VOV4.K’ho - Tàm jơnau do,  bol a` geh đơs bè ờ ua\ kòp mờng gơbàn tàm cau kra, dờng sơnam mờ ala\ broa\ lơh nàng bơtàu tơngguh pràn tus mờ cau kra, dờng sơnam.

Bi\c ờ ơwanh sa\ tềng jơnờng piam kòp tàm khoa Phục hồi chức năng-Hìu sơnơm dờng Thiện Hạnh, mò Huỳnh Thị Thành 78 sơnam kis tàm [òn drà Buôn Hồ, càr Daklak la dùl na\ cau kòp geh sơm kòp gờ` bơh kòp  gơ kòl mờ bơcah gùng mhàm tàm tơngoh. Bulah bè hơ\, jat ala\ bác sỹ sơm kòp,  mò geh pơhìn ua\ ngan gơbàn lơng dùl đah sa\, đơs kan, lè dùl đah mat. Lo\ Đặng Thị Trúc kòn ùr mò Thành ai git,  mè lo\  geh sền gàr  pràn kơldang sa\ ja` hờ hìu nền nòn ngan, mơya kòp jê gam gơbàn bơh  dờng sơnam, kra sa\ den tàng pràn sa\ gơmù:“Mè a` tàm hìu kung sùm geh lòt kham di ngai du\, hơ\ sồng mò kung hùc sơnơm jê kồ ntìng, nguì ờ ua\ sơnơm nam nàng pràn sa\ ja`. Pơgap mờ do di nđờ ngai den gơlơh go\ mò gơbàn ờ sô dùl gah sa\, git go\ la hìu nha\ geh cèng mò mo tus hờ hìu sơnơm”.

            Do mìng la dùl  tàm nđờ jơt na\ cau kòp rlau 60 sơnam gam sơm kòp tàm khoa hồi sức cấp cứu, thần kinh, phục hồi chức năng tàm hìu sơnơm dờng Thiện Hạnh.

            Jat bác sỹ Nguyễn Hoài Phong, bơh 50 sơnam dờng rlau, sa\ ja` kòn bơnus geh bơta gơbàn ờ niam go\ loh ngan, geh ai go\ ala\ bơta bè kơltau sa\, so\, ntìng, kồ ntìng, poa\c sa\... bal mờ  bơta gơbàn ờ niam bơh gah nội tiết. Bơta go\ ngan tàm cau dờng sơnam la gơbàn sơ iaiu, sa\ gơ  ờ niam, khà tơngi gơguh ua\ mờ tơmù  bơta lơh broa\. Bồ tơngoh gơbàn kra geh gơlam tus bơta ờ hoan kah, gơ rơm jơng tê,  broa\ lơh at ìa ờ niam bè cau gam kơnòm. Gùng mhàm tàm  bồ  tơngoh kung geh ua\ gơ tam gơl mờ lơh gơbàn ờ tơl mhàm. Drờm bè ala\  anih ndai, gah lơh lề phan sa bơh cau  50 sơnam  dờng rlau kung gơmù, gơlik geh bơta sa ờ bơkah, tơrging ờ pràn, dà diau mờ khà ka` lơh lề phan sa kung gơmù gơlam tus bơta sa phan sa ờ gơ dờp tàm sa\, buơn kòl è. Pràn sa\ ja` gơmù la bơta  gơbàn kòp tê jê sa\.

            Bác sỹ Nguyễn Hoài Phong, hìu sơnơm dờng Thiện Hạnh, càr Daklak, ai git:“Slơ dờng sơnam den kòn bơnus slơ gơbàn kòp ờ bời, bè gơbàn kòp gơ kòl mờ bơcah gùng mhàm tàm tơngoh, đồm sơdàng, kòp gơguh mhàm,  ờ niam tơngi tàm mhàm mờ ala\ bơta kòp tus mờ nus, bè mhàm ờ tơl gơmut tàm nùs…Geh ờ ua\ cau gơbàn kòp di lah ờ sùm lòt kham den ờ git, bè kòp đồm sơdàng di lah ờ lơh xét nghiệm den ờ git kòp gờ`. Den tàng,  bơta kuơ màng ngan rlau jơh la pal ai cau dờng sơnam sùm geh lòt kham nàng git kòp. Mờ nàng kơryan ala\ bơta pơhìn kòp den pal geh broa\ sào sa di pal, broa\ tàp sa\ ja` pal  niam, hơ\ la lòt tàp pràn sa\ dan la di pal ngan mờ tơl ala\ sơnam”.

            …………………………………….

Bu\ lah bè bơta niam  tàm să jan, broă gơtìp kra là pal geh, mơya tàm bơta ndai, he gam gơtùi lơh kờ` tơnguh sùm bơta pràn să jan, lơh tơnjo\ broă gơtìp kra mờ tơmù kòp ngòt rơngơ\t tu\ neh kra, hơ\ là sền gàr bơta pràn kơl dang să jan rơcang lài, wèt tus broă rơcang sơndră rơlao mờ sơm kòp.

-Sền gròi bơta pràn kơl dang să jan sùm: gơguh mhàm, sền tơngi tàm mhàm mờ sơdàng tàm mhàm, was khà ntìng, sền hoóc môn…kờ` g^t kòp mờ sơm kòp gờ`.

-Tàp pràn să jan mờ ală broă lơh di pal bè re dà, lòt jơng, coh rơndeh coh, tàp dưỡng sinh…

-Kis niam, sùm gàr nùs nhơm chờ hờp ờ geh bơta lơi, ba` `ô uă ir ơlăk, bièr, chu jrào.

-Lơh jăt broă sào sa, hùc dà pah ngai mờ kơrnoăt tơl mờ ndrờm bal, bơtơl vitamin mờ khoáng chất geh kuơ dong kờl să jan ngui phan sa niam rơlao, tơnguh broă sơndră mờ kòp.

-Dơ\ sào sa tus mờ cau dờng sơnam pal tơl ală bơta phan: đạm, chất béo, [òk, biăp, plai chi, rơwah phan sa ris bơkah, kloh niam. Cau dờng sơnam geh bơta pràn tơrdih phan sa mờ gơnoar tơnlề phan sa ndrờm gơmù, den tàng, phan sa pal geh lơh [uơn gơdờp: ală phan sa tơbà, hồl là ală phan sa geh rơwah di pal. Pal tơmù ală phan sa chàng, coh, hang ir, lơngồt ir ha là uă ir bơkah tài bè hơ\, geh lơh ờ niam tus mờ klung.

Bơdìh hơ\ tai, den broă sa di, sa tơl geh kuơ màng ngan. Ba` ai cau kra in sa hờm ir, trồ mang sa ờ uă rơlao mờ sa gờ`. Bác sĩ Mai Công Chủng, 65 sơnam, là cau pơgru bơto gah lơh sơnơm hìu bơsram dờng Tây Nguyên lài do bơto: “Gơwèt mờ cau dờng sơnam den broă lòt jă brê neh kal ke, den tàng pal sào sa di pal mờ bơta pràn să jan kờ` să jan geh lơh broă niam. He rơwah ală phan sa [uơn tơrdih, rơwah ală phan sa di mờ să he mờ sùm sa di mơ. Mờ kung kơ\p kờ` là di lah cau dờng sơnam lơi kờ` den gơtùi sa pòr uă rơlao, pah ngai geh 1 dơ\ sa pòr là niam ngan. Mờ ală phan sa he pal tru\ nền nòn. Ală phan sa, dà hùc den ală mò, ồng pal kah là ba` hùc dà lơngồt uă ir, mờ pal hùc ală dà mrềt niam di mơ”.

Gơwèt mờ cau dờng sơnam, tàp pràn să jan geh dong kờl tơnguh bơta pràn să jan bè nùs nhơm, tơmù ală bơta ờ niam tàm rài kis pah ngai, tơnjo\ sơnam kis. Tàp pràn să jan dong kờl cau dờng sơnam pràn sùm mờ sơndră mờ gơbàn kra să jan dê, tơmù ală bơta di gơlan gơbàn kòp.

Geh 1 bơta là cau dờng sơnam ờ hoan b^c. Den tàng, geh uă tu\ ală mò, ồng lòt tàp pràn să jan bơh àng drim gờ`, tu\ trồ gam mrềt, ha là trồ gam tơngai duh tu\ mho, [uơn ngan gơtìp ală bơta ờ niam bè să jan ờ go\ di là broă tàp să jan mờ trồ tiah. Bác sỹ Mai Công Chủng pà g^t tai: “Kung kơ\p kờ` ală mò, ồng là he pal rơwah tu\ di pal kờ` lòt tàp pràn să jan di pal. Mờ ală mò, ồng kung pal lòt tàp pràn să jan bal jăt mpồl, jăt broă kờ` gơboh să tòm, den he geh dong kờl bal niam rơlao”.

Geh ờ uă jơnau tàp [uơn dong kờl cau dờng sơnam tơnguh pràn să jan:

-Lòt jơng là broă tàp [uơn ngan: Lòt jơng tàm 30 phút pah ngai, 5 ngai tàm 1 poh. Di gơlan tam pà bal ờ uă bơh 2 tus 3 dơ\ lòt tàm 1 ngai, pah dơ\ lòt 10 phút.

-Broă tàp lơh rơkồn kơl tang: jă jơng tềng jơnờng ha là kơ[àng kơ\, bu\t song, 2 đah kơl tang rơkồn, yờ să guh. Lơh sùm bè do bơh 10 tus 15 dơ\.

-Yờt kơn dờl jơng: jă jơng tềng jơnờng ha là kơ[àng kơ\, ngkời song, yờt kơn dờl jơng rơhời, hơ\ sồng tơmù rơhời tus tàm tu\ tìp mờ ù. Lơh sùm bè do bơh 10 tus 15 dơ\, tam gơl jơng mờ lơh pơn jăt tai.

-Yờ 1 đah jơng: jă jơng tềng jơnờng ha là kơ[àng kơ\, ngkời song, yờ `hoa 1 đah jơng. Hơ\ sồng tơmù wơl. Lơh sùm bè hơ\ bơh 10 tus 15 dơ\, hơ\ sồng tam gơl jơng.

-Nggui, ntào: Ai 1 nơm jơnờng kơ\. Nggui tềng jơnờng, 2 đah jơng tìp mờ ù. Yờ 2 đah tê song mờ ntơh. Yờ tàm tu\ gam bè ntào, hơ\ sồng nggui mờ să bồ he ờ geh bơta lơi. Lơh sùm bè hơ\ tus 10 dơ\.

                                      Cau mblàng K’ Brọp mờ Ndong Brawl.