VOV4.K’ho - Ală jơnau tơng^t tàm jơnau đơs pà go\ bơta ngòt rơngơ\t bơh kòp kòl, bơcah gùng mhàm tơngoh di gơlan gơtìp tus mờ ală cau. Kuơ màng ngan, kòp kòl, bơcah gùng mhàm tơngoh gam gơl^k geh uă bơta di gơal gơtìp chơ\t, ha là gơlời wơl uă bơta ờ niam tus mờ bơta pràn kơl dang să tòm, hìu nhă mờ gah lơh sơnơm Kờ` dong kờl làng bol mờ gơ\p bơyô in wă rơlao tai bè kòp kòl, bơcah gùng mhàm tơngoh, kung bè ală broă sơndră, sơm kòp, cau ai tơng^t jơnau đơs do neh geh dơ\ lùp bác sĩ chuyên khoa 2 Đoàn Ngọc Khanh, lơh broă tàm hìu sơnơm y học cổ truyền Phạm Ngọc Thạch Lâm Đồng.

-Ơ bác sĩ, dan bác sĩ pà g^t pal lơh bè lơi tu\ gơtìp kòl, bơcah gùng mhàm tơngoh?

Bác sĩ Đoàn Ngọc Khanh: Tu\ go\ cau pa gơtìp kòp kòl, bơcah gùng mhàm tơngoh, di lah he ơm rềp bal den he đơng mơ cau gơtìp kòp, pleh mờ broă cau kòp gơtìp gơpừ. Tài tu\ gơpừ lơh cau kòp gơtìp jroă rơlao mờ di gơlan lơh gơtìp gơl^k mhàm tơngoh mờ gơtìp sồt aniai uă rơlao. Dơ\ 2 là tu\ neh đơng cau kòp den he ơn cau kòp b^c sơling, bồ sơling 1 đah mờ di lah cau kòp gơtìp hă den he ai tê tă jơh hă kờ` pleh mờ broă gơtìp lơhan. Dơ\ 3 tai là cèng cau kòp tus hờ hìu sơnơm rềp ngan, tài he g^t tàm kòp kòl, bơcah gùng mhàm tơngoh tu\ do neh geh broă sền kờ` g^t ală cau gơtìp kòp kòl, bơcah gùng mhàm tơngoh pa ngan. Di lah he cèng cau kòp tus hờ hìu sơnơm gờ` ngan tàm 3 jơ sơnrờp, hơ\ là tu\ cau kòp rơ\p gơtìp tus jơ dơ\ 3-cau sơnđan là jơ niam kờ` dong klàs cau kòp, den geh ờ uă cau kòp geh sơm bời tơn. Jơ niam là kuơ màng ngan den tàng he pal cèng mơ cau kòp tus hờ hìu sơnơm rềp ngan. Mơya he kung gơtùi cèng cau kòp tus hờ hìu sơnơm lơi rềp ngan mờ geh tơl phan kờ` sơm kòp cau kòp in. Pleh mờ broă pơn diang cau kòp lòt tus hờ tiah ngài, lòt gùng ngài kung là bơta tòm lơh gơl^k mhàm uă rơlao.

Dùl bơta mờ he pal wèr là ba` ai cau kòp hùc is sơnơm. Kuơ màng ngan là geh ờ uă cau mờ a` neh tìp mùl màl là cau kòp đơs là geh tơnhùc ờ uă sơnơm tềng đah đơm mpiăt kờ` tơmù gơguh mhàm prăp tàm hìu, ai cau kòp in mum mơ sơnơm là ngòt rơngơ\t ngan. Di lah he lơh kờ` tơmù mơ gơguh mhàm cau kòp den he ờ g^t là he neh lơh tiah gơtìp aniai tàm tơngoh gơtìp ờ tơl mhàm uă rơlao, sơlơ ngòt rơngơ\t rơlao. Den tàng, broă kờ` lơh là he ba` ai tơnhùc sơnơm tơmù gơguh mhàm tàm hìu. Tàm hìu sơnơm bol a` kung ờ khin sơl ngui sơnơm hơ\ sơl, tài sơnơm hơ\ lơh ur mhàm uă ngan.

Ha là geh cau ờ hềt g^t bè kòp do, tu\ go\ cau tàm hìu gơpừ ni sơna mờ ờ kah tai, ờ g^t hơ\ là kòp kòl, bơcah gùng mhàm, tu\ neh gơtìp lơng jơh să, ha là lòt jă brê, lòt đì ndul ờ g^t bè lơi tai mờ kung gam koah să, geh tu\ gam duh khoai tai den sơlơ ngòt rơngơ\t ngan mờ pal geh cèng mơ tus hờ hìu sơnơm rềp ngan.

Tu\ cau kòp neh tus tàm hìu sơnơm, tu\ tus hìu sơnơm tây den ală bác sĩ sơm kòp cau kòp in sơlèt mờ tu\ jroă: cau kòp b^c ờ g^t chi lơi, broă jă brê, đì ndul ờ g^t tai, ha là geh ală bơta kis bè gùng mhàm, bơa duh să jan cau kòp ờ hềt niam den bác sĩ geh pơgồp bal mờ sơm kòp kờ` cau kòp l^k klàs mờ tu\ jroă. Mờ tu\ neh klàs mờ jroă do, den broă sơm kòp pơgồp bal bơh broă sơm kòp pa mờ broă sơm kòp yau kờ` sơm kòp cau kòp tu\ do in là broă lơh ngan. Đah sơm kòp yau neh pơgồp bal dờng màng ngan kờ` tơnguh broă sơm kòp kòl, bơcah gùng mhàm cau kòp in, geh dong kờl uă cau kòp l^k lòt is bơh jơnờng b^c, ntào is, lòt is, geh tu\ sền drơng gàr is să tòm ha là lơh ờ uă broă. Den tàng, a` kơ\p kờ` ngan tu\ hìu nhă lơi geh cau gơtìp kòp kòl, bơcah gùng mhàm tơngoh den he pal pơgồp bal gờ` broă sơm kòp bơh đah sơm kòp pa mờ đah sơm kòp yau.

-Bè hơ\, tơnơ\ mờ tu\ neh rê bơh hìu sơnơm den cau kòp bal mờ cau tàm hìu nhă cau kòp pal lơh bè lơi?

Bác sĩ Đoàn Ngọc Khanh: cau kòp pal hùc sơnơm di mờ jơnau bác sĩ neh ai, tài kòp kòl, bơcah gùng mhàm tơngoh gơl^k geh pơgồp bal bơh uă kòp tus mờ cau dờng sơnam. Den tàng, broă ngui sơnơm tây là broă pal pơgồp bal mờ cau kòp. Mờ tu\ gam hùc sơnơm tây den he pal tus kham wơl di tơngai neh pơrgon, kham wơl jăt tơngai, mờ pal kah là pal kham wơl di ngai pơrgon kờ` bác sĩ kham cau kòp in hơ\ sồng ai khà sơnơm hùc di pal. Bal mờ hùc sơnơm, kham wơl kòp den broă sào sa di pal jăt tơl nă cau kòp. Bè cau kòp gơguh mhàm, den tu\ hơ\ he ai cau kòp in ba` sa hang, wèr sa uă tơngi, ală phan [uơn gơtìp kòp bè jrào, kơphe, ơlăk, pơgồp bal mờ hơ\ là he pal ơwa` să bè lơi kờ` cau kòp pơgồp bal mờ sơm kòp geh niam rơlao. Ha là cau kòp gơtìp kòp đồm mhàm den he pal wèr sa phan lơngồt, di lah cau kòp gout den he pal wèr ală poăc pơrhê ha là klung klờm phan ròng.

Lơh bè lơi kờ` cau kòp in wă là broă sào sa, lơh broă pah ngai kung pơgồp bal tus mờ broă sơm kòp cau kòp in. Mờ broă lơh pah ngai den jăt mờ bơta pràn bơh cau kòp tơnguh den geh broă tàp geh di pal, bè di lah he đơng cau kòp lòt den he pal đơng cau kòp lòt, di lah cau kòp gơtùi lòt is den he pal lơh ală phan tàm hìu bè lơi kờ` di pal mờ cau kòp, kờ` cau kòp gơtùi lơh is ală broă gơrềng tus să tòm pah ngai, bơh broă sroh sề, đì ndul, um is…

Bal mờ hơ\ tai là broă tàp pah ngai tus mờ cau kòp tàm hìu pal geh sùm, jăt mờ bơta pràn să jan cau kòp bè lơi den geh ală broă tàp kờ` di pal jăt bè ală cau chài neh bơto cau kòp in. Bè a` neh đơs, lời cau kòp lơh is ală broă den cau kòp gơlơh chờ uă rơlao. Bơta ndai tai, hơ\ là sền gròi mờ sơm kòp sùm, tus jơh rài.

-Ơ bác sĩ, di bè hơ\ bè lơi là broă sơndră mờ kòp kòl, bơcah gùng mhàm geh cồng nha?

Bác sĩ Đoàn Ngọc Khanh: ală cau lơi ờ hềt gơtìp kòp kòl, bơcah gùng mhàm, ală cau lơi mờ ờ hềt gơtìp kòp gơguh mhàm den kung pal lơh ngan bè lơi kờ` geh 1 rài kis chờ hờp, pràn kơl dang kờ` să jan he ba` gơtìp gơguh mhàm. Den tu\ he neh gơtìp ală kòp gơguh mhàm, kòp đồm mhàm ha là ală kòp bè nùs, gùng mhàm den kung pal geh ală broă sơndră kờ` lơh bè lơi ba` gơtìp kòp kòl, bơcah gùng mhàm tơngoh. Mờ tu\ neh gơtìp kòp kòl, bơcah gùng mhàm tơnguh den den he kung pal lơh bè kờ` ba` gơtìp kòp kòl, bơcah gùng mhàm tai kờ` he geh rài kis chờ hờp mờ gơboh gơbài.

Kuơ màng ngan là tàm broă tơnguh rài kis, den lơh bè lơi kờ` cau kòp in kis tàm rài kis bè a` neh đơs, bu\ lah tàm hìu sơnơm ha là tàm hìu tòm den cau kòp kung gam go\ là he gam geh kuơ tus mờ mpồl bơtiàn, mờ cau kòp gơlơh chờ hờp, gơboh gơbài, peh mờ stress. Tài stress là 1 bơta lơh gơl^k uă ngan kòp mờ tàm hơ\ uă ngan là tus mờ cau kòp gơtìp kòl, bơcah gùng mhàm tơngoh den nùs nhơm tu\ lơi kung ờ niam, jơng tê gam ơwa` bè ờs den tu\ do ờ gơtùi ơwa` tai ha là ơwa` ờ pràn rơlao den dil ngan. Den tàng, nùs nhơm chờ hờp là sơnơm dơ\ 3 kuơ màng ngan ai cau kòp in. Di lah mìng geh ală jơnau ờ su\k ơm tàm hìu nhă mờ lời cau kòp kòl, bơcah gùng mhàm gơtìp tai den ờ niam ngan

Pơn jăt bal mờ hơ\ là 1 bơta mờ a` kờ` bơto nting ngan, tu\ cau kòp neh niam nùs nhơm tàm 1 tơngai jo\, ni sơna ờ hùc sơnơm tai, ờ lùp bác sĩ tai den bơta hơ\ ngòt rơngơ\t ngan.

-Ơi, ưn ngài bác sĩ!