VOV4.K’ho - Broă sơndră mờ kòp sởi niam ngan mờ ờ do ờ dă ngan là c^t sơnơm vaccine rơcang sơndră mờ kòp sởi. Mơya, uă kòn dềt tàm càr Dak Lak ờ hềt geh c^t ha là c^t ờ tơl liều bơta sơnơm vaccine do. Do là bơta tòm kuơ màng lơh kòn dềt gơbàn kòp sởi gơguh uă tàm tơngai pa do.

Lồi nam 2018, càr Dak Lak gơbàn gơguh uă ni sơna ală cau gơbàn kòp sởi tàm kơnhoàl Buôn Đôn. Tàm 2 nhai bơh tu\ go\ cau gơbàn kòp sơnrờp ngan, kòp neh gơtòp jơh tàm gùt kơnhoàl mờ 70 nă cau geh pin gơbàn kòp sởi, tàm hơ\ geh 25 nă geh go\ mờ virus kòp sởi. Tềng đăp mờ bơta do, gah lơh sơnơm càr Dak Lak neh lơh jăt uă broă lơh niam, tơmù broă gơtòp bơh kòp. Mơya kòp mìng gơmù tàm rơlao 1 nhai mờ gơguh wơl bơh bồ nam 2019.

Khoa Nhi tổng hợp, hìu sơnơm tiah Tây Nguyên, mìng tàm 2 nhai bồ nam do, neh dờp mờ sơm kòp ai rơlao 40 nă cau gơbàn kòp sởi, tàm hơ\ geh 6 nă cau gơbàn jroă bè: nhiễm trùng bội nhiễm, jê sồt klờm soh, jê sồt rơnồng dờ…

Bơh broă jòi sền kờ` g^t kòp, ală kòn dềt ndrờm ờ hềt geh c^t sơnơm ha là c^t ờ tơl liều sơnơm vaccine kòp sởi. Kuơ màng geh kòn dềt ờ hềt tus sơnam kờ` c^t sơnơm rơcang sơndră mờ kòp sởi kung neh gơbàn kòp tài să jan ờ pràn sơndră mờ kòp bơh mè. Tiến sỹ Trần Thị Thuý Minh, kuang atbồ Khoa Nhi tổng hợp, hìu sơnơm tiah Tây Nguyên pà g^t:

-Geh dùl bơta krơi is tàm dơ\ do là geh ờ uă kòn dềt ờ hềt tus sơnam c^t sơnơm vaccine kòp sởi neh gơbàn kòp, hơ\ là kòn dềt bơh 6 tus 9 nhai. Bè kơrnoăt, ală kòn dềt do geh sền gàr mờ bơta pràn kơl dang să jan bơh mè. Mơya di gơlan tài bơta pràn kơl dang să jan kòn dềt ờ tơl ha là bơta pràn sơndră mờ kòp sởi bơh mè ờ tơl mờ geh tìp mờ phan lơh gơtòp kòp, den tàng ală kòn dềt hơ\ gơbàn kòp sởi.

Mìng rơ\p 7 nhai, ờ hềt tus sơnam c^t sơnơm vaccine rơcang sơndră mờ kòp sởi mơya oh Phạm Thiên Ân, kis tàm xã Ea Khanh, kơnhoàl Ea H’ Leo, càr Dak Lak neh gơbàn kòp sởi.

Lo\ Nguyễn Thị Thành, mẹ oh Ân pà g^t, lài mờ tu\ tus tàm hìu sơnơm piam kòp tàm Khoa Nhi tổng hợp, hìu sơnơm tiah Tây Nguyên, oh Ân tơngo\ duh să, tơnơ\ mờ hơ\ cau tàm hìu nhă cèng tus kham tàm hìu sơnơm kơnhoàl mờ hìu sơnơm cau lơh is, mơya mìng geh sền go\ kòp jê sồt klờm soh, jê sồt rơnồng dờ.

Tus tàm tu\ sền bơr oh gơbàn sồt, gùt să geh toh pơrhê, duh să uă sùm hơ\ sồng cau tàm hìu nhă cèng oh tus sơm kòp. Lo\ Nguyễn Thị Thành yal wơl:

-Lài ngan a` lòt blơi sơnơm kòp nggù ai kòn in, mơya ờ bời. Lòt kham den bác sĩ yal kòn a` gơtìp kòp jê sồt rơnồng dờ. Hùc tai sơnơm 4 ngai mơya sơlơ ngai kòp sơlơ jroă, kòn gơbàn sồt tàm bơr den tàng a` cèng kòn tus hờ hìu sơnơm tiah Tây Nguyên do.

Cau ndai là oh H’ Kỳ Vọng Êban, 13 nhai, kis tàm xã Hoà Phú, [òn dờng Buôn Ma Thuột, càr Dak Lak gơbàn kòp sởi mờ geh sơm kòp mờr nggùl nhai tàm hìu sơnơm [òn dờng Buôn Ma Thuột.

Mơya, tài gơbàn kòp jê sồt klờm soh, den tàng oh geh jun tus hìu sơnơm tiah Tây Nguyên kờ` sơm kòp. Lài mờ hơ\, oh H’ Kỳ Vọng ờ hềt geh c^t sơnơm vaccine rơcang sơndră mờ kòp sởi. Lo\ H’ Mê Ra Êban, mè oh H’ Kỳ Vọng Êban yal:

-Bơh tu\ deh să jan neh ờ sô, mờng gơbàn sùm bơh kòp do tus kòp ndai. Pah dơ\ tus ngai c^t sơnơm vaccine sơndră mờ kòp den gơbàn duh să den tàng lời ing c^t.

Tu\ gơbàn kòp sởi, kòn a` geh tơngo\ duh să. Cau tàm hìu nhă cèng lòt kham tàm hìu sơnơm [òn dờng Buôn Ma Thuộ den bác sĩ yal là kòn gơbàn sốt siêu vi. Rê hờ hìu hùc sơnơm bàr ngai mơya kung ờ bời mờ gơbàn bal măt pơrhê. Hìu nhăc lòt wơl tus hờ hìu sơnơm [òn dờng den geh sền là kòn gơbàn kòp sởi.

Jăt Tiến sĩ, bác sĩ Trần Thị Thuý Minh yal, kòp sởi là kòp ờ jroă, gơtùi kơrian mờ broă c^t sơnơm vaccine rơcang sơndră mờ kòp. Cồng nha bơh broă c^t sơnơm vaccine rơcang sơndră mờ kòp geh tus 95% kòn dềt ờ gơbàn kòp.

Mơya, geh uă ngan cau mè, cau bèp neh ờ g^t broă do lơh kòp sởi gơtòp mhar tàm tơngai do, tài do là kòp [uơn ngan gơtòp mờ ală kòn dềt ờ hềt tơl pràn sơndră mờ kòp den broă gơtòp mờ kòp do sơlơ uă.

J          ăt khà kờp bơh Trung tâm Y tế dự phòng càr Dak Lak yal, tàm bàr nhai bồ nam 2019, gùt càr geh dờp mờr 160 nă cau kòp duh să gơl^k to geh pin kòp sởi, tàm hơ\ geh 62 nă cau geh sền là geh virus kòp sởi.

Kòp do neh gơbàn 8 tàm 15 kơnhoàl, thị xã, [òn dờng, tàm hơ\ geh: [òn dờng Buôn ma Thuột, ală kơnhoàl: Ea H’Leo, Krông Bông, Cư\ Mgar, Mdrăk, Lăk, Krông Ana, Krông Păc.

Jăt ală bác sĩ sơm kòp gah do yal, kòp sởi gơbàn tàm tiah do bơdìh mờ bơta tòm bơh trồ tiah den gam geh dùl bơta tòm tai là gơbàn bơh broă ntrờn làng bol khăt gơboh. Ală kòn dềt jăt mè bèp ntrờn ơm kis ndrờm ờ geh atbồ mờ ờ geh c^t sơnơm vaccine tơl, kuơ màng là sơnơm vaccine rơcang sơndră mờ kòp sởi.

Bu\ lah là kòp ờ jroă, mơya kòp sởi là dùl bơta kòp [ươn ngan bơtờp mờ kung digơlan lơh gơlik uă bơta gơ aniai, aniai tus pràn kơldang să jan kòn dềt dê. Nàng geh tai bơta gi\t wa\ bè kòp sởi kung bè broă chài rcăng sơndră kòp do, Tiến sĩ- bác sĩ Trần Thị Thúy Minh, Kuang atbồ Khoa Nhi tổng hợp, Hìu sơnơm dờng Tiah Tây Nguyên bơto pơlam broă chài rcăng sơndră kòp loh làng rlau.

Ơ bác sĩ! Sởi là bơta kòp bè lơi mờ bơta gơ tơngo\ kòp bè lơi?

Bác sĩ Trần Thị Thuý Minh: Sởi là kòp lơh bơtờp bơh gùng tă nhơm, tài bơh ală dà gơlik bơh dà rài gơ pra` tu\ ơm rềp, boh bơr mờ cau. Bơta gơ tơngo\ bơh sơnrờp là cau kòp duh să dùl êt, bơsiă, gơhòr dà muh, as sồt geh kơnhà tàm gùng tă nhơm.

Tơnơ\ pơgăp bơh 24 tus 48 jiơ gơlik toh pơrhê tềng kơltau, uă ngan là tềng kơltau tơrmồ, sền tàm kơltau den geh ală toh bò. Mat kơnòm dềt digơlan là pơrhê dùl êt halà as pơrhê. Tơnơ\ hơ\ kơnòm dềt gơlik toh pơrhê bơh bồ, muh mat, ngko, tơnơ\ hơ\ gơrề tus să jan, ntơh, bu\t, bàr đah tê hơ\ sồng lồi du\t gơlik toh pơrhê tềng jơng. Tơnơ\ pơgăp bơh 24 tus 72 jơ, ală toh pơrhê ờ gam tai jat bơh tu\ gơ lik.

Bè hơ\, den jơnau gơlik toh pơrhê tài bơh kòp sởi geh sơl bơta lơi krơi mờ ală bơta gơlik toh pơrhê tài bơh duh să lah ờ? Gơ wèt mờ jơnau gơlik toh pơrhê tài bơh duh să, ală toh dum phồng pơrhê, tu\ toh ờ gam tai den ờ gam sền go\ tềl toh gơlik tai.

Mơya toh pơrhê tài bơh kòp sởi den ờ go\ gơ dô jơh ờ mờ gơ digơlan gơlời wơl ală tềl jù mờ cau mờng hòi là tềl jù kơltau klìu mờ gơ geh jơh is tơnơ\ 1 poh. Hơ\ là ală tềl tơngo\ mùl go\ ngan bơh kòp sởi dê.

Jat bác sĩ, den jơnau lơi lơh kòp sởi gơguh uă tàm tơngai rềp ndo, ơ bác sĩ?

Bác sĩ Trần Thị Thuý Minh: Kòp sởi tu\ do gam ngai sơlơ gơlơh bè gơlơh bơtờp wơl tus tàm gùt dunia mờ ờ go\ mìng is tàm lơgar he dê ờ. Bè jơnau bơh tài gơbàn digơlan là tài bơh tiah ơm kis gơlơh niam vi khuẩn, virus in rơ\ rài halà tài bơh bơta pràn sơndră kòp tu\ bơta ci\t sơnơm vaccine rcăng sơndră kòp ờ geh jơh tơl nă cau ci\t.

Kòp sởi geh 2 bơta is rơmis pal kơlôi rcăng ngan, hơ\ là lơh bơtờp uă, dùl nă cau ờ hềt geh pràn sơndră kòp den digơlan gơtìp bơtờp kòp gơguh tus 90%. Mờ tu\ neh bơtờp kòp sởi den [ươn ngan gơtìp ală bơta gơ aniai tài bơh virus lơh aniai bơta pràn sơndră kòp. Den tàng bè hơ\, sởi là bơta kòp ngòt rơngơt ngan gơ wèt mờ kơnòm dềt.

Ơ bác sĩ! Tu\ pin kơnòm dềt gơtìp kòp sởi, den hìu bơnhă pal lơh bè lơi?

Bác sĩ Trần Thị Thuý Minh: Gơ wèt mờ ală kòp lơh bơtờp ndai, tu\ geh ală tềl tơngo\ kơn jơ\ den jun kơnòm dềt sơrbac hờ hìu sơnơm. Mơya, mìng is gơ wèt mờ kòp sởi, tơnơ\ tu\ kơnòm dềt gơtìp halà pin bơtờp kòp sởi den pal tus hờ hìu sơnơm nàng geh kham, đal gi\t kòp mờ mu\t hờ hìu sơnơm sơrbac mhar.

Ơ bác sĩ! Bơta kơnòm dềt gơtìp kòp sởi tus piam kòp tàm khoa kòp kơnòm dềt tu\ do bè lơi mờ sơm kòp sởi geh ală bơta lơi kờ` pal kah?

Bác sĩ Minh: Bè bơta pal jat den jơh ală cau kòp là kơnòm dềt bơtờp kòp sởi halà pin bơtờp kòp sởi ndrờm pal mu\t tàm hìu sơnơm nàng kham mờ sơm kòp bulah geh bơta gơ aniai halà ờ geh bơta gơ aniai. Mơya, tàm Khoa Nhi tổng hợp, den bol a` dờp uă ngan kơnòm dềt bơtờp kòp sởi geh bơta gơ aniai.

Uă ngan là ală sau mu\t tàm hìu sơnơm tàm bơta să ja` neh aniai uă, as sồt klờm soh, as sồt thanh khí phế quản. Uă ngan ală kơnòm dềt gơtìp kòp sởi mu\t tàm do ndrờm gơtìp aniai tus as sồt klờm soh, ờ hềt geh oh lơi gơtìp as sồt kơndoh tơngoh halà ală bơta gơ aniai ndai kơn jơ\ rlau tàm dơ\ do.

Tài bơh kòp sởi là dùl bơta kòp lơh tơrmù bơta pràn sơndră kòp, tài bơh virus sởi lơh aniai ală bơta pràn sơndră kòp tu\ gơ mu\t tàm să jan den tàng bè ờs ală cau kòp mu\t tàm hìu sơnơm den [ươn gơtìp aniai rlau mờ ală cau kòp ndai mờ tu\ neh gơtìp aniai den kung kơn jơ\ rlau mờ ală cau kòp ndai den tàng cau bơtờp kòp sởi pal geh dùl bơta kham sơm kòp, ai cah ơm is, sơm kòp krơi is rlau pơndrờm mờ ală cau kòp ndai.

Nàng sơndră wơl mờ bơta kòp sởi gơguh uă, bol a` neh lơh dùl tiah ai cah ơm kis krơi is tàm dùl broă lơh kham sơm kòp bal dùl bă tiah nàng kờ` cau kòp sởi là kơnòm dềt in geh ai cah ơm is ờdo ờdă, ờ lơh bơtờp tus ală cau kòp ndai in. Mờ kơnòm dềt gơtìp kòp sởi kung geh lơh sàng kloh ngan.

Hơ\ là ală sau bơtờp kòp mu\t tàm hìu sơnơm geh ờ gơtìp bơtờp kòp sởi mờ ală sau bơtờp kòp sởi kung ờ gơtìp bơtờp tai kòp ndai. Bal mờ broă hơ\, den bol a` neh rcăng tơl ală măy mok, sơnơm tơm ba mờ cau lơh sơnơm nàng rcăng sơndră wơl mờ bơta gơguh uă nisơna bơh kòp sởi dê tàm dơ\ do.

Ơ bác sĩ! Nàng pleh jơnau digơlan bơtờp kòp sởi den bác sĩ geh ală jơnau bơto pơlam lơi lời ai ală mè bèp in?

Bác sĩ Trần Thị Thuý Minh: Nàng rcăng sơndră kòp sởi, den ală mè bèp pal kah:

- Dơ\ dùl là ci\t sơnơm vaccine rcăng sơndră kòp sởi kòn in, ding sơnrờp tu\ kòn dềt di tơl 9 nhai, ding dơ\ 2 tu\ kòn dềt di tơl 18 nhai. Ci\t sơnơm rcăng sơndră kòp sởi là broă lơh niam ngan rlau jơh nàng rcăng sơndră bơta kòp ngòt rơngơ\t ngan do. Ală kòn dềt neh geh ci\t tơl 2 ding sơnơm vaccine rcăng sơndră kòp sởi, den tus 95% ờ gơtìp bơtờp kòp sởi bulah geh ơm rềp, tam tìp mờ cau kòp sởi.

- Dơ\ bàr, pleh lời kòn dềt tam tìp halà ơm rềp mờ ală kòn dềt bơtờp kòp halà pin bơtờp kòp sởi.

- Dơ\ pe, nàng pleh sơlơ kơn jơ\, pleh gơtìp aniai lơh chơ\t să den bơh tu\ pa sền go\ kòn he dê bơtờp kòp sởi halà pin bơtờp kòp sởi den pal jun mhar kòn dềt tus hờ hìu sơnơm rềp ngan rlau jơh nàng geh ai cah ơm is, kham đal gi\t kòp mờ sơm kòp di tu\.

Dan ưn ngài bác sĩ uă ngan!

Cau mbàng Lơmu K’ Yến