VOV4.K’ho - Bơh yau, mpồl bơtiàn làng bol kòn cau K’ Ho neh g^t ngui cing kờ` lơh geh uă bơta niam chài rơgơi tàm rài kis. Pah tu\ tus kàl tơnhào broă lơh sa, jun bao, lơh yàng kràs măt kòn, chơ\t jê… làng bol mờng ngui cing, tài săp ntas cing lơh kòn bơnus chờ rơlao ha là pơrài cau gam kis ờ hoan moăt jrùng tu\ cau pròc mhàm chơ\t.

Cau chài dròng cing Kơ Să Ha Je, deh nam 1938, kis tàm [òn Rơm, xã N’Thôl Hạ, kơnhoàl Đức Trọng, càr Lâm Đồng pà g^t: tàm rài kis kung bè tàm broă lơh sa ờ gơtùi ờ geh săp ntas cing, tài di lah ờ geh săp ntas cing den [òn lơgar gơlơh bè ờs geh nùs nhơm kis, ờ gam geh kuơ tai. Bơh yau mò pàng kòn cau K’ Ho neh g^t ngui săp ntas cing tàm ală tu\ [òn lơgar geh jơnau chờ ha là geh jơnau moăt jrùng, pah tu\ cèng kòi rê tàm đam ha là tu\ tơngăc cau chơ\t rê mờ mò pàng… ndrờm pal geh săp ntas cing.

-Tu\ tus ngai tơwès, kăc kòi bơh mìr bơh sre rê ha là `ô kiăp đam, ơruh pơnu tàm [òn chờ gờm mờ ai cing dròng. Làng bol [òn lơgar đơs jơnau pơn đik, tamya jăt săp dròng cing kờ` tơl^k nùs nhơm chờ hờp tu\ kòi neh bơh mìr bơh sre rê tus tàm hìu. Rài mò pàng he, cing, sơngơr, rơkèl, kơm buăt…geh ngui uă, pah tu\ geh `ô sa chờ, ha là wă năc den cau kung ai cimng dròng kờ` wă năc.

Cau chài dròng cing K’ Chung, nam do neh rơlao 70 sơnam, kis tàm [òn Pang Pah, xã Dà K’ Nàng, kơnhoàl Dam Rông, càr Lâm Đồng den sùm ờ su\k ơm kờ` lơh bè lơi geh bơto wơl bơta niam chài rơgơi ờs mờng kòn cau K’ Ho ai rơnàng kòn sau tơnơ\ do in. Tu\ neh `ềm măt tăc nhơm jăt mò pàng den ồng gơlơh bè geh tìs mờ rơcàng lài do ngan.

G^t loh bơta kuơ màng bơh cing tàm rài kis nùs nhơm làng bol ală [òn kòn cau K’ Ho dê, ồng neh lơh ngan jòi ală jơnau dròng cing niam, ală jơnau dròng cing chờ gờm kòi pa, jun bao, lơh yàng `ô sa dờng, dềt tàm mpồl bơtiàn mờ ală jơnau jan cing tàm tu\ [òn lơgar geh jơnau moăt jrùng bè tàm geh cau chơ\t:

-Tài mò pàng he đơs là tơnơ\ do tu\ chơ\t rê mờ mò pàng den pal cèng bal cing, kơwào, kơm buăt, kơl wờk… tài ală phan do ờ gơtùi roh, mờ pal prăp gàr nền nòn, kuơ màng là cing, tài do là phan chài rơgơi bơh yau mò pàng dê lời wơl. Mờ tu\ do a` kung gam jòi prăp.

Mờ jơnau kơ\p kờ` rơàng  tơnơ\ do geh pơn jăt tai lơh jăt mờ prăp gàr bơta niam chài rơgơi kòn cau dê, kuơ màng là cing, ồng neh tus bal mờ ală ơdu\ bơto dròng cing ai ală kơnòm bơsram kung bè ală kơnòm dềt tàm xã do in:

-Tàm xã Dà K’ Nàng do, a` neh bơto broă dròng cing ai 3 mpồl dròng cing mờ tamya in. Mờ a` neh lòt bơto dròng cing hìu bơsram Dân tộc nội trú kơnhoàl Lâm Hà in 2 ơdu\, jơh ală tiah tàm Lâm Hà a` neh tus bơto dròng cing là 8 mpồl. Bơh tu\ hơ\ tus tu\ do a` neh bơto dròng cing 11 mpồl.

G^t bè bơta kuơ màng bơh cing tàm rài kis nùs nhơm kòn cau K’ Ho dê, geh uă ngan cau chài dròng cing bơh tàm ală [òn làng bol kòn cau K’ Ho gam lơh jăt kơnòl mờ ờ pal geh tơm priă nhai. Ală cau do mìng kơ\p kờ` geh săp dròng cing kòn cau dê ờ mìng geh ntas tàm dùl tiah dềt mờ kơ\p kờ` săp ntas dròng cing [òn lơgar dê geh ntas mpong sùm kờ` uă cau g^t tus bal.

Gơ wèt mờ cau K’ho đơs is mờ làng bol ală kòn cau Tây Nguyên đơs bal, cing geh sền là phan kuơ màng ngan tàm rài kis phan bơna kung bè rài kis nùs nhơm. Cau K’ho tềng jơng bơnơm Bidoup, kơnhoàl Lạc Dương, càr Lâm Đồng kung gam ngềt ngơ\t tă pơgồp bơta pràn bơh he dê tàm broă sền gàr mờ ngui niam bơta kuơ cing dê.

Mờ dùl mpồl dròng cing kơnòm să tàm xã Dà Sar neh mờ gam pơgồp bơnah tàm broă sền gàr mờ ngui niam bơta kuơ cing dê. Tơnơ\ do, bol he bal mờ Lơ Mu K’Yến tam tìp mờ boh bơr mờ bi Liêng Jrang Ha Nrang, kuang bàng lơh broă gah niam chài xã Dà Sar, kơnhoàl Lạc Dương, càr Lâm Đồng, iat bi yal bè broă sền gàr bơta niam chài bơh kòn cau he dê, mơkung pờ tơlik gùng dà lơh broă nhơl chờ nàng bơtàu tơnguh lơh sa.

-Ơi niam să bi! Kơno yal bi là dùl nă cau tề lam dùl mpồl dròng cing tàm xã Dà Sar do, ngan bè hơ\ lah ờ?

Liêng Jrang Ha Nrang: Ơi, niam să bi!

-Dan bi pà gi\t, bơta lơi lơh bi in pal crơng gơs dùl mpồl dròng cing do taih?

Liêng Jrang Ha Nrang: Bơta lơh a` in gơdan ngan crơng gơs tus geh mpồl dròng cing do là tài bơh a` go\ cau kơnòm să tu\ do gơtìp bơtờp uă ngan jơnau đơs crih pa tu\ do bơh lơgar ndai dê, ờ gam gi\t kah tai tus bơta niam chài ờs mờng bơh yau bơh mò pàng he dê lời wơl, kuơmàng là dròng cing, a` sền go\ bơta hơ\ là ờ gơtùi ngan den tàng a` lơh ngan jơh nùs hòi jà ală oh, tơnơ\ hơ\ crơng gơs dùl mpồl dròng cing.

-Ơ bi! Mpồl dròng cing do geh crơng gơs bơh tu\ lơi, mờ ngan ngồn geh crơng gơs bơh nam lơi?

Liêng Jrang Ha Nrang: Đơs ngan den là mpồl dròng cing do neh geh bơh jo\ ngan. Mơya ngan ngồn geh crơng gơs mờ tơlik mat lơh broă là bơh tàm nam 2015 mờ sơnđan mat là mpồl dròng cing xã Dà Sar.

-Bè hơ\, den dùl mpồl dròng cing kờ` pal geh nđờ nă cau ơ bi?

Liêng Jrang Ha Nrang: Dùl mpồl dròng cing tơl den pal geh 6 nă cau, bơdìh hơ\ tai gam geh tai 6 nă cau ùr nàng tam ya gơ in chờ hờp bal.

-~chi gơlơh pal geh tơl 6 nă cau?

Liêng Jrang Ha Nrang: Tài bơh bòr cing kòn cau he dê geh 6 pang den tàng pal geh 6 nă cau nàng dròng.

-Ơ bi! Tàm xã he dê geh pờ sơl ơdu\ bơto yal wơl broă chài dròng cing ai bol kơnòm in lah ờ?

Liêng Jrang Ha Nrang: Tàm xã Dà Sar do den kung geh uă sơl cau bơto dròng cing. Mơya, cau nghệ nhân dờng sơnam ờ gam uă tai, rơnàng kơnòm să den uă ngan, den tàng bè hơ\, ală nghệ nhân dờng sơnam khi gi\t wa\ jrô ngan bè jơnau dròng cing mờ khi kơ\p kờ` ngan rơnàng kơnòm să lòt bơsram drong cing.

-Ơ bi, sơnam tàm mpồl dròng cing bơh bi dê là pơgăp nđờ?

Liêng Jrang Ha Nrang: Jat cau nghệ nhân dờng sơnam dê đơs, den sơnam nàng bơsram dròng cing niam ngan rlau jơh là bơh 16 sơnam. Tài bơh tàm sơnam do cau bơsram geh mhar gi\t mờ gi\t wa\ jrô rlau bè jơnau dròng cing.

-Ơi, là dùl nă kuang bàng lơh broă gah niam chài xã dê, den bi sền go\ tàm ù tiah bi lơh broă làng bol gam kờ` sơl mờ cing lah ờ, ơ bi?

Liêng Jrang Ha Nrang: Tàm do uă ngan làng bol kơ\p kờ` ai oh kòn he dê in geh lòt bơsram dròng cing. Ală mè bèp, cau dờng sơnam, cau nghệ nhân mờ geh bal ơruh pơnu ndrờm kờ` ngan tus bal bơsram ơdu\ dròng cing. Tài bơh làng bol sền go\ geh ngai do ală jơnau đơs crih bơh lơgar ndai gơ bơtờp tàm [òn lơgar uă ngan, khi ngòt là oh kòn kòn sau he dê ờ gam kah ờ gam kờ` tai mờ cing, den tàng khi là ală cau jơh nùs ngan mblàng yal, hòi jà oh kòn he dê lòt bơsram ơdu\ dròng cing bol a` dê.

-Ơ bi, nàng pơn jờng nùs nhơm bơh ală cau tàm mpồl dròng cing dê, den bi neh geh broă lơh lơi nàng dong oh mi geh đau dùl êt priă jền taih?

Liêng Jrang Ha Nrang: Tơnơ\ mờ tu\ bol a` bơtòm tơrgùm dùl mpồl dròng cing geh bal cau klau mờ cau ùr bơto dròng cing gơ in chài ngan, den bol a` kung kơ\p kờ` sơl oh mi geh dùl êt priă jền nàng pơn jờng nùs nhơm.

Mờ bol a` bơtuah ngan geh Đảng, dà lơgar mờ gơnoar atbồ tiah do dong kờl ai tơl bơta nàng lòt jòi priă jền ai oh mi in bơh broă lòt lùp ală mpồl lơh sa kă bro gah nhơl chờ geh jơnau kờ` sền nàng gi\t bè rài kis niam chài bơh kòn cau ơm kis bơh yau dùl bă tiah dê, den bol a` lòt dròng cing ai khi in sền halà ală mpồl cau năc lòt còp den bol a` dròng khi iat sền mờ iat ală jơnau dròng cing.

-Ơ bi, dan bi pà gi\t cing geh ngui tàm tu\ lơi tàm nam?

Liêng Jrang Ha Nrang 08: Bơh rài yô rài yau, cing geh ngui tàm tu\ neh jơh lơh broă cèng tơngời, cèng kòi bơh tàm mìr rê prăp bềng tàm bong tàm đam, tàm dra den bol a` lơh yàng kah ưn ngài yàng trồ yàng tiah neh ai lơngai lơh sa dùl kàl geh tơnhàu uă mờ pơn jat tai ai dùl kàl lơh sa pa geh uă rlau tai. Bơdìh hơ\ tai, cing kung geh ngui tàm tu\ `ô bau, nàng wa\ rò làng bol tus chờ hờp bal.

-Bè hơ\, nàng mpồl dròng cing he dê pơn jat tai bơtàu tơnguh mờ gam sùm den bi geh sơl jơnau kờ` đơs mờ Đảng, Dà lơgar mờ gơnoar atbồ tiah do lah ờ?

Liêng Jrang Ha Nrang: A` kơ\p kờ` Đảng, Dà lơgar pơn jat tai geh uă broă lơh pah nam bơyai lơh ală dơ\ lơh chờ, hòi jà ală nghệ nhân bơh [òn lơgar tus càr, ờ go\ di mìng lơh tàm [òn lơgar lơm. A` kung kơ\p kờ` ai tơl bơta ai bol a` in priă jền nàng geh tai bơta pràn lơh niam kơnòl broă sền gàr cing mồng. Lơh geh ù tiah ai bol a` in nàng bol a` lơh niam rlau tai kơnòl broă ngui niam mờ sền gàr cing mồng do.

-Bè bol he kung neh gi\t là, Cing mồng Tây Nguyên neh geh UNESCO dờp là phan niam chài ờ di mờ phan bơna ala mat bơh kòn bơnus gùt dunia dê, bè hơ\ bi geh ai sơl bơta hơ\ nàng lơh bơta chờ hờp mờ pơ`ìơ să lah ờ?

Liêng Jrang Ha Nrang: Ơi, a` chờ hờp ngan, tài bơh cing mồng bol he dê neh geh UNESCO dờp là phan niam chài lời wơl ờ di mờ phan bơna ala mat bơh kòn bơnus gùt dunia dê. Bơta chờ hờp do ờ go\ di mìng dùl nă să a` dê lơm ờ mờ jơh bal làng bol tàm [òn lơgar bol he do kung ndrờm chờ hờp bal sơl mờ sền dờng màng ngan ală bơta kuơ niam chài cing mồng mờ mò pàng he dê neh lời wơl.

-Ơi, bol a` ưn ngài bi neh tus bal dơ\ boh bơr mờ bol a` ngai do. Kơ\p kờ` bi geh sùm pràn kơldang nàng tề lam mpồl dròng cing he dê ngai sơlơ bơtàu tơnguh mờ geh uă năc bơh tiah ngài git rlau.

Cau mblàng Lơmu K’ Yến