VOV4.K’ho – Tơngai do, cau lơh broă sa ală càr Tây Nguyên mu\t tàm kàl lơh sa tờm bơh nam dê, jơnau kờ` sơntìl chi tam ală bơta gơguh jơnhoa, gơ jat bal bơta duh hồl bơh drà kă bro chi tam mờ gar sơntìl. Mơya, bơta ờ atbồ kràn jo\ jòng tàm broă atbồ, bơta niam chi sơntìl ndrờm bè gơtìp lời khat gơboh, pơn jat tai lơh gơlik uă bơta kơlôi rơcang, pơhìn ờdo ờdă mờ cồng nha lơh broă sa sươn sre. Làng bol gam kơ\p kờn Dà lơgar atbồ kràn broă do, kờn lơh geh sơntìl niam nàng bơtàu tơnguh lơh sa:
Đơs bè bơta duh hồl bơh drà kă bro chi sơntìl nam do, ồng Hồ Thanh Đàm là dùl nă cau atbồ anih tăc chi sơntìl tàm ntum Ea Kênh, kơnhoàl Krông Pach, càr Daklak, pà gi\t, bulah ală anih ờng tăc chi sơntìl gơguh uă, mơya ală tờm chi sa plai cồng nha geh uă bè plai [ơ, sầu riêng, kung gam ờ tơl nàng tăc mờ drà kă bro in sơl:“Nam do geh tai ală càr rềp bal bè Bình Phước, Gialai geh ală tờm chi bè tiêu, kau su jơh tơngai ai tơnhàu den tàng cau tam gơl wơl tam tờm chi sa plai bè [ơ, sầu riêng geh priă jền uă, den tàng chi sơntìl Daklak dê nam do ờ huan geh uă. Mờ jơh ală nam den geh anih lơh chi sơntìl bơh tiah đah măt tơngai mu\t dà lơgar cau cèng tus kă bro tàm do, mơya nam do, Tiah đah mat tơngai mu\t dà lơgar gơtìp trồ prang, gơbam dà lềng den tàng ờ geh chi. Bè hơ\ den tàng bulah sươn ờng geh lơh uă ngan, mơya ală sươn ờng pa kung ờ geh tơl nàng tăc mờ drà kă bro in”..
Jơnau kờn sơntìl chi tam gơguh uă, ală anih ờng sơntìl geh lơh uă ngan bè bơ sềt bu\t tàm kàl mìu. Mơya, bulah là anih dờng halà dềt, chi ờng is ndrờm ờ geh geh sră yal muh mat. Ồng Chu Văn Mùi, kis tàm [òn drà Ea Kar, kơnhoàl Ea Kar, càr Daklak yal bè bơta gơlềng gơlàng bơh drà kă bro chi sơntìl dê bè do: “Bơh tàm Kơi sồ 5 tus tàm ntum Hoà Thắng, anih lơi kung sơntìl chi tam Ea Kmat lơm. Bi lòt sền nàng go\ Viện Ea Kmat den mu\t gời lơm mờ ờ go\ gi\t anih lơi là ngan, anih lơi là ờ ngan. Mu\t còp, lùp dùl tờm sầu riêng khi tăc 100 rbô dùl tờm. Jơh cih sră, tơm priă là geh cau làm gùng, kờn sươn lơi là khi sơ`io he in sươn hơ\. Ơ yàng lơi, sền go\ gơlơh muat jrùm mờ gơdan `o\ ngan, ờ go\ gi\t bè lơi nàng gi\t ngan ngồn”.
Ờ mìng is Daklak lơm, mờ bơta niam chi sơntìl là bơta kơlôi rơcang bal bơh cau lơh broă sa tàm ală càr Tây Nguyên dê. Bơta geh ngan tàm ală nam do, neh geh jơnau kơphê pa tam neh chơ\t jơh, tơngời mìng geh ngkòng mơya ờ geh gar, kau su den ờ geh bơ sơ\t…lơh làng bol in hoàc hươr jơh mờ ală bơta. Tàm ală ntum Nhân Đạo, Nghĩa Thắng, kơnhoàl Dak R’lấp, càr Daknông dê, uă hìu bơnhă gơlơh muăt jrùm hòr dà măt ngan mờ ko\ng ơ\t pal koh kơl jơh te\ sươn kau su tài bơh ờ geh bơ sơ\t nàng còr. Bi Lê Quyết Thắng, kis tàm ntum Nghĩa Thắng, pà gi\t: “Khi đơs là sơntìl D4 pơnyơu là bè hơ\, den he kung mìng gi\t là D4 bè hơ\ lơm gời, mờ he kung ờ gơtùi gi\t ngan ngồn sơl là sơntìl hơ\ tơnơ\ do tu\ dờng gơ geh ai bơ sơ\t halà ờ. Mìng bơh ală bơta mờng chài geh ngan, pơnyơu bè cau lơi neh còr bơ sơ\t kau su den khi hơ\ sồng gi\t là sơntìl hơ\ gơ geh ai bơ sơ\t kau su uă halà dùl e\t lơm. Ngan anih lơh gơlik pà gi\t, hơ\ là sơntìl ai geh bơ sơ\t uă, mơya tơnơ\ do tu\ còr ngan ngồn den kung ờ hềt gơtùi gi\t ngan là tờm kau su gơ wèt sơntìl hơ\”.
Là dùl nă cau gơtìp aniai tu\ neh rlau ngui ờ di sơntìl tơngời ờ ngan tam neh 3 nhai mờ ờ tus să tus gar, ồng Phạm Văn Đưởng, kis tàm ntum Ea Pô, kơnhoàl Cư\ Ju\t, càr Daknông, đơs bè do: “Làng bol lơh broă sa kơ\p kờn ngan dơ\ dùl là Dà lơgar atbồ chi sơntìl pal niam, lơh geh chi sơntìl niam lơh geh cồng nha uă mơya khà priă ờ kas. Dơ\ bàr là dan mờ Gơnoar atbồ lơgar kơlôi sơnơng atbồ bè lơi nàng kă bro phan ngui tàm broă lơh sa geh khà priă ờ huan kas ir nàng làng bol ờ huan gơtìp glar bòl ir, roh uă ir priă jền bơcri lơh sa”.
Tềng đap bơta gơlềng gơlàng ờ niam ngan bơh drà kă bro chi sơntìl dê, gơ wèt mờ làng bol kòn cau, broă sac rwah geh sơntìl niam, ai cồng nha uă den sơlơ kal ke uă tai. Bè hìu bơnhă bi Y Xuyên, kòn cau M’nông, kis tàm ntum Nâm N’dir, kơnhoàl Krông Nô, càr Daknông, geh tus 5 lồ ù, mơya priă lơh geh kung mìng là geh tơl sa lơm: “Broă tam phan tu\ do làng bol kung lơh ngan sơl nàng lơh, mơya ngui sơntìl lài do den tàng cồng nha lơh geh ờ uă. Làng bol he gam r[ah lơ ời tài bơh ờ hềt gi\t broă lơh sa, kung kơ\p kờn dà lơgar bơto pơlam uă bè bơta chài lơh sa nàng làng bol lơh sa geh rài kis hờm ram lơngăp lơngai chờ hờp. Ngan là dong kờl bè chi sơntìl, bè sơntìl kơphê, kau su, kòi, tơngời lơh geh cồng nha uă, nàng làng bol lơh sươn mìr geh cồng nha”.
Tàm lơh broă sa sươn sre, sơntìl là broă kuơmàng ngan rlau jơh lơh nền cồng nha lơh sa. Cau lơh broă sa kơ\p kờn Dà lơgar atbồ kràn broă lơh gơlik mờ kă bro sơntìl chi tam phan ròng, ku\p bơklơn kơnòl bơh mpồl lơh gơlik sơntìl dê, kờn lơh geh sơntìl niam dong làng bol lơh broă sa tơnguh jơnhoa cồng nha lơh sa.
Bơ\t bơtàu rài lơh broă sa sươn sre jak chài pa, kơ\ kơl jăp, bềng bơta tàm pơrlòng, hơ\ là jơnau kờn mờ ală càr Tây Nguyên gam lơh, ngan là gơ wèt tus mờ ală bơta pràn khà dùl bè tam chi sa plai mờ chi jo\ nam. Broă do mìng gơtùi lơh geh tu\ ală kơnă, ală gah lơh broă atbồ geh drà kă bro sơntìl gam gơlềng gơlàng khat gơboh ngan bè tu\ do.
Cau cih mờ yal tơngi\t- Lơ Mu K’ Yến
Viết bình luận