VOV4.K’ho - Bơh nhai 03 tus 05, kòp rang gam tàm kàl gơl^k uă ngan kòp, do kung là tu\ kòp [uơn gơtòp ngan tài trồ tiah tơngai duh, vi khuẩn, virus [uơn ngan gơbàn.. Kòp rang gơtòp tàm gùng tă nhơm, den tàng broă sơndră mờ kòp pal geh lơh. Tàm jơnau “Pràn kơl dang să jan mờ rài kis” poh do, bol a` geh yal bè broă sơndră mờ kòp rang tàm kòn dềt, bal mờ broă pleh mờ ală bơta gơl^k geh ngòt rơngơ\t.

Kòn dềt là cau gơtìp kòp rang uă ngan, tài bơta pràn sơndră mờ kòp ờ tơl. Bơta kòp do gơtòp mhar ngan bơh tàm gùng tă nhơm mờ siêu vi Varicella Zoster Virus. Mìng geh cau gơtìp kòp đơs, ntas ha là bơsiă, ală siêu vi hơ\ jăt dà diao, dà muh gơl^k mờ [uơn ngan gơtòp gơs kòp.

Kòp rang geh tơngai dram kòp bơh 10 tus nggùl nhai, uă cau mè, cau bèp ờ g^t kòn gơtòp siêu vi tus tàm tu\ gơl^k gơs kòp, mờ bơta gơl^k geh toh dà tàm gùt bồ, muh măt, jơng, tê mờ să. Mìng tàm bơh 12 tus 24 jơ, toh dà gơl^k tàm gùt să kòn dềt, di lah cau jroă toh dà gơlơh jù tài geh ndơng.

Gơtìp toh dà gơl^k geh uă, kòn dềt gơlơh dơkiăt, ờ su\k ơm, bal mờ hơ\ là duh să ờ uă, ờ gơbài sa, gơdan hă. Bơta lơh cau mè, cau bèp ờ su\k ơm rơlao jơh là bơta kòp rang gơtùi lơh gơl^k ală bơta ờ niam, di lah ờ jroă den gơtìp mồr tềng să, lơh geh pơnời; di lah jroă den vi trùng mu\t bơh toh dà tàm mhàm mờ lơh gơtìp mồr, lơh kòp tàm klờm soh, kòp tàm tơngoh…lơh ngòt rơngơ\t ngan tus mờ să jan bal mờ lời gơl^k ală bơta ờ niam

Broă sơndră mờ kòp rang kòn dềt in:

Kờ` sơndră mờ kòp, cau mè, cau bèp pal tơnguh bơta pràn sơndră mờ kòp kòn dềt in mờ broă bơtơl uă vitamin mờ khoàng chất, sa uă bơta plai chi geh uă vitamin C. Tàm kàl geh kòp, cau mè, cau bèp pal kah um, rào kloh nền nòn să jan kòn dềt in mờ sơ[ong gơsơ\t khuẩn lơh gơbàn kòp.

Broă rơcang sơndră geh cồng nha kòp rang tu\ do là c^t sơnơm sơndră mờ kòp gờ`, tàm hơ\ uă ngan là tu\ rơcang tàm kàl geh kòp. Ală kuang bàng lơh sơnơm pà g^t, sơnơm vaccine geh cồng nha uă ngan mờ geh gàr sa jan jo\ jòng, dong kờl să jan kòn dềt sơndră mờ virus kòp rang. Sơnơm vaccine sơndră mờ kòp rang geh ai kờ` c^t kòn dềt bơh 12 nhai rơlao hờ đang, bơta pràn sơndră mờ kòp geh bơh 80 tus 90%. Di pơgăp 10% gam tai là gơtìp kòp rang tơnơ\ mờ tu\ neh c^t sơnơm sơndră, mơya ală cau do mìng gơtìp ờ jroă, ờ hoan gơl^k uă toh mờ ờ gơbàn bơta lơi.

Dùl bơta tìs mờng tìp tàm cau mè, cau bèp là ai kòn dềt lòt c^t sơnơm vaccine tu\ gùt dar geh uă kòn dềt gơtìp kòp. Mơya, c^t sơlơ jơla den cồng nha niam sơlơ ờ uă, tài să jan kòn dềt neh tìp mờ siêu vi trùng lơh gơs kòp. Tơngai c^t sơnơm vaccine niam ngan là tu\ kòn dềt mờr lòt ơm tàm hìu ròng siam bal, ha là bơh 12 tus 18 nhai.

Bơdìh hơ\ tai, cau mè, cau bèp mìng ai kòn dềt lòt c^t sơnơm sơndră mờ kòp tàm ală hìu sơnơm rơcang sơndră mờ kòp bal mờ hìu c^t sơnơm neh geh dờp. Kờ` tơl niam ờ do ờ dă, ba` ngui ală bơta sơnơm vaccine lơi ờ loh anih lơh gơs.

Broă sền gàr

Kòp rang là kòp ờ jroă, mơya di lah ờ g^t tàm broă sền gàr mờ sơm kòp den lơh tus uă cau gơbàn ờ niam tài toh dà lơh gơl^k geh bè kòp tàm klờm soh, kòp mồr mhàm.

Tu\ kòn dềt gơtìp kòp rang, pal sền gàr niam ba` lời ală toh dà bơcah.

Geh ờ uă broă lơh gơtòp di gơlan gơbàn di lah he ờ nền nòn tu\ tìp mờ cau geh kòp bè: kòp di gơlan gơtòp bơh toh dà tu\ gơtìp bơcah, gơtòp bơh tàm să gơtìp sồt bơh cau gơbàn kòp. Tàm hơ\ uă ngan là cau ùr geh bun di lah gơtìp kòp den [uơn ngan gơtòp tus mờ kòn tài bơh ka`.

Tu\ gơbàn, cau kòp di gơlan gơbàn duh să, jê bồ, jê kồ jơng, kồ tê, geh ờ uă kòn dềt di gơlan ờ gơl^k geh ală bơta tơngo\ lài… tơnơ\ mờ hơ\ să cau kòp gơl^k geh ală toh dà. Do là ală toh wil dềt gơl^k mhar tàm bơh 12 tus 24 jơ, ală toh do dờng gơs toh dà.

Kòp [uơn gơtòp, den tàng tu\ kòn dềt gơtìp kòp do, broă lài ngan là ală cau mè, cau bèp pal tam cah is kòn dềt tàm hìu tus tàm tu\ kòp neh bời. bơtơl tai vitamin C, ntro\c 2 dơ\ dà tàm muh 1 ngai kòn dềt in. Tơnsoh ào, mpha lơhơ, [uơn gơmu\t dà kơlhề mờ kuơ màng ngan pal kah tus mờ broă lơh kloh niam să jan kòn dềt in kờ` pleh mờ gơbàn ală bơta ờ niam. Rào kloh mpàng tê kòp dềt in. ba` lơh bơcah ală toh dà tài tu\ bơcah den [uơn ngan gơbàn mồr mờ di gơlan gơlơh pơnời tus mờ jo\ jòng.

Kờ` sơndră mờ kòp, jăt bác sĩ yal, ờ geh broă lơh lơi bơdìh mờ c^t sơnơm sơndră mờ kòp rang. Kòn dềt ờ hềt c^t den pal cèng kòn dềt lòt c^t mơ mờ kuơ màng ngan là cau ùr tàm sơnam deh kòn kung pal c^t sơnơm vaccine sơndră mờ kòp rang.

        Cau cih mờ yal tơng^t Ndong Brawl