VOV4.K’ho – Broă lơh phan mờ ù buh bơh kòn cau Bơnhàr (sone\ Jơlâng) tàm xã Đăk T’re, kơn hoàl Kon Braih, càr Kon Tum geh bơh jo ngan, rài do pơn jat rài ne. Phan lơh mờ ù buh bơh kòn cau Bơnhàr dê sền gơ lơh [uơn ngan, geh dà jù m`à mùl go\ ngan mờ cèng tềl kah niam chài bơh rài yau.

Tàm ràng tơlik “Phan kuơ màng ù tiah kơh bơ nơm dờng ơning ơnàng” tàm Hà Hội ràng tơlik uă ngan ală phan bơna geh pơn rơ bơh ù tiah Tây Nguyên dờng ơning ơnàng bềng càl mờ tơngai dê. Bơdĩh mờ phan kuơ geh pơn rơ kơnuh sơnơm Ngọc Linh, nac nhơl chờ go\ gơ kờ` ngan mờ anih ràng tơlik, sền go\ ngan ngồn broă lơh phan mờ ù buh bơh kòn cau Bơnhàr dê.

Phan lơh mờ ù buh bơh kòn cau Bơnhàr dê krơi ngan pơn drờm mờ phan lơh mờ ù buh bơh cau Yoan halà ală kòn cau ndai dê. Ờ geh uă bơta phan, mơya tu\ ndrờm bal dùl bơta phan den ờ geh phan lơi ndrờm bal, bơka den mìng [uơn lơm. Bu\lah bè hơ\, bơta lơh gơs bơta niam chài [uơn go\ ngan là dà jù m`à ntiar niam ngan bơh tơl phan lơh gơs dê. Bi Nazam Hasharim, nac nhơl chờ lơgar Malaysia kờ` ngan tu\ sền mờ lơh phan ù buh pà git: “Tu\ pa sền den a` tồn lah do là ală phan yau pơgap mờ do git nđờ rài. Sền gơ lơh niam mờ [uơn ngan, niam bè ală bi lơh phan do sơl. A` nggui git nđờ jiơ mơya mìng lơh gơs dùl nơm phan dềt bè do lơm. Gơ lơh krơi is ngan là khi mìng ngui 2, 3 nơm phan lơh [uơn lơm. Broă lơh khi dê gơ krơi ngan mờ ală bơta a` git”.

Phan lơh mờ ù buh kòn cau Bơnhàr dê tàm ràng tơlik tàm Hà Nội

Mơi Y Biêng pà git, broă lơh phan mờ ù buh bơh kòn cau Bơnhàr dê ờ git loh là geh bơh tu\ lơi, mìng git là tu\ gam dềt neh sền go\ ală mè, ală bi lơh broă do tàm nhai prang duh halà pah tu\ neh ru broă lơh sa suơn sre. Lơh phan mờ ù buh ờ huan kal ke ir, mìng kờ` mơya kơ\ nùs, chài rơ gơi mờ uă tu\ tơngai den broă do di ngan mờ cau ùr.

Phan nàng lơh gơs phan ù buh là ù kơ nềt, mờ ù pal geh ai bơh dà croh Đăk T’Băng Giô, ngài mờ [òn 2 kơi sồ, tài ù tàm do gơ geh khà lơiang dipal. Lài mờ tu\ ai ù, khi sùm lơh yàng là 1 nơm iar mờ 1 nhhồng ơlak. Mhàm iar mờ ơlak geh prih gùt dar bă ù mờ khi neh sac rơ wah mờ rac dan yàng Prao… Tơ nơ\ ai ù rê, ù geh ìs gơ in ra`, bo\ lề hơ\ sồng khum rơ wah ai ù lơ bơn bè [òk. Tơ nơ\ hơ\, ù geh ơntàm dùl nơm bòng ndàp, ơn dà nàng klài, pờng, tàp gơ in lơiang mờ geh bơta tàm nđềr. Broă mòn gơs phan den ndrờm bal, lơh să lài hơ\ sồng tus bơr phan buh mờ broă lồi dut là lơh jơng phan buh.

Bi Y Biêng tàm dơ\ ràng tơlik “Phan kuơ màng ù tiah kơh bơ nơm dờng ơning ơnàng” tàm Hà Nội

Bơta niam krơi is tàm broă mòn phan ù buh bơh cau Bơnhàr dê là làng bol mìng ngui 2, 3 nơm phan [uơn ngan geh dùl gơl tờm gle, 1 pang chèu dềt, 2, 3 nơm nha, lu\ dềt. Cau ùr Bơnhàr ngui dùl gơl tờm chi halà mpal bo\ kòi nàng drup, ơn jơnhua kàr bơ nô, lơh kơ [àng nàng ơn ù mòn phan. Kờ` lơh gơs să phan ù dê, cau ùr pal lòt gùt dar pơnai ù. Dùl đah tê den đơng bơh bơdĩh, ai tê đah ne den tơmut tàm dơlam pơnai ù tus tu\ dơlam gơ gơs `soh gời.

Jo\ jo\ den cau mòn ngui chèu sùh rơ pồt rơ le\ rơ lùn tềng să phan ù buh nàng gơ in sùh. Jơh lơh să mờ bơr, phan ù geh ìs 1 ngai hơ\ sồng lơh jơng. Tu\ hơ\ khi nggui rò jơng, ơn phan ù tềng bơ nô, hơ\ sồng bềr jơng gơ in di mờ kơ\. Mơi Y Biêng pà git, broă mòn gơs rùp să là roh uă tu\ tơngai ngan rlau jơh mờ sồr pal geh bơta pơ gồp bal ring niam bơh 2 đah tê, cơn đoà lòt bơh jơng dê, bơta sền ngac ngar mat dê: “Tu\ mòn gơs, lơh niam jơh, den phan ù buh lời 3 ngai tàm tiah rơ hiơm. Làng bol ai lu\ tồl nàng phan ù buh in niam mờ cèng pơr hơ đăng bơnhă ồs hơ\ sồng cèng buh”.

Cau Bơnhàr Jơlâng mìng ngui dùl tờm chi halà mpal lu\ drup mờ lòt gùt dar phan đơng hơ\

Tu\ do, kòn cau Bơnhàr kung gam prap gàr broă buh phan lơh mờ ù tàm gơn ru ồs sing hờ bơdĩh, tàm anih ờ geh càl, rơndap lòng gơ in jơm jơh khà phan ù tàm dơlam, đah bơdĩh mờ đah hơ đăng… Ală phan lơh gơs bơh ù buh kòn cau Bơnhàr Jơlâng dê ờ li la bè bơta phan, să jan phan mòn gơs [uơn mờ cèng bơta niam chài krơi is ngan.

Bi Thanh Ngọc, kuang bàng bảo tàng càr Kon Tum pà git: “Phan lơh mờ ù buh tàm do den ờ geh sềr bơka. Cau Bơnhàr lơh gơs dà sơng mờ kơ mhồ tờm chi hòi là Tnung. Broă buh phan mờr jơh, khi ai phan lơh mờ ù lik bơdĩ, ngui kơ mhồ tờm chi Tnung pờng, tram tàm dà nàng sờng tềng phan ù buh. Lơh pơgap 3, 4 dơ\ bè hơ\. Lơh bè hơ\ nàng phan ù buh in geh dà jù m`à niam mờ kơ\ kơljap.”

Phan lơh mờ ù buh geh pơr hơđăng ồs lài mờ tu\ buh

Nàng geh dùl khà phan ù buh niam, ring den pal geh bơta pơgồp bal bơh uă bơta, bè trồ tiah, anih lơh, bơta mrềt duh, tu\ tơngai mờ uă dà kơl hề lơh. Jơh ală bơta hơ\ mìng geh bơta niam chài, mờng chài ờs mờng bơh cau tờm lơh hơ\ sồng gơtùi git.

Mơi Y Biêng yal, bulah tu\ do tơl phan ngui ndrờm blơi bơh tàm drà, mơya tàm tơl hìu bơnhă cau Bơnhàr Jơlâng dê kung pal geh êt ngan là 2, 3 nơm phan lơh mờ ù buh: “Phan he blơi den tru\ phan sa ờ bơkah bè ală phan do. Gơm piang den bơkah ngan. Hìu lơi kung geh 2, 3 nơm phan bè do. Dilah ờ gơm piang den gơm mbar gơ lơiang ngan mờ đềt ngan. Halà ngui nàng ơn ka` [e\ ơlak, ơn boh, ơn `chi lơi kung gơtùi lơm. Jat bơhìan den ờ tu\ lơi sang te\.”

Kơmhồ chi T’nung ngui nàng prih tềng să phan ù gơ gơs dà jù m`à mờ kơ\

Bu\lah bè hơ\, bơta mờ ală cau bè mơi Y Biêng kơlôi rơcang ngan rlau jơh tu\ do là cau ùr kơ nòm să Bơnhàr ờ kờ` mờ broă lơh phan ù buh bơhìan yau tai. Tu\ do tàm do ờ huan geh cau lơh tai. Cau kơnòm să den ờ git lơh. Kung kờ` bơto wơl, mơya ală sau ờ kờ` bơsram tài ngòt [ơ\ tê. Kung mong sang te\ sơl, mơya bơh tu\ ală bảo tàng tus yal wơl broă lơh bơhìan yau hơ\ sồng blơi phan lơh gơs nàng ràng tơlik. Den tàng bol a` pơn jat tai lơh broă do.

Phan lơh mờ u tu\ gam buh geh tă ai 3 dơ\ nàng prih dà jù

Sền gàr bơta niam chài rài yau nàng sơlơ kờ` tai rài kis tu\ do, git bè bơh lơi geh nàng git ki ngàm mờ sền dờng màng bơta chài lơh broă bơceh pa, bơta chài rơgơi bơh cau Bơnhàr yau dê là broă lơh kuơ màng. Mơya jat bi Thanh Ngọc, Kuang bàng văn hoá càr Kon Tum dê, den jơnau git wă bơto wơl broă lơh tàm mpồl  bơtiàn cau Bơnhàr hơ\ sồng là bơta prap gàr loh làng ngan rlau jơh.  

           Cau mblàng K’Duẩn