VOV4.K’ho - Kòp  jơng tê bơr la dùl tàm ala\ bơta kòp bơdĩh sa\ bơh gơ tờp virus, sùm gơbàn tàm kơnòm dềt, bơta pràn bơtờp jơnhua mờ bươn bơtờp. Do la kòn ờ gơ lơh aniai ir mơya di lah ờ git  broa\ rcang sơndra\, kòp geh lơh ua\ ngan gơbàn aniai ngòt rngơt bè: as sồt tơngoh- as sồt kơndoh tơngoh, as sồ tàm nùs,  as pu\ klờm soh gơlam tus chơt sa\. Tàm Dak Lak, kòp jơng tê bơr gam gơbàn ua\ tàm  2 nhai do.

Sau Nguyễn Chí Thông, 22 nhai kis tàm [òn 4, xã Yang Reh,  kơnhoàl Krông Bông, càr Dak Lak mut tàm khoa Nhi tổng hợp-Hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên tàm bơta sa\ ja` gơbàn ua\ duh sa\, sùm nhìm, tàm sa\ geh ua\ toh dà, bơr den gơbàn sồt mồr. Bác sĩ đơs sau Thông gơbàn kòp jơng tê bơr mờ ai sồr pal  bic hìu sơnơm nàng sền jat, sơm kòp. Lo\ Võ Thị Vân Anh, mè bơh sau Nguyễn Chí Thông  boh bơr:

Oh go\ kòn ua\ duh sa\, tus 39 độ,  dà diau den gơ hor ua\ ngan, tàm bơr geh ua\ toh dà, tềng  tê jơng kung geh toh do sơl den tàng hìu nha\ ai kòn lòt kham. Bác sĩ đơs sau gơbàn kòp jơng tê bơr.

Dùl na\  cau gơbàn kòp jơng tê bơr ndai gam sơm kòp  tàm khoa Nhi tổng hợp- Hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên la sau Ngô Xuân Bảo Hân- 24 nhai kis tàm [òn 2, xã Ea H’ Leo, kơnhoàl Ea H’ Leo, càr Dak Lak. Lo\ Phạm Thị Ngọc Lý mè Bảo Hân đơs:

 Bàr ngai sơnrờp oh go\ sau  gơ bòl, bơsia\ mờ  gơlik muh. Oh sơnơng  la  kòp suh den tàng sền gàr is tàm hìu. Tus ngai dơ\ pe den sau ờ gơmut sa mờ duh sa\.  Oh tôlah kòn duh sa\ la bơh gơ  hòn sề den tàng ai hùc sơnơm hạ nhiệyt mơya gam gơbàn duh sa\ ua\ ngan. Oh cèng kòn tus hìu sơnơm kơnhoàl kham, go\ sau duh sa\ tus 40 độ. Hìu sơnơm đơs la sau gơbàn kòp jơng tê bơr den tàng geh  sồr lòt guh hờ hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên.

Kòp jơng tê bơr la dùl kòp bơtờp cấp tính bơh virus di mpồl Enterovirus lơh aniai. Kòp bơtờp bơh cau tus mờ cau bơh tam tìp sa\ mờ cau kòp hala bơh phan ngui  neh gơ tờp virus kòp. Kòp sùm gơbàn la duh sa\,  jê rnồng  dờ, sồt tàm dơlam bơr,  lừ`, toh dà tàm dơlam mpàng tê, mpàng jơng, tềng  kồ kơltang, tềng tơr è.

Jat jơnau yal bơh Hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên, bơh bồ sơnam tus tu\ do, khoa Nhi tổng hợp neh dờp mờ sơm kòp tus mờr 500 na\ cau gơbàn kòp jơng tê bơr, cau kòp gơbàn rah rài  ring tàm ala\ nhai. Bulah bè hơ\,  mut tàm nhai 9, kòp jơng tê bơr geh ai go\ gơguh ua\ mờ  mờr 200 na\ cau kòp. Jat tiến sĩ,  bác sĩ Trần Thị Thuý Minh, atbồ khoa Nhi tổng hợp, gal ngan ala\  sau gơbàn kòp jơng tê bơr mut hìu sơnơm drờm geh gơbàn go\ ngan la duh sa\ jơnhua,  gơlik toh dà tàm dơlam mpàng tê,  jơng mờ tàm dơlam bơr. Ờ ua\ sau kơnjơ\ geh bal gơbàn prơm jơng rê, ha\,  rơpơt sa\ hala sùm nhìm ờ thit.

Bè bơta sơm kòp jơng tê bơr tàm khoa Nhi tổng hợp, Hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên, bác sĩ Trần Thị  Thuý Minh ai git:

 Bơh bồ nhai 9 tus tu\ do,  cau kòp jơng tê bơr  kung bè khà kơnjơ\ kòp gơguh ua\ rlau mờ  ala\ nhai lài hơ\ mờ kờp du\ tàm tơngai tus khà cau kòp di gơlan geh pơnjat tai gơguh ua\. Tu\ do,  pah ngai khoa Nhi tổng hợp sơm kòp di 45 na\ sau gơbàn kòp jơng tê bơr mờ geh pơgap  bơh 5-10 na\ cau kòp pa mut tàm hìu sơnơm.

Bác sĩ Trần Thị Thuý Minh  kung ai git tai: kòp jơng tê bơr dilah tàm khà nggờc, gơtùi sơm bời is tàm hìu jat pơlam bơh cau lơh sơnơm. Bulah  bè hơ\, ala\ mè bèp kờ` pal kah  git go\ ala\  gơbàn kơnjơ\ nàng mut mo tàm hìu sơmơm  sơm kòp di  pal, kờ` pleh gơbàn aniai:

Ala\ mè bèp pal kah,  tu\ kòn sau he dê geh ala\  gơbàn  bè kòp jơng tê bơr hơ\ la duh sa\, geh bal toh dà tàm dơlam mpàng  tê, jơng tàm dơlam bơr den pal tus hờ hìu sơnơm rềp ngan nàng geh kham sơm kòp mờ tam  chah kòp di pal. Dilah kòn dềt kòp nggờc den geh sơm is tàm hìu jat pơlam bơh cau lơh sơnơm, pal  sền nền  ala\ bơta kòp kơnjơ\ nàng mut tàm hìu ơnơm bè sùm ua\ duh sa\ ờ pơrài, sùm nhìm pơ dờm ờ thit, rơpơt sa\ ua\ hala ha\ ua\ hala  go\ ala\   bơta kơnjơ\ bè  mprơm jơng tê, lòt ờ kơ\... den pal mut mo hờ hìu sơnơm.

Kòp jơng tê bơr sùm gơbàn tàm kơnòm dềt hờ đơm 10 sơnam, ua\ ngan la tàm kơnòm hờ đơm 5 sơnam. Tu\ do kòp jơng tê bơtt ờ hềt geh vaccine rcang sơndra\ kòp mờ sơm bời kòp. Den tàng, ala\ mè bèp kờ` paljòi sền git ala\ broa\ lơh  sơndra\ kòp tàm ngan nàng gàr pràn sa\ ja`  kòn sau he,   bươn ngan la mut lơh  3 kloh la: sa kloh, hùc kloh mờ nhơl kloh.

Broă sơndră mờ kòp jơng tê bơr

 Kòp jơng tê bơr bu\ lah ờ ngòt rơngơ\t mơya uă cau ờ g^t tàm broă rơcang sơndră, ờ go\ gờ` di tu\ lơh gơbàn hoàc huơr uă ngan. Kuơ màng, kòp do tu\ do ờ hềt geh sơnơm vaccine sơndră mờ kòp kòp bal mờ sơnơm sơm bời kòp do, den tàng ală cau gơbàn jroă, di gơlan lơh gơbàn chơ\t uă ngan. Kờ` ală cau mè, cau bèp in g^t tai bè broă sơndră mờ kòp jơng tê bơr, bác sĩ Phạm Văn Lào, kuang atbồ anih lơh sơnơm rơcang sơndră mờ kòp càr Dak Lak yal loh làng rơlao.

-Ơ bác sĩ! Kòp jơng tê bơr tàm càr Dak Lak gam kal ke bè lơi?

Bác sĩ Phạm Văn Lào: Di lah kờp bè khà cau, cau kòp jơng tê bơr den nam do gơbàn  mờr 60% pơn drờm mờ nam 2017. Hơ\ là khà cau gơbàn kòp do nam do gơmù rơlao jăt mờ tu\ do nam lài. Mơya geh di pơgăp 4 poh pa do den khà cau gơbàn gơguh mhar ngan, bè tàm poh lài tus 91 nă cau gơbàn. Bè hơ\ là 4 poh do den khà cau gơbàn geh mờr nggùl tàm khà cau gơbàn 8 nhai bồ nam do. Bơta do di gơlan geh sền là ngòt rơngơ\t ngan.

Kòp jơng tê bơr là 1 bơta kòp tài virus lơh gơbàn, geh ờ uă bơta tơngo\ bè kòp dềt duh să di mơ ha là duh sa uă. Dơ\ 2 là gơbàn aniai kơl tao tàm ală tiah bè rơnồng dờ, bơr, tàm mpàng tê, mpàng jơng, tơr-è mờ kơl tang. Di lah jroă den gơbàn ờ gơbài sào, rơtơs jơng tê mờ gơbàn sơnrờp ngan là nrơ\t, tơnơ\ mờ hơ\ tơtơs jơng tê, lơh aniai nùs, klờm soh.

-Kòp jơng tê bơr mờng gơbàn tàm tu\ lơi tàm nam ơ bác sĩ?

Bác sĩ Phạm Văn Lào: Jăt khà kờp den tàm nam mờng geh 2 tu\ gơbàn là uă ngan bơh kòp jơng tê bơr dê. Tu\ sơnrờp là bơh nhai 4 tus nhai 6. Dơ\ 2 là bơh nhai 9 tus nhai 11. Tu\ do càr Dak Lak gam mu\t tàm tu\ gơbàn kòp dơ\ 2. Geh uă bơta lơh gơbàn kòp do, hơ\ là di gơlan tài tiah kis, [uơn tus mờ broă tơnguh bơtàu virus, kuơ màng là tu\ tam gơl kàl, bơh kàl prang tus kàl mìu mờ sơlơ\u wơl. Bơta kuơ màng tai là tu\ do kòp gơguh uă rơlao jăt mờ tu\ bơh nhai 4 tus nhai 6 hơ\ là tu\ kơnòm bơsram mu\t bơsram, tu\ ală kơnòm bơsram tơrgùm gal bal den [uơn ngan gơtòp kòp.

-He pal sơndră bè lơi là niam ngan ơ bác sĩ?

Bác sĩ Phạm Văn Lào: Lài ngan là pal sào sa kloh niam, sa sin, hùc duh. Phan ngui kờ` ơn phan sa bơh ală kơnòm dềt pal kloh niam, pal tram mờ dà duh lài mờ tu\ ngui. Dơ\ 2 là ơm kloh. Pah ngai, hìu đam pal geh jùt kloh niam mờ dà jùt hìu. Kuơ màng là pal rào tê mờ sơ[ong lài mờ tu\ sào sa mờ tơnơ\ mờ tu\ đì ndul. Do là kòp gơtòp mìng bơh gùng tơrdih phan sa, den tàng he pal atbồ niam phơng kòn dềt, pal ngui hìu đì ndul kloh niam.

Ai kòn dềt lòt đì ndul tàm hìu đì ndul kloh niam ha là đì ndul tàm [ô, tơnơ\ mờ hơ\ pal rào [ô kloh niam mờ sơ[ong. Du\t ndơl là phan nhơl kòn dềt, pah ngai pal rào kloh. Dùl poh pal rào mờ sơ[ong 2 dơ\. Tu\ kòn dềt gơbàn kòp pal tam cah is. Tàm do geh ờ uă cau mờng đơs là ai kòn dềt ơm tàm hìu den sơnđan là tam cah is, mơya kòn dềt hìu rềp bal kung gam tus nhơl bal. Bơta do là ờ gơtùi.

Di lah kòn dềt gam lòt bơsram mờ gơbàn kòp den cau pơgru pal sồr kòn dềt rê tam cah is mờ cèng tus hờ hìu sơnơm kờ` geh bơto pơlam sơm kòp. Bơta kuơ màng tai là tơnơ\ mờ tu\ kòn dềt neh bời bơh 7 tus 10 ngai den hơ\ sồng ai kòn dềt lòt bơsram wơl. Tài tơnơ\ mờ tu\ bời bè đah bơta tơngo\ mơta tàm phơng kòn dềt tơl^k gam geh virus, bè hơ\ di lah lời kòn dềt lòt bơsram den kung gam lơh gơtòp tus hờ kòn dềt ndai sơl.

-Ơi, dan ưn ngài bác sĩ!

Cau mblàng K' Brọp mờ  Ndong Brawl