơya, di lah phan sa ờ geh kloh niam den lơh aniai tus mờ să jan kòn bơnus, geh tu\ pơhìn tus màng kis. Den tàng, g^t tàm broă rơwah phan sa kloh niam ờ do ờ dă tàm tu\ drà kă bro phan sa bè tu\ do là broă lơh kuơ màng ngan. Tơnơ\ do, bol a` dan yall ờ uă broă kờ` dong kờl làng…g^t tàm broă sền kờ` g^t mờ rơwah phan sa kloh niam ờ do ờ dă.

Ală bơta phan sa bè ờs geh rơwah tàm dơ\ satềp là: [a`, kèo, mứt, ơlăk, bièr, dà lơngồt, poăc, ka, biăp, kơnuh, plai chi… Kờ` rơwah ală phan sa tơl kloh niam, cau ngui sa pal kah ală broă tơnơ\ do:

Tàm broă rơwah [a`, kèo bal mờ ală bơta phan sa neh geh klơm lài, cau blơi pal sền jơnau cih, anih lơh gơs mờ tơngai ngui geh cih tềng kơl dung. Ba` blơi ală bơta phan sa ờ g^t loh anih lơ gơs ha là tơngai ngui gơbàn jùt.

Tu\ rơwah phan sa là ka, poăc mờ phan tàm dà, cau blơi pal lòt drà bơh drim gờ` kờ` rơwah geh ală bơta phan sa gam ris niam mờ bơkah. Bác sĩ Lê Thị Châu, atbồ đah kloh niam ờ do ờ da tàm phan sa bơto sồr tàm broă rơwah phan sa do: “Pơnai poăc ris niam den tăt mờ đềt. Tu\ kơl jơn mờ nao tê den gơlơh lơbơn mờ đềr. Mờ ka, măt ka gơl^k sàng niam mờ lơbơn, ngkàp ka goh mờ kơ\ tềng să, di lah at tềng să ka gơlơh tăt. Tu\ kơl jơn tê den ờ go\ gơlời pun. Ka ris den ờ geh dà kơ\t”.

Bơwèt mờ biăp, cau ngui sa pal rơwh blơi tàm ală hìu tăc pin dờn bè hìu tăc phan sa, siêu thị…, biăp geh sră dờp kloh niam ờ do ờ dă jăt khà ViêtGap dê. Di lah blơi tàm drà, kờ` pleh mờ broă blơi ờ di biăp ờ tơl kloh niam, bác sĩ Lê Thị Châu bơto sồr: “Ba` rơwah ală bơta biăp geh tơlir uă ir, nha gơcrà tài di gơlan ală bơta biăp do geh ngui sơnơm tơnpràn ha là gam geh sơnơm sền gàr phan tam. Pal rơwah ală bơta biăp tơlir di mơ. Mờ plai, ba` rơwah ală bơta plai dờng ir, să gocrà niam mờ geh ală gùng dàng jăt să plai. Pal rơwah plai dờng di mơ”.

Tàm broă tru\ phan sa, kờ` sơbì ală bơta khih geh tàm biăp, kơnuh, plai chi di lah geh, cau tru\ sa pal kah tàm broă rào. Niam ngan là pal rào nền nòn tềng dà mbòr. Bác sĩ Lê Thị Châu pà g^t tai: “He gơtùi ai 1 sơ-io\ boh klài bal mờ 10 l^t dà, ngui kờ` tram biăp, kơnuh, plai chi bơh 10 tus 20 phút. Tơnơ\ mờ hơ\ rài wơl mờ dà sàng. Tu\ rào biăp, he pal sơbì cồng biăp, tài cồng biăp là anih tòm tìp uă ngan mờ sơnơm sền gàr phan tam. Tàm broă rào, tru\ sa chàng ha là gơm den pal pờ bơno\p glah kờ` ală sơnơm di lah geh par jăt nhơm dà l^k bơdìh”.

Ngui phan sa ờ tơl kloh niam di gơlan lơh khih cấp tính ha là mãn tính. Khih cấp tính mìng là tài gơbàn bơh vi sinh vật mờ ală bơta tơngo\ loh làng ngan bè jê ndul, hă, đì ndul, jê bồ, kơrwài… Bè ờs, cau gơbàn geh bời tơnơ\ mờ 2, 3 ngai sơm. Mơya di lah khih mãn tính là broă pal kah ngan tài bơta do ờ gơbàn mơ tơnơ\ mờ tu\ neh sào sa. Jăt tơngai, ală bơta phan khih tàm phan sa mu\t tàm să ơm wơl tơn, di gơlan lơh gơbàn uă bơta kòp, tàm hơ\ geh kòp ồm sa ru\. Den tàng, rơwah phan sa kloh niam ờ do ờ dă là broă lơh kuơ màng kờ` sền gàr să jan, pleh mờ khih.

       Cau cih mờ yal tơng^t Ndong Brawl