VOV4.K’ho - Bu\ lah bă ù tam jrang tiêu tàm càr Gia Lai neh sơlèt uă ngan mờ khà geh ai, mơya tàm kàl mìu nam do, làng bol lơh sa tus uă ngan tàm ală suơn ờng kờ` jòi blơi jrang tiêu sơntìl cèng tam. Ală cau ờ hềt mờng chài tam ală bơta phan tam do mìng g^t sền tềng bơdìh mờ rơwah sơntìl, mờ ờ g^t ală bơta bè ờng, lơh kloh kòp… tàm tu\ gah, mpồl lơh broă geh gơnoar ờ hềt sền gròi jai broă gơl^k geh ală suơn ờng, den làng bol di gơlan gơbàn hoàc huơr tài di blơi sơntìl ờ pràn.

20 nam do, bi Rcom Tu`, kis tàm [òn Rơ Wai, ntum Ia Khươl, kơnhoàl Cư\ Pah mìng mờng mờ broă tam kơphe. Mơya nam do, khà priă gar tiêu gơguh, làng bol tàm [òn tam pơlòng bal tam tiêu, bi kung rồ sơbì 2 sào kơphe neh kra kờ` tam tiêu sơl. Ờ hềt g^t mờ phan tam pa do, tus tàm suơn ờng, bi Rcom Tu` mìng blơi sơntìl jăt mờ broă mờng chài bơh ală cau ndai dê. “Bơta hơ\ a` kung lùp bơh ală cau neh tam tiêu. Cau yal là sơntìl tiêu Vĩnh Linh là ờ hoan geh kòp. Sơntìl jrang tiêu niam cau ờng ờ gơbàn kòp, geh rơyas l^k bơdìh den a` rơwah jrang hơ\”.

                         Uă suơn ờng ờ lơh jăt ală broă geh ai, lơh bơsềt kòp di gơlan geh uă

Tu\ do, 2 gah gùng dờng 14, gơl lòt gan sơnah [òn Yên Thế mờ sơnah [òn Chi Lăng, [òn dờng Pleiku, geh uă ngan hìu ờng mờ tăc sơntìl jrang tiêu. Khà priă 1 kơl dung sơntìl jrang tiêu tàm do tăc mờ khà geh bơh 5 tus 6 rơbô priă di lah tăc uă, mờ 8 rơbô priă tàm 1 kơl dung di lah tăc ờ uă. Ồng Hoàng Văn Thắng, cau tòm suơn ờng Thuỳ Dương tềng gùng Phạm Văn Đồng, [òn dờng Pleiku pà g^t, nam do vau tus blơi sơntìl tiêu uă rơlao mờ nam lài; ờ mìng tàm càr Gia Lai mờ uă càr ndai tàm Tây Nguyên mờ tiah tàm gùl lơgar kung geh sơl: “Gơlơh niam den cau blơi cèng tam, cau cèng bơh tiah do tus tiah ndai. Sền gơlơh bè ală càr đah jum do, càr lơi kung tus lơm tàm do blơi”.

Anih tăc geh uă, mơya khà priă sơntìl jrang tiêu kung gam ờ tơnguh, geh tu\ gam gơmù rơlao mờ nam lài, hơ\ là bơta geh pin pơrdah ngan bè bơta niam sơntìl jrang tiêu tu\ do tàm càr Gia Lai dê. Tiến sỹ Đặng Bá Đàn, kuang atbồ anih lơh broă kơlôi sơnơng mờ tơnguh bơtàu tiêu, gơwèt Viện Khoa học kỹ thuật Nông lâm nghiệp Tây Nguyên pà g^t, khà priă tơl kơl dung sơntìl jrang tiêu geh niam neh 9 rơbô priă, mơya khà priă tăc hờ bơdìh mìng geh bơh 5 tus 6 rơbô priă; den ală sơntìl do di gơlan ờ geh bơta niam. Kờ` geh 1 kơl dung sơntìl jrang tiêu pràn niam pal geh uă boă lơh nền nòn, ờ go\ di là pal koh tơl gơl jrang tiêu hơ\ sồng tồt tàm kơl dung là gơs.

                   Suơn ờng jrang tiêu tơl niam broă lơh tàm anih lơh broă kơlôi sơnơng mờ tơnguh bơtàu jrang tiêu

Tiến sỹ Đặng Bá Đàn bơto sồr: “Lài ngan tus tàm ală hìu ờng geh pin dờn. Mờ ală jrang tiêu geh khà pràn niam tu\ tam den pal geh bơh 5 tus 6 nha, jòng rơlao 20 phơng. Kuơ màng ngan, làng bol sền rơyas geh pràn lah ờ. Di lah jrang tiêu hòn gơs niam mờ ờ geh rơyas den tu\ tam, làng bol gơbàn hoàc huơr uă. Sơntìl jrang tiêu geh rơwah bơh tàm ală suơn geh cồng nha tơnhào uă, ờ gơbàn tu, kòp. Bơh gơl jrang tiêu niam hơ\, he pal lơh jơh bơsềt kòp tu\ ờng. He tram tàm ală dà sơnơm gơsơ\t bơsềt kòp, ală dà sơnơm, vi sinh vật lơh căt rơyas, tơnguh bơta pràn jrang tiêu in. Tàm broă lơh hơ\, he lơh bè lơi kờ` ba` geh ală kòp, virus mu\t tàm gơl jrang sơntìl tiêu”.

Bơh tàm broă sền mùl màl tàm [òn dờng Pleiku pà go\, ală suơn ờng ndrờm blơi jrang sơntìl tàm ală suơn hìu nhă cau ndai, cèng rê koh gơl hơ\ sồng ờng tàm kơl dung kờ` tăc. Tàm tu\, uă tiah lơh tiêu tàm càr do tơngai pa do gơl^k geh jrang tiêu chơ\t mhar, chơ\t lơyài uă ngan, tài ală bơsềt kòp lơh. Den tàng, mờ broă ờng sơntìl kờ` tăc bè jơnau pa yal là ờ gơtùi di pal mờ broă lơh, geh uă bơta hoàc huơr tus mờ cau blơi cèng tam. Ờ mìng sơntìl jrang tiêu tàm càr Gia Lai mờ tàm uă tiah ndai tàm Tây Nguyên, broă gơl^k geh suơn ờng ală bơta sơntìl phan tam geh uă ngan, tàm tu\ mpồl lơh broă geh gơnoar ờ jai sền gròi. Làng bol lơh broă sa pal nền nòn tu\ rơwah blơi sơntìl phan tu\ cèng tam.

                Cau cih mờ yal tơng^t Ndong Brawl