VOV4.K’ho - Kòp prơm gơl^k mhàm geh gơbàn uă rơlao tai tàm tơngai tus. Di lah làng bol ờ rơcang, lơh jăt is ală broă sơndră mờ kòp bè: pơs wàs kloh niam tiah kis gùt dar tàm hìu, sơndră mờ sơmăc kăp den broă gơbàn kòp prơm gơl^k mhàm là ờ gơtùi pleh ngan. Kờ` dong kờl làng bol in wă rơlao tai bè ală broă sơndră mờ kòp prơm gơl^k mhàm bal mờ broă lơh tu\ gơbàn kòp, tơnơ\ do là tơnguh me bơh dơ\ lùp bác sỹ Phạm Văn Lào, kuang atbồ hìu sơnơm rơcang gàr lài mờ kòp càr Dak Lak.

- Ơ bác sỹ, dan bác sỹ pà g^t ală bơta tơngo\ bơh sơmăc kòp prơm gơl^k mhàm là bè lơi? Mờ tiah kis bè lơi là [uơn kờ` sơmăc do deh mờ geh uă?

Bác sỹ Phạm Văn Lào: Sơmăc kòp prơm gơl^k mhàm gam sơnđan là sơmăc rơcoài geh ờ uă bơta bè; lài ngan là sơmăc do mờng kis tàm hìu, ală tiah kloh niam mờ sơmăc do mìng kăp tàm trồ ngai, àng drim gờ` mờ trồ mho. Sơmăc geh 1 bơta tai là deh tăp den deh tàm ală tiah geh dà sàng mờ dà mìu; tàm hơ\, kih dà kờ` ngan kis tàm tiah dà mìu.

- Mờ ală bơta bè hơ\ den làng bol pal lơh bè lơi kờ` tơmù sơmăc do deh kòn mờ ờ gơbàn sơmăc kăp?

Bác sỹ Phạm Văn Lào: Pleh ờ gơbàn sơmăc kăp mờ kờ` ba` gơbàn kòp prơm gơl^k mhàm den geh 1 jơnau: “Ờ geh kih dà, phan lơh gơbàn kòp den ờ geh kòp prơm gơl^k mhàm”, hơ\ là ờ geh kih dà, phan lơh gơbàn kòp gùt dar anih ơm he dê den di gơlan là ờ geh sơmăc, mờ ờ geh sơmăc den ờ gơbàn kòp prơm gơl^k mhàm tai. Bol a` sồr tơnkah ờ uă bơta bè do: Lài ngan là ală tiah kờn dà mìu, ală phan đơ dà gùt dar hìu den kih dà, phan lơh gơbàn kòp prơm gơl^k mhàm uă; Dơ\ 2 là tàm gri ơn bơkào, ală kong rơndeh sơbì tàm hìu nhă lời hờ bơdìh ù tiah mờ bơngàn dà kờ` sơndră mờ gò` den sơmăc mờng deh tăp tàm hơ\. He lơh jăt tơl mờ ală bơta, di lah mờ kong rơndeh, phan kờn dà den he tơrgùm wơl, chu pơrgu\c. ală tiah kờn dà mìu den yuh soăt jơh dà, mờ ală gri ơn bơkào den ơla dà tàm bơh 2 tus 3 ngai 1 dơ\, mờ ală bơngàn dà sơndră mờ gò` den pal ơn ờ uă boh tàm hơ\. Kuơ màng ngan, bol a` tu\ bol a` lòt sền den go\ tàm càr Dak Lak, geh ờ uă làng bol kis jăt gah [òn dờng Buôn Ma Thuột geh sơtèk đơ dà mìu den pal ròng bal ka tàm hơ\. Di lah he ròng ka, den hơ\ sồng geh phan gơsơ\t kih dà. Bè bol a` neh đơs là, sơmăc kòp prơm mìng kăp cau tàm trồ ngai, den tàng, broă sơndră mờ sơmăc pal kah soh phan jòng jơng, jòng tê, dơ\ 2 tai là tu\ do tàm drà geh tăc uă `àng gơsơ\t sơmăc; tàm hìu pal kloh niam, pleh mờ broă yồng uă ir ào, mpha lơh anih sơmăc ơm.

- Ơ bác sỹ, ală bơta tơngo\ lài ngan bơh kòp prơm gơl^k mhàm là bè lơi? Mờ gơbàn ngòt rơngơ\t bè lơi tus mờ kòn dềt?

Bác sỹ Phạm Văn Lào: Đơs ngan là tàm kàl kòp prơm gơl^k mhàm pal rơcang ngăc mờ kòp do lài. Tu\ he kis tàm tiah geh cau gơbàn kòp prơm, hơ\ là geh kòp gơtòp den cau lơi gơbàn duh să sùm bơh 2 tus 7 ngai den hơ\ là kòp prơm gơl^k mhàm. Kuơ màng ngan, kòp prơm gơl^k mhàm là kòp duh să uă, duh să sùm; ngui ală bơta sơnơm tơmù duh să den gơmù 1 thoa den gơbàn duh să tai. Mờ gam 1 broă tai, tu\ tus bác sỹ den ai che kơ\t tềng đo tê kờ` sền go\ geh kòp ha là lơh ală dơ\ xét nghiệm mhàm kờ` g^t. Mơya jăt bol a` bơto sồr làng bol, tu\ gơbàn duh să bơh 2 tus 7 ngai, duh să sùm tàm kàl kòp prơm do den pal cèng mơ cau kòp tus hìu sơnơm kờ` sơm kòp là niam ngan. Kòn dềt tu\ gơbàn duh să bè hơ\ den cèng tus hờ hìu sơnơm sơlơ gờ` sơlơ niam. Tu\ do, geh tam pà kòp prơm gơl^k mhàm gơs 3 bơta: kòp prơm gơl^k mhàm, kòp prơm gơl^k mhàm geh tơngo\ lài mờ kòp prơm gơl^k mhàm jroă. Den ală bơta tơngo\ hơ\ là mờr jroă, jê bồ, b^c uă, duh să sùm, hă, gơl^k mhàm jơng sề, gơl^k mhàm muh den pal cèng mơ tus bác sỹ, pleh mờ gơbàn jroă.

- Ơi, ưn ngài bác sỹ!

Kờ` sơndră mờ kòp prơm gơl^k mhàm geh cồng nha, bol a` dan yal wơl ờ uă bơta làng bol pal kah:

-Lài ngan là pal rơcang ngăc mờ sơmăc kăp tu\ trồ ngai.

-Sơmăc lơh gơbàn kòp mờng jòi sa tàm trồ ngai, uă ngan là tàm tu\ 2 jơ tơnơ\ mờ tu\ măt tơngai l^k, mờ 2, 3 jơ lài mờ tu\ măt tơngai mu\t.

Tus tu\ do, kòp prơm gơl^k mhàm kung gam ờ geh sơnơm sơm kòp geh cồng nha, mờ mìng sơm ală bơta tơngo\ gơbàn. Broă lơh bal tàm broă sơm kòp prơm gơl^k mhàm là gờ` bơtơl dà, điện giải…; tơmù duh să di lah duh să rơlao 39 độ C mờ broă ai chèo păt dà ceh kờ` lơh mrềt să, mờ sơnơm.

Gờ` rơcang sơndră mờ kòp prơm, niam ngan là sơbì jơh ală phan kờn dà, ba` lời kờ` sơmăc deh tă, gơsơ\t sơmăc, kih dà mờ sơndră mờ sơmăc kăp.

-Sùm dơ\p kơ\ ală phan dơ dà ngui sa bè sơtèk dà, khàp dà.

-Tơrgùm, tơ\p ală phan kờn dà gùt dar hìu bè khàr bơcah, nsàng bơngàn, ngkàr lơ-u; pơs wàs kloh niam tiah kis.

Kờ` sơndră mờ sơmăc kăp, he pal kah:

-Soh ào, mpha jòng jơng, jòng tê.

-B^c tàm kơmùng geh bal trồ ngai.

-Ngui khàr [ồm sơnơm gơsơ\t sơmăc, `àng gơsơ\t sơmăc, phan kơrian sơmăc, jàl điện gơsơ\t sơmăc…

-Ngui phan kơl dìng, phan tram mờ dà sơnơm gơsơ\t sơmăc.

Ai cau gơbàn kòp prơm gơl^k mhàm g^t tàm kơmùng, pleh mờ sơmăc kăp lơh gơtòp tus mờ cau ndai.

                 Cau cih mờ yal tơng^t Ndong Brawl