VOV4.K’ho- Tơngai do, bơh mblàng yal hòi jà, uă hìu bơnhă làng bol tàm tiah jơi bơtiàn kòn cau dùl êt nă cau neh gĭt wă rlau bè bơta kuơmàng bơh broă deh dùh di kơrhia dê. Kơnờm bè hơ̆ mờ gơtùi tơrgùm ròng siam, bơto bơtê oh kòn, bơtàu tơnguh lơh sa, bơtàu tơnguh rài kis. Bơta do ờ mìng pơgồp bơnah tơrmù ƀà bơta àn ơnòng kơn jơ̆ ai kes priă dà lơgar in mờ gam rơhời tam gơl bơta kơlôi sơnơng bè broă lơh deh dùh di kơrhia tàm hìu bơnhă, pơgồp bơnah bơtàu tơnguh uă rài kis phan bơna mờ nùs nhơm bơh làng bol dê.

Cau ùr deh kòn bơh gờñ ir, deh uă kòn halà deh tŭ sơnam neh dờng ndrờm là ală bơta mpờl gŏ bơh broă deh dùh ờ gŏ kơrhia. Broă do, ờ mìng gơlời wơl ală jơnau ờ niam ờ gơtùi gĭt ngan bè pràn kơldang să jan mờ bồ tơngoh gơwèt mờ cau mè, kòn dềt mờ gam lơh gơrềng bal tus bơta niam rài kis dê. Uă ùr bơklau, ngan là cau làng bol jơi bơtiàn kòn cau dùl êt nă cau ơm kis tàm tiah sar lơgar ngài sùm geh bồ tơngoh kơlôi sơnơng, nùs nhơm ờ khin, bàs sìl, pin dờn bơngơl gơla bè deh dùl lơh tus broă lơh jăt broă deh dùh di kơrhia, pleh bun ờdo ờdă tìp uă kal ke.

Jăt Tổng cục Khà kờp làng bol mờ Deh dùh di kơrhia tàm hìu bơnhă gơwèt Bộ Y tế yal, khà deh kòn dơ̆ pe mờ hìu bơnhă geh uă kòn tàm ală càr, ƀòn dờng tiah jơi bơtiàn kòn cau dùl êt nă cau gam uă ngan. Mìng is tàm càr Dăk Lăk, pah nam geh mờr 20 rbô nă kòn se pa deh den geh tus rlau 2 rbô 600 nă oh là kòn dơ̆ pe rlau hơđang. Ƀác sĩ mò Trần Thị Thúy Minh- Kuang ătbồ Khoa Kòp kơnòm dềt tàm tơrgùm bal gơwèt Hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên pà gĭt, mờ ală hìu bơnhă deh kòn dơ̆ pe rlau hơđang ờ mìng là jơgloh rƀah lơm mờ broă sền gàr pràn kơldang să jan ai kòn dềt in geh ờ gŏ geh lơh niam ờ. Ƀác sĩ mò Trần Thị Thúy Minh, đơs: Ală jơi bơtiàn kòn cau ơm kis bơh yau tàm tiah do kung bè là cau ùr ơm kis tàm tiah sar lơgar ngài den broă deh dùh di kơrhia tàm hìu bơnhă là kal ke rlau, broă do gơrềng tus bơta niam rài kis bơh ală cau mè cau bèp kơnòm să dê uă ngan. Bol añ kung tìp sơl bàr pe nă oh dềt bơh ală cau mè geh uă ngan kòn gơtìp rơgai ờ tơl pràn, gơtìp ală bơta mờ ờ geh sền gròi wil tơl ƀươn ngan mŭt piam kòp tàm hìu sơnơm tàm khoa kòp do.

Nàng kờñ tơn jơh bơta geh ngan do, dùl tàm ală broă lơh nàng lơh jăt niam broă lơh deh dùh di kơrhia tàm hìu bơnhă tiah jơi bơtiàn kòn cau dùl êt nă cau den broă sơlơ tơnguh tai broă lơh mblàng yal, hòi jà tàm mpồl bơtiàn kung gam sơl là broă lơh mblàng yal uă, bè: Phàt sră pang, ƀăng rôn, jơnau đơs mờ bơr, yal tơngĭt jơnau tàm anih pờ tơlik jơnau đơs sơñio rùp kơnhoàl, xã dê; mblàng yal bè jơnau gơlời wơl ờ ring bal ùr klau tŭ deh; bơta kờñ ngan bơh ală drơng broă sền gàr pràn kơldang să jan deh dùh, drơng broă săc rwah lài mờ tŭ deh mờ săc rwah kòn se pa deh nàng kờñ gŏ gờñ kòp, bơta ờ niam tàm să jan tàm bun kòn, gròi sền ală bơta kuĕt kơlte, bơta kòp jê geh lài bơh tàm ndul mè geh dong ală ùr bơklau tàm sơnam deh kòn, sac rwah lơh jăt broă lơh pleh bun dipal.

Jăt uă cau jak chài đơs, ală broă lơh pleh bun niam pa ngan geh ngui uă ngan rlau jơh tàm tiah làng bol jơi bơtiàn kòn cau dùl êt nă cau là sơnơm hùc mờ sơnơm cĭt, ngan là tàm ală càr Tây Nguyên. Tàm hơ̆, 35% cau ùr tàm Kon Tum ngui sơnơm cĭt mờ 36% ngui sơnơm hùc pleh bun pah ngai, mờ ală broă lơh do geh cau ùr kòn cau Sơdàng ngui uă ngan. Sơlơ̆u wơl ơn kòng pleh bun là broă lơh uă ngan rlau jơh tàm ală càr tiah đah tô dà lơgar mơya ờ huan ngan wơl geh ngui tàm Kon Tum mờ Gia Lai, dùl êt nă cau ngan cau ùr kòn cau Tày ngui sơnơm cĭt tài bơh khi kờñ ơn kòng pleh bun rlau. Tàm bơta geh ngan, geh rlau 30% khà cau ùr ngui kòng pleh bun tàm Bắc Kạn mờ Lai Châu, tàm tŭ khà pơndrờm tàm Gia Lai mờ Kon Tum mìng là 3% mờ 1% lơm.

Tŭ do, broă să tờm tus tìp mờ cribơyai tơn mờ ală cau bơklau kung là dùl broă lơh geh kuơ ngan tàm broă lơh deh dùh di kơrhia tàm hìu bơnhă gam geh uă càr, ƀòn dờng lơh.

Mùl là cau kòn cau ơm kis bơh yau dùl bă tiah tàm ƀòn, mờ là cau klau tai den tàng ồng Tằng A Lộc ơm tàm xã Nam Sơn, kơnhoàl Ba Chẽ, càr Quảng Ninh geh bơta ƀươn tàm broă tam tìp, tơm bơh bơr mờ jà tơn ală cau klau kòn cau Dao tam gơl bơta kơlôi sơnơng tàm broă deh kòn klau, kòn ùr. Ồng Tằng A Lộc pà gĭt, broă lơh hòi jà làng bol tiah kơh bơnơm lơh jăt broă lơh deh dùh di kơrhia tàm hìu bơnhă sùm tìp ală kal ke. Ngan den tàng bè hơ̆ mờ ală cau lơh broă lơh khà kờp làng bol bè ồng kờñ pal lời uă tŭ jiơ nàng hòi jà, mblàng yal, jà làng bol lơh jăt niam ală broă lơh bơh dà lơgar dê bè deh dùh di kơrhia tàm hìu bơnhă. Ồng Tằng A Lộc yal: Oh mi lơh broă lơh khà kờp làng bol sùm kung cribơyai bal mờ gơ̆p. Lài ngan là pal tìp mờ cau bơklau lài, lùp còp bè bơta kơlôi sơnơng jơnau kơ̆p kờñ hìu bơnhă dê bè lơi. Tơnơ̆ hơ̆ den hơ̆ sồng tìp cau pơ ùr nàng hòi jà, mblàng yal, đơs là kòn klau halà kòn ùr kung là pròc mhàm he dê sơl, cau klau halà cau ùr den mpồl bơtiàn tŭ do neh ndrờm gơ̆p jơh lơm.

Jăt Tổng cục Khà kờp làng bol mờ Deh dùh di kơrhia tàm hìu bơnhă yal, tàm 5 nam do, Tổng cục neh bơyai lơh 3 ơdŭ bơto pơlam ai bàr pe tiah in bè broă lơh jăt broă dong kờl ai cau ùr rƀah là cau kòn cau in tŭ deh kòn di broă lơh khà kờp làng bol tàm ală càr: Lạng Sơn, Quảng Nam mờ Trà Vinh. Bơyai lơh 2 dơ̆ cribơyai mblàng yal, bơto bơtê ală jơnau sồr bơh kơrnoăt boh lam dê bè dong kờl cau ùr hìu bơnhă rƀah jơi bơtiàn kòn cau dùl êt nă cau tŭ deh kòn ai kuang bàng bơh 20 càr dê tàm càr Điện Biên mờ ƀòn dờng Hà Nội mờ 2 dơ̆ cribơyai bè tơngume bơto pơlam kơrnoăt boh lam bè ală broă lơh tàm càr: Hoà Bình mờ Quảng Ngãi. Tàm ƀòn lơgar broă lơh mblàng yal tàm ală anih yal tơngĭt jơnau mpồl bơtiàn, tàm website bơh Sở Y tế dê, ală khà sră yal tơngĭt jơnau khà kờp làng bol mờ deh dùh di kơrhia tàm hìu bơnhă halà pơgồp tàm ală broă lơh bơto pơlam tơnguh uă bơta pràn jak mờ ală pơrjum mblàng yal jơnau bơh gah do dê ai mpồl kuang bàng lơh broă lơh khà kờp làng bol, lơh sơnơm bơh càr tus xã in.

Gơtùi đơs, tàm tơngai do, broă lơh deh dùh di kơrhia tàm hìu bơnhă tiah jơi bơtiàn kòn cau dùl êt nă cau neh lơh geh ală cồng nha niam ngan. Broă lơh deh dùh di kơrhia tàm hìu bơnhă neh rơhời gơ gơs là bơhiàn kis bơh làng bol jơi bơtiàn kòn cau dùl êt nă cau dê, bơh hơ̆ dong lơh niam wơl bơta pràn kơldang să jan bơh cau mè, kơnòm dềt dê, tơnguh uă bơta niam khà kờp làng bol, lơh geh bơta pràn nàng drơng bơtàu tơnguh lơh sa- mpồl bơtiàn tiah làng bol jơi bơtiàn kòn cau dùl êt nă cau.

Cau cih VOV4- Cau mblàng Lơ Mu K’Yến