VOV4.K’ho – Tơngai pa do, tàm càr Gialai gơlik geh uă broă ờ jai tơm dồs mờ priă dồs gơguh tus git nđờ jơt tơmàn priă. Ală broă ờ jai tơm dồs do bal mờ dùl ròt anih blơi phan lơh gơs bơh suơn sre tàm càr Gialai mờ Tây Nguyên ờ jai tơm dồs ală nam lài, geh uă bơta ndrờm bal bè ală ờ niam tàm kơrnuat boh lam tàm broă ki\ pơyua phan lơh gơs bơh suơn sre mờ ală tam gơl ờ niam bơh broă ai càn priă ờ geh bơta sền gròi bơh anih lơh broă geh gơnoar. Tài ờ huan git wă mờ pin dờn ờ di cau, uă ngan cau neh gơ ơm tàm bơta kal ke tu\ ki\ pơyua kơphe, phan lơh gơs bơh suơn sre. Kuang àng kung uă dơ\ lùp khàu, mơya ờ hềt geh broă lơi geh cah rơ`a:

Ồng Hà Văn Tư, ơm tàm [òn drà Đak Đoa, kơnhoàl Đak Đoa pà git, tơnơ\ nđờ kàl lơh sa, hìu nhă ồng prap gàr geh mờr 2 tấn gar tiêu mờ mờr 9 tấn kơphe gar, kờp priă mờr 700 tơlak. Jơh khà tiêu bal mờ kơphe do ồng cèng ki\ pơyua tàm anih blơi phan Nguyệt Tỉnh, bơh mò Nguyễn Thị Nguyệt, ơm tàm [òn Hà Lòng 2, ntum K’ Dang, kơnhoàl Đak Đoa lơh tờm. Là cau quèng, pin dờn bal mờ gơp den tàng tu\ pơyua ki\ ồng mìng dờp ală pang sră cih mờ tê halà sră jàu dờp phan bơh mò Nguyệt di ki\ dờp, ai khà phan tơnơ\ hơ\ mò Nguyệt ngui lơh `chi lơi den ồng ờ git. Tus tu\ anih blơi phan Nguyệt Tỉnh yal ờ jai tơm dồs, jơh hìu nhă ồng dê gơbàn kal ke tài ndrờm bè jơh ală phan bơna lơh gơs, prap tềm pềr geh tu\ do digơlan roh jơh. Ồng Hà Văn Tư đơs: “ Uă tu\ he gam ai jồm phan halà he neh tac mơya kung gam ai càn priă nàng khi lơh broă. Pin dờn ngan bloh, pin dờn tus khà mờ he jàu jơh phan bơna lơh geh he dê pah nam ai mò do in, ờ ngòt bơta lơi. Đơs ngan den tiah sar lơgar ngài bè do den git wă bè kơrnuat boh lam ờ uă, den tàng uă tu\ mìng ai nùs nhơm pin dờn là tờm.”

Jơnau nùs nhơm pin dờn geh bơt bơtàu mờ bơta ờ geh ngan mờ ală ờ niam tàm kơrnuat boh lam bơh broă leng càn, ki\ pơyua phan lơh gơs bơh suơn sre pơnjat tai geh đơs tus tàm ală dơ\ ờ jai tơm dồs pa do tàm càr Gialai. Ală pang sră cih dồs mờ tê halà ală sră cih ki\ pơyua phan lơh gơs bơh suơn sre ờ cih loh làng broă ki\ pơyua kung gam geh ngui uă ngan. Mpồl lơh sa kă bro tơnơ\ mờ tu\ dờp phan lơh gơs bơh suơn sre làng bol dê, kung gam gơtùi khat bè ngui mờ ờ geh dùl jơnau cih kơrnuat boh lam lơi rồn bơklơn. Bal mờ hơ\, ală hìu đam dờng niam bơh mpồl lơh sa kă bro dê kung lơh làng bol [uơn pin dờn, jàu phan bơna mờ ờ kơlôi tus bơta aniai. Ồng Dương Văn Chung, ơm tàm [òn Hà Lòng 2, ntum K’ Dang ki\ pơyua 15 tấn kơphe gar tàm anih blơi phan Nguyệt Tỉnh hơ\ sồng ờ gơtùi ai wơl tu\ anih do ờ jai tơm dồs, đơs là, pal cih loh làng mờ krà` cê rlau bè broă ki\ pơyua kơphe – phan lơh gơs bơh suơn sre nàng mpồl lơh sa kă bro ờ gơtùi cèng is phan bơna làng bol dê nàng kă bro. Bal mờ hơ\, anih lơh broă geh gơnoar pal mhar tơlik kơrnuat atbồ tus mờ ală anih blơi phan lơh gơs bơh suơn sre geh pờ dùl bă ur ar ngan. Ờ gơtùi ờ sền gròi bè tu\ do, lời ală mpồl lơh sa kă bro lơh broă, kă bro is hơ\ sồng sơmờm bơta ờ niam nàng sơ gràm ai phan bơna làng bol dê. Ồng Dương Văn Chung pà git: “ Tu\ do kơrnuat boh lam, jơnau cih ờ hềt loh làng den tàng bơta ờ niam hơ\ gơtìp mpồl lơh sa kă bro sơmờm. A` kơp kờ`, kơrnuat boh lam sền sơ wì bè lơi geh kơrnuat nàng tơnơ\ do tam gơl, nàng làng bol geh ki\ pơyua in iang nùs, ai dilah bè do sùm den hoàc huơr làng bol dê là dờng ngan.”

Kung ndrờm bè uă dơ\ ờ jai tơm dồs lài do tàm Tây Nguyên, bơta kuơ màng nàng ală dơ\ ờ jai tơm dồs pa do tàm càr Gialai dờng ngan, hơ\ là broă leng càn priă ờ geh anih lơh broă geh gơnoar sền gròi. Hàm kờ` priă cồng uă, den tàng uă cau kung ờ ngòt bơta aniai, gam ai càn priă, halà tac phan lơh gơs bơh suơn sre den cèng priă hơ\ nàng ai mpồl lơh sa kă bro in càn kờ` sa priă cồng. Tàm bơta bơh anih blơi phan Nguyệt Tỉnh geh jơnau pơrgon, tac 10 tấn kơphe gar mơya ờ ai priă mơ, mờ ai càn tus kàl tơnơ\ den geh tam gơl gơs bơh 13 tus 15 tấn. Ai dilah ai càn priă den priă cồng ală nam lài là bơh 3 tus 5% tàm 1 nhai, mơya sơlơ tơnơ\ do, den priă cồng sơlơ geh tơnguh uă, kờp bal bơh 6 tus 9% tàm 1 nhai. Pơn rơ bè kờ` lam sồr geh priă, mpồl lơh sa kă bro tơnguh priă cồng tus 3% tàm 1 ngai, hơ\ là 21% tàm 1 poh. Bơta ờ ngan pràn ngan bơh broă ai càn priă do dê neh lơh uă cau lơh broă sa hàm kờ`. Ờ uă cau gơtìp hàm kờ` tus bơta, bulah git anih blơi phan Nguyệt Tỉnh neh geh tu\ ờ jai tơm dồs tàm càr Daklak, dô tus Gialai lơh broă mơya kung gam ai càn. Ồng Dương Văn Hoà, ơm tàm [òn Hà Lòng 2 ai anih blơi phan Nguyệt Tỉnh in càn khà phan geh 6 tấn tiêu mờ 15 tấn kơphe, kờp mờr 1 tơmàn 700 tơlak priă đơs: “ Đơs bal den he pal git kơrhia rlau tai, ai dilah bè do sùm den làng bol hoàc huơr uă ngan, mờ digơlan gam uă tai cau pal kong hoàc huơr. Bơh broă do, ală kơnă geh gơnoar, anih lơh broă geh gơnoar pal bơsong mờ lơh glài gơ in krà`, nàng pleh tơnơ\ do gơlik geh tai broă bè do.”

Jơnau ờ jai tơm dồs bơh 2 mpồl lơh sa kă bro Nguyệt Tỉnh, kơnhoàl Đak Đoa mờ Kỳ - Niềm, kơnhoàl Ia Grai gơlik geh ờ krơi bè ală broă ờ jai tơm dồs pa do tàm càr Gialai mờ Tây Nguyên. Cau tờm mpồl lơh sa kă bro rơcang is tus anih lơh broă geh gơnoar nàng yal ờ jai lơh broă, ờ di là dô pồn halà lik dô bơh [òn lơgar. Broă lơh do dong cau tờm mpồl lơh sa kă bro ờ mìng ờ gơtìp lah yă mờ gam geh anih nàng ơm pleh là hìu lơh broă anih duh broă làng bol ntum halà kuang àng kơnhoàl tàm tu\ broă gơlik geh gam lùp khàu, đal git. Ơm tàm dùl anih ờ do ờ dă, cau tờm mpồl lơh sa kă bro gơtùi yal mờ sơnơng, ai tơlik broă tơm dồs. Mò Nguyễn Thị Nguyệt, atbồ mpồl lơh sa kă bro Nguyệt Tỉnh đơs bè jơnau lơh gơbàn ờ jai tơm dồs mờ broă tơm dồs: “ Ờ geh priă tai den a` lòt leng, priă cồng 3 đông tàm dùl ngai, hơ\ là 3% tàm 1 ngai. Càn cau do tơm cau ne in, hơ\ sồng jồm kơphe cau do tơm cau ndai in. Tus lồi dut ờ geh priă tai, ờ gơtùi leng càn tai den a` tus yal mờ gơnoar atbồ là lơh sa ờ jai. Tu\ do ờ geh priă cồng tai den lơh kung gam jai tơm dồs, tu\ do mờ kờp priă cồng den a` ờ tơm tai.”

Ờ hềt git loh, broă yal ờ jai lơh broă bơh mpồl lơh sa kă bro Nguyệt Tỉnh mờ Kỳ Niềm tàm Gialai là geh ngan làh ờ, halà hơ\ mìng là kai nàng sơ gràm ai phan bơna làng bol dê. Tài jat jơnau đơs bơh làng bol dê, mìng 2, 3 ngai lài mờ tu\ yal ờ jai tơm dồs, să tờm cau tờm mpồl lơh sa kă bro tus tơl hìu làng bol, ngui tơl jơnau, tơl kai nàng càn, dờp ki\ pơyua halà blơi tiêu, kơphe. Mơya tơnơ\ mờ tu\ yal ờ jai tơm dồs, anih prap ơn phan bơh mpồl lơh sa kă bro do ờ geh `chi lơi, kơphe mờ tiêu làng bol dê neh ờ gam tai.

Mờ tàm tu\ mpồl lơh sa kă bro – cau kòl dồs gơtùi yal mờ sơnơng geh broă tơm dồs den cau tờm dồs – ală cau lơh broă sa den ờ suk ngan. Khi ờ gam broă lơi ndai là kơp jơnau tơnggit bơh anih lơh broă geh gơnoar mờ kơp ală jơnau pơrgon tơm dồs gơs ngan ngồn. Mơya neh mờr nđờ jơt nam do kờp bơh bơta ờ jai tơm dồs tàm ală anih blơi kơphe – phan lơh gơs bơh suơn sre gơbàn uă tàm Tây Nguyên, ndrờm bè ờ geh uă cau gơtùi ai wơl dồs he dê. Kung ờ hềt go\ dơ\ cah rơ`a lơi geh pờ nàng dong lùp dồs làng bol in. Ală bơta ờ niam bè kơrnuat boh lam tàm broă ki\ pơyua kơphe – phan lơh gơs bơh suơn sre kung gam bè hơ\, broă ai càn priă ờ geh sền gròi kung gam gơlik geh mờ ală bơta ờ jai tơm dồs kung gam gơlik geh, lơh git nđờ rhiang, nđờ rbô nă cau lơh broă sa kal ke.

           Cau cih mờ yal tơnggit K’ Duẩn.