VOV4.K’ho - Trồ tiah tu\ tam gơl kàl là tu\ mờ kơnòm dềt [uơn ngan gơbàn ală kòp jê sồt gùng tă nhơm, tài bơta pràn sơndră mờ kòp să jan ờ pràn, trồ tiah tam gơl ni sơna, lơh gơl^k bơta [uơn ală bơsềt kòp, vi khuẩn kis pràn, di lah ờ geh sền gàr niam, kòn dềt [uơn ngan gơbàn kòp gơtòp. Kơnòm dềt gơbàn kòp jê sồt tàm gùng tă nhơm lơh gơbàn tus kòp jê sồt rơnồng dờ, kòp jê sồt klờm soh jăt mờ tơl bơh bơh ờ jroă tus jroă, bơta do lơh ờ niam ngan tus mờ bơta pràn kơl dang să jan kòn dềt in. Jơnau “Pràn kơl dang să jan ală cau in” ngai do, bol a` geh yal ală jơnau tơng^t bè broă sơndră mờ sơm kòp jê sồt tàm gùng tă nhơm kơnòm dềt in.

Kòp tàm gùng tă nhơm là kòp mờng gơbàn tàm kơnòm dềt, tài do là cau geh să jan sơndră mờ kòp ờ pràn, [uơn gơbàn mờ ală bơta lơh gơtìp kòp. Kòp do ờ ngòt rơngơ\t, mơya [uơn gơbàn wơl sùm, lơh ờ niam tus mờ bơta pràn kơl dang să jan, bal mờ nùs nhơm kơnòm dềt dê. Gùng tă nhơm geh: muh, dờ, rơnồng dờ, gòr muh mờ  gùng đơs. Do là ală phan bơdìh tìp tơn mờ nhơm trồ tiah, geh gơnoar lơh kloh, lơh ram nhơm bơh trồ tiah tus mờ klờm soh. Den tàng, ală bơta phan do [uơn ngan gơbàn tài ală bơta bơh trồ tiah gùt dar. Kòp jê sồt gùng tă nhơm là 1 mpồl tơrgùm bal kòp, tàm hơ\ geh: kòp jê sồt rơnồng dờ, kòp jê sồt gùng đơs, kòp jê sồt gòr muh, kòp jê sồt muh, kòp nggù mìng tài virus lơh gơl^k. Kòp mờng gơbàn tu\ trồ tiah prang duh ha là tiah kis geh uă càl, gơthul ù … mờ ală bơta bè: bơsiă, gơl^k dà muh, gơlềt muh, ntas sùm, duh să uă, jê bồ, glar tàm să, chào ngko… geh uă kòp bời is tơnơ\ mờ bơh 8 tus 10 ngai, mơya geh ờ uă kòp di lah ờ sơm di pal, lơh aniai tus mờ gùng tă nhơm tàm dơlam, lơh gơbàn kòp tàm klờm soh, kòp jê sồt rơnồng dờ; di lah jroă rơlao lơh gơbàn kòp jê sồt tơngoh, kòp tàm leh, kòp tàm nùs… kuơ màng ngan là tàm kơnòm dềt hờ đơm 1 sơnam, kơnòm kòn se deh ờ tơl nhai, cau gơbàn ờ sô să.

Broă sơndră mờ sơm kòp tàm gùng tă nhơm

Bơta gơl^k geh bơh kòp tàm gùng tă nhơm:

Broă gơtòp: kòp do gơtòp bơh gùng bơr, dà diao, tìp mờ tê bal mờ ală phan ngui kờ` sào sa, hùc dà.

Bơta gơl^k geh:

-Kòn dềt duh să ni sơna uă.

-Kòn dềt gơbàn jê bồ, mrềt tàm să, jê reh gùt să, rơpơ\t `ìm.

-Kơnòm dềt gar tàm să, ờ gơbài sa.

-Kòn dềt bơsiă, glar tă nhơm, jê rơnồng dờ.

-Di gơlan gơbàn gơjroh ndul di mơ.

Broă sơm kòp gùng tă nhơm: he pal kah tơnguh phan sa bơnah kòn dềt in, tàm hơ\ uă ngan là ală phan sa geh uă vitamin C.

Lơh kloh muh kòn dềt in mờ broă jồp jơh dà tàm muh mờ rơnồng dờ kòn dềt in, tơnơ\ mờ hơ\ cro\c dà boh ha là ală bơta sơnơm gơrồt gùng mhàm kòn dềt in.

Cèng kòn dềt tus hờ hìu sơnơm di lah go\ gơbàn jroă rơlao bè duh să uă, glar tă nhơm ha là ală bơta geh pin gơrềng tus mờ kòp tàm klờm soh, kòp gùng nhơm…

Broă sơndră mờ kòp gùng tă nhơm:

Ală cau mè, cau bèp pal rơcang tàm broă sơndră mờ kòp kòn dềt in bè broă: ba` ai kòn dềt sa phan mrềt, ba` b^c jo\ tềng phan puh càl mờ măy lơh mrềt, lơh ram să kòn dềt in, ba` ai kòn dềt tus tềng anih gal cau uă mờ tơmù ai kòn dềt lòt re dà tàm ală tơnao dà ờ tơl kloh ha là ală tơnao dà lơh is. Pơn chèo tềng bơr kòn dềt in tu\ l^k lòt tàm gùng. Pleh mờ ală bơta gơbàn lơh kòp tus mờ gùng tă nhơm kòn dềt in bè `hu\, gơthul ù, `hu\ jrào…

Bơtơl phan sa bơkah kòn dềt in:

Pal ai kòn dềt in sa tơl ală phan bơkah kờ` tơnguh bơta pràn sơndră mờ kòp. Bơdìh hơ\ tai, ală cau mè, cau bèp pal rào tê kloh niam kòn dềt in mờ sơ[ong sơndră mờ vi khuẩn.

Do là ală broă sơndră mờ sơm kòp tàm gùng tă nhơm kơnòm dềt in mờ ală he pal g^t. Tu\ geh ală bơta tơngo\ kòp, ală cau mè, cau bèp pal g^t loh kòp bè lơi kờ` g^t kòp gờ`, bơh tu\ hơ\ geh broă sơm kòp di pal, ba` blơi is sơnơm cèng rê sơm is kòp mờ pal cèng kòn dềt tus hờ hìu sơnơm kờ` geh bác sĩ kham. Mơya broă lơh kuơ màng ngan là ală cau mè, cau bèp pal g^t sền gàr kòn dềt pleh mờ ală bơta di gơlan gơtòp kòp, sơndră mờ kòp là broă lơh niam ngan kờ` sền gàr bơta pràn kơl dang kòn dềt in.

         Cau cih mờ yal tơng^t Ndong Brawl