VOV4.K’ho-Bal mờ ală dơ\ lơh chờ krơi is mờ niam bơne\ ngan den broă tiar phan bơh yau kung là bơhiàn pơnrơ ngan tàm bơta niam chài, kah yau mờ jak chài bơh cau Sơdàng dê tàm càr Kon Tum. Ală cồng nha kơlôi sơnơng pà go\, bơta chài lơh lu\ lòs bơh cau Sơdàng dê neh lơh geh bồ tơngoh jak chài ngan, geh sơnam pơgap mờ do 1.500 tus 3.000 nam. Ai tàm bàr rài tam lơh mờ bol sò tơm Tây bal mờ bol sò tơm Mỹ, cau Sơdàng bal mờ broă lơh tiar phan bơh yau neh geh uă tă pơgồp ai broă lơh dong klàs jơi bơtiàn in.

Tus tàm càr Kon Tum, bơh kơnhoàl Kon Braih lòt gan kơnhoàl Đăk Hà halà lòt sơlơ\u wơl tus ală kơnhoàl: Đăk Tô, Tu Mơ Rông mờ Kon Plông den bơyô geh sền go\ bơnhă ồs tiar phan bơh cau Sơdàng dê.

                Nghệ nhân cau Sơdàng yal tơngi\t broă lơh tiar phan bơh yau tàm Poh niam chài- Nhơl chờ Kon Tum

Bơta gơlơh niam ngan là krơi mờ bơnhă ồs tiar phan bơh cau Yoan dê hơ\ là bơnhă ồs tiar phan bơh cau Sơdàng dê sền bal kung ndrờm bal bè dùl rbô nam lài mờ rơndăp lơh: sơntèk lơh gơlik nhơm mờ kơltau keh; 2 nơm ding sơntèk lơh mờ dơm chi; 2 nơm ding nhhu\ lơh mờ đơr gle mờ 1 nơm ding ù jai kong mờ ồs duh tơmu\t tus bơnhă ồs buh.

Lời tê tiar mu\t, hoài tê àu jùt ală dà pơhàl gơ hòr tềng bìng liang, nghệ nhân A Kênh ơm tàm [òn Kon Cheng, xã Đăk Ui, kơnhoàl Đăk Hà sơ`io tê tàm bơnhă ồs rơnga gam duh ngan geh dăp [ươn ngan, nggùl gơ ơm tàm ù, nggùl gơ mpờl tềng hơđang mat ù đơs ngan, ờ go\ krơi mờ rài yau ờ.

Mò pàng he rài yau lơh bè lơi den tu\ do lơh bè hơ\ sơl. Kờ` ngan rlau jơh là kơltau keh nàng lơh phan uh nhơm. Tu\ do, kal ke ngan jòi geh mơya ờ geh là ờ gơtùi. Kung gam ndrờm bè rài yau sơl, bơnhă ồs tiar phan tiar gơs pềs, gơs wơu nàng oh kòn, kòn sau in lòt lơh sươn, lòt lơh mìr. Mò pàng he rài yau lơh bè lơi den he tu\ do kun gam lơh bè hơ\ sơl.

Ală cau kra yal wơl, rài yau tàm [òn lơgar cau Sơdàng dê, ngan là cau Sơdàng Sơdră, tơl [òn sùm geh pơgăp jơ\t nơm bơnhă ồs tiar phan. Ală bơnhă ồs tiar phan do sùm sing hìt ồs tàm kàl lơh mìr lơh sươn, jì nhơ\t mìr kòi mờ lài mờ kàl tơnhàu. Jơnau kờ` là nàng lơh niam wơl, lơh pa phan ngui lơh broă sa.

Phan bơna lơh gơlik lơh geh tơl jơnau kờ` tàm [òn, dilah jơngkah den cèng lòt kă mờ ală kòn cau oh mi ndai, lòt tus bal tàm ală tiah ngài, bè: Quảng Nam, Quảng Ngãi halà lòt tus tàm lơgar Lào mờ Campuchia.

                                           Sơntèk lơh gơlik nhơm mờ kơltau keh

Nàng geh lòs, cau Sơdàng rài yau jòi lu\ jù tềng dòr bơnơm mờ bràs tàm ală hiòng dà croh. Lu\, bràs do geh bơnah lòs uă ngan. Nàng tru\ gơm lu\, bràs gơ gơs lòs, cau Sơdàng ngui chi brê Loăng Rlinh nàng lơh chah ai bơh duh gơguh tus rlau 1 rbô độ C.

 Bơdìh mờ broă pờng, lơh niam wơl, tồl lơh gơlik ală phan ngui jat nùs he dê kờ`, cau Sơdàng gam gi\t bơrlu\ bal ală lu\, bràs, ngui nsàp bơrnhual, ngke rơpu nàng buh lơh phan bơna geh bơta kră mờ kơljăp rlau. Jơh dùl rài kis lơh broă tiar phan, ồng kra nghệ nhân A Xê, cau Sơdàng ơm tàm [òn Văn Tó, xã Đăk Ui, kơnhoàl Đăk Hà chờ hờp ngan mờ đơs bè do:  

Ồng kra do chờ hờp ngan. Rài kis kòn cau a` dê rài yau dilah ờ geh broă lơh tiar phan den là he ờ gơtùi kis geh ờ, ờ jai kis. Lơh broă tiar phan den geh kuơ ngan, lơh yoas, lơh pềs, lơh wơu nàng pès mìr, po\ ù, lơh sươn lơh sre. Kơnờm tàm broă tiar phan, kơnờm jơh lơm tàm lòs gơ dê.

Ờ mìng geh kuơ dờng ngan tàm rài kah yau dùl jơi bơtiàn dê, ală cau Sơdàng lơh broă tiar phan gam geh bơta chờ hờp ndai, là: hơ\ là tă pơgồp dà kơlhề, tă pơgồp bơta pràn ai dơ\ tam lơh sền gàr [òn, sền gàr dà lơgar tềng đap bol sò tơm sơgràm phà. Sùm tàm 2 rài tam lơh mờ bol sò tơm Tây mờ bol sò tơm Mỹ, cau Sơdàng neh lơh mờ pà mpồl ling in gi\t nđờ tơlak nơm phan ngui lơh broă nàng ngui tàm broă lơh sa, dong cau ling klàng làng bol, cau ling griăp [òn, cau ling dà lơgar hờm ndul tam lơh mờ bol sò tơm. Ală tà, khèl, srồng, dă, đàu…bơh làng bol dê lơh bol sò tơm in rơngòt ngan mờ dơrcul nùs ờ jai ờ khin tàm ală dơ\ lòt sò tơm sơgràm phà.

                                                     Cau Sơdàng chài ngan lơh lòs

Jơnau yal yau broă ling klàng Quân khu 5 dê gam cih loh: nam 1960 bơh bơnhă ồs tiar phan bơh yau bơh cau Sơdàng dê, Hìu măy lơh lòs rơbă C13- Quân khu 5, geh lơh tàm [òn Kon Blo, xã Đăk Kôi, kơnhoàl Kon Braih, càr Kon Tum. Do là anih lơh gơlik phàu crong bơh sơnrờp bơh Quân khu 5 dê tàm Tây Nguyên tàm ală nam tam lơh mờ bol sò tơm Mỹ dong klàs dà lơgar.

Hìu măy tiar phan do hòi jà ală cau tiar phan jak tàm ală xã, bè: Đăk Ui, Ngọk Réo, Đăk Kôi, nàng lơh gơlik kơmhò gar phàu mờ phàu crong. Nam 2017 pa do, hìu măy lơh lòs rơbă do geh UBND càr Kon Tum săp sèng tiah tềl lời wơl kah yau kấp càr.

Bulah bè hơ\, geh dùl bơta kơlôi sơnơng mờ ală bơta kơ\p kờ` bơh ồng A Lễ dê ơm tàm [òn Kon Chênh, xã Măng Cành, kơnhoàl Kon Plông bè broă lơh tiar phan bơh yau bơh cau Sơdàng dê:

Tu\ do den dùl êt nă ngan cau gi\t tiar phan. Cau bơh tiah ngài cèng pềs, cèng wơu, yoas mra, mơ\...cèng tơl bơta phan tus tăc tơn tàm [òn. Làng bol sền go\ [ươn, kờ` geh phan ngui lơh broă lơi là blơi tơn. Gam kah gam hồr sùm săp ntas tiar sùng tàm bơnhă ồs tiar phan, kah pềs, kah wơu tê tờm he dê lơh gơlik, kah ngan gơ bờh. Pal lơh wơl broă tiar phan bơh mò pàng he dê hơ\ sồng di.

Tàm ală tu\ jòi rồ phan kuơ yau lời wơl Lung Leng, Plei Krông…tàm càr Kon Tum, ală cau jòi mờ kơlôi sơnơng phan kuơ yau neh bàn 18 bơnhă ồs lơh lòs. Bal mờ hơ\, geh uă ngan phan lơh bơh lòs bè phan ngui lơh broă, kam lơh mờ lòs mờ phan ngui bơka să geh tơ\p tơn bal tàm ală bơtô [ồc.

Ală cơng tàng do pà go\ bơta chài lơh lòs bơh cau Sơdàng dê tàm Kon Tum neh lơh geh tus bồ tơngoh jak chài ngan mờ geh sơnam pơgăp bơh 1.500 tus 3.000 nam. Bàr pe nă cau jak gam geh jơnau đơs, đơs là: cau Sơdàng Sơdră là cau lam bồ bè broă lơh tiar phan tàm lơgar Việt Nam mờ digơlan là cau lam bồ tàm jơh gùt ù tiah đah jum mat tơngai lik châu Á dê.

Den tàng bè hơ\, bal mờ ală dơ\ lơh chờ krơi is niam bơne\ ngan, den broă lơh tiar phan bơh yau kung là bơhiàn pơnrơ ngan bè niam chài, kah yau mờ jak chài bơh cau Sơdàng tàm càr Kon Tum dê. Ồng Phạm Bình Vương, kuang bàng lơh broă tàm Sở Văn hóa, Thể thao mờ Du lịch càr Kon Tum pà gi\t, broă lơh tiar phan geh bơta kuơ dờng màng ngan gơ wèt mờ cau Sơdàng.

Bơnhă ồs tiar phan geh bơta kuơ dờng màng kuơmàng ngan ờ go\ di mìng tàm rài kis lơm. Mờ geh bal bè đah huềng sơl gơ kung gam geh sơl tàm bồ tơngoh pin dờn bơh khi dê. Dùl nă kòn se tu\ pa deh, cau ùr pal măt kòn hơ\ tus dùl anih ai lu\, ai bràs. Hơ\ là phan bơna nàng lơh gơlik geh ală dơ\ lơh lòs nàng lơh gơlik phan ngui. Mờ bơh ngai sơnrờp tơn, cau neh bơto tơngkah jơnau gi\t wa\ ai ală kòn dềt in.

Nàng prăp gàr broă lơh tiar phan bơh yau bơh cau Sơdàng dê, ală nam rềp ndo gơnoar atbồ mờ gah niam chài càr Kon Tum neh sền gròi mờ geh ală bơta dong kờl uă ngan. Tàm ală broă lơh niam chài dờng bơh càr dê ndrờm geh tơngume yal tơngi\t broă lơh tiar phan bơh yau bơh cau Sơdàng dê. Bal mờ bơta kơ\p kờ` prăp gàr nùs nhơm kờ` lơh broă tiar phan, ală nghệ nhân cau Sơdàng tus bal jơh nùs ngan tàm broă lơh do. Tàm ală thôn, [òn, ờ dùl êt nă nghệ nhân kung neh hòi jà oh kòn, kòn sau, làng bol [òn lơgar lơh wơl lơh gơrề nùs nhơm kờ` lơh broă tiar phan.

Cau mblàng Lơ Mu K’Yến