Adat rcang sơndra\ aniai bơh jràu chu neh ngan ngồn geh ngui bơh ngai 1/5/2013. Bulah bè hơ\, rlau 1 nam mut ngui, tus tu\ do,  bơta cau chu jràu, ngan la tàm tiah bal, tiah gal cau gam gơbàn sùm, ua\ ngan. Tàm càr Dak Nông, broa\ mut ngui adat rcang sơndra\ gơbàn aniai bơh jràu chu bơh sơnrờp geh geh ờ ua\ anih lơh broa\, mpồl bal bè hìu bơsram, hìu sơnơm, mpồl cau ling mut lơh broa\ lơh kràn ngan tàm tu\ jiơ lơh broa\. Gơya, tàm ua\ ngan tiah bal, tiah gal cau, khà cau chu jràu gam ua\ ngan. Ờ mìng geh lơh hoàc hươr, `hu\ jràu gam lơh geh ua\ ngan bơta kòp ngòt rngơt tus git nđờ rbô na\ cau pah nam.

            Tàm ala\ tiah gal cau, tiah bal tàm bòn drà Gia Nghĩa, càr Dak Nông, sùm geh sền go\ rùp sa\ bơh ala\ klau pơnu tus  cau dờng sơnam drờm chu jràu bè tềng ờ geh cau. Ua\ cau geh ai git broa\ chu jràu tàm ala\ anih ờ ai la tis mờ adat boh lam, tài bơh bơta neh mờng, khi gam chu jràu mờ ờ git jơh lài ala\ bơta lơh gơbàn aniai tus pràn kơldang sa\ tờm mờ mpồl bơtìan. Tu\ geh lùp, ua\ cau geh dờp la neh gơbàn ờ ua\ bơta kòp bè jê rnồng dờ, jê klung mờ ua\ bơta kòp ndai, gơya khi gam blơi jràu chu ndang mờ blơi sơnơm sơm kòp ndang. Ai bè broa\ lơh jat adat rcang sơndra\ jràu chu, ua\ cau ngir jràu đơs tờm, ờ hềt geh cau lơi chu jràu tàm tiah gal cau, tiah bal gơbàn lơh glài mờ mìng rơp gơ ơm tàm bơta geh “đơs  bơto bal lơm mo”.Dùl na\ làng bol đơs:“Tàm anih lơh broa\, mpồl lơh broa\ mờ ala\ tiah lơh broa\ tiah bal den a` kung go\ ua\ ngan cau chu jràu bè hơ\, ờ hềt go\ cau lơi ngui adat rcang sơndra\ gơbàn aniai bơh jràu chu, kờ` bơsong bè hơ\, den tàng a` gam chu jràu bè ờs bè tơl cau ndai”.

            Chu jràu ờ mìng gơlơh aniai ua\ tus sa\ tờm mờ gam lơh aniai ua\ ngan tus mờ cau gùt dar. Cua chu jràu den khat gơboh ngan bruh nhu\ jràu, cau ờ chu jràu den gơlơh kal ke ngan tàm sa\. Tàm tu\ hơ\,  broa\ lơh mblàng pơlam bè mut lơh jat adat rcang sơndra\ gơbàn aniai bơh jràu chu kung mìng rơ\p gơ ơm tàm  broa\ top pang yal ờ ai chu jràu, ờ hềt geh bơsong kràn ngan. Den tàng khà cau chu jràu tàm ala\ anih bal, tiah gal cau gam ờ geh ai go\ gơ mù.

            Bơh bơta mùl màl bơh tu\ adat rcang sơndra\ gơbàn aniai bơh jràu chu geh ngui ngan ngồn tus tu\ do, bơta chu jràu gam geh ờs ua\ ngan, gơ lơh bè ờ hềt geh bơta lơi geh bơsong jat  adat. Jat ồng Lương Hữu Khang cau chaà cah r`a mờ la kuang at bồ mpồl cau chài cah r`a càr Dak Nông: Adat rcang sơndra\ gơbàn aniai bơh jràu chu geh cih anih lơh broa\ geh gơnoar lơh glài cau lơh tìs chu jràu tàm tiah bal, tiah gal cau la gah lơh sơnơm càr, kuang àng, gơnoar at bồ bòn lơgar. Bulah bè hơ\,  mùl màl broa\ lơh jat adat do tàm càr, mpồl lơh broa\ geh gơnoar gam ờ hềt mut lơh di broa\ lơh he dê:“Bơh ngai 1-5-2013 tu\ adat rcang sơndra\ bơta gơbàn aniai bơh jràu chu geh ngui ngan ngồn tus tu\ do,  den a` ờ hềt go\ cau lơi gơbàn bơsong, lơh glài cau ngui jràu chu tàm anih bal, tiah gal cau hala ala\ anih adat ờ ai chu jràu. Jat broa\ lơh a` dê, ala\ anih lơh broa\ geh gơnoar geh adat geh cih, geh gơnoar bơsong broa\ do den pal lơh bal dơ le\ bơsong, dơ\ 2 la pal lơh niam broa\ mblàng pơlam nàng adat geh gơmut ngan ngồn tàm rài kis”.

            Kờ` adat rcang sơndra\ gơbàn aniai bơh jràu chu mùl màl gơmut ngan tàm rài kis den pal lơh geh bơta git wa\ is bơh tơl na\ cau, hìu nha\ mờ mpồl bơtìan mờ bơta lơh kràn ngan bơsong bơh ala\ mpồl lơh broa\ geh gơnoar  tàm broa\ at tê bal lơh geh tiah kis ờ geh `hu\ jràu. Mìng tu\ lơi tơl na\ cau git wa\ tơl jơh mờ geh ala\ broa\  lơh ngan ngồn “đơs ờ mờ jràu chu” den adat rcang sơndra\ gơbàn aniai bơh jràu chu hơ\ sồng mùl màl  geh ai go\ gơ geh gơnoar mờ lơh geh cồng nha.

………………………………..

Jăt jơnau kờp bơh mpồl lơh sơnơm dunia, pah nam tàm lơgar Việt Nam geh di pơgăp 45 rơbô nă cau chơ\t tài ală kòp gơrềng tus mờ jràu. Den tàm càr Dak Nông, pah nam geh mờr 1 rơbô nă cau gơtìp kòp gơrềng bơh `hu\ jràu. Kờ` g^t loh làng rơlao bè khà khih bơh jrào mờ broă di gơlan gơl^k geh bơta ngòt rơngơ\t bơh jràu, jà làng bol mờ gơ\p bơyô iăt bal bác sĩ Võ Đình Hùng lơh broă sơm kòp gah dơlam să, hìu sơnơm càr Dak Nông yal bè ală jơnau khoa học kung bè tàm rài kis mùl màl ồng neh go\ tàm mờr 10 nam lơh broă:

Tàm jràu geh nicotin, tu\ he rơhồp tàm să den lơh să jan he niam, ngăc ngar, den tàng sơlơ rơhồp den sơlơ ngir. Bơdìh mờ broă ngir do, lơh tus bơta mờng ờ niam. Bè hơ\, he ngir jràu lài ngan là bơh nicotin, dơ\ 2 tai là tài bơta mờng.

-Ơ bác sĩ, chu jrào geh ală bơta aniai bè lơi? 

Bác sĩ Võ Đình Hùng:Bơta aniai bơh jràu là uă ngan, tàm `hu\ jràu, bơdìh mờ nicotin gam geh uă bơta phan ndai tai lơh aniai tus mờ gùng tă nhơm, lơh anai tus gùng mhàm, bơdìh hơ\ tai gam geh uă phan khih, phan lơh gơl^k geh kòp ồm sa ru\, ngòt rơngơ\t ngan. Geh uă kòp ờ geh sơm kòp di tu\, di gơlan gơtìp chơ\t tơn.

-Tài bè lơi tàng gơl^k geh kòp ngòt rơngơ\t bơh jrào uă bè hơ\, mơya kung gam geh uă cau chu jràu sơl, geh tu\ neh ơ\t jràu uă dơ\ mơya kung gam ờ jai sơl?

Bác sĩ Võ Đình Hùng: Bè a` neh đơs, tài geh bơta gơlơh niam tàm să he, den tàng gơlơh cau chu jràu in gơtìp ngir mờ phan do, dơ\ 2 tai là 1 bơta mờng ờ niam mờ ờ gơtùi sơbì. Tu\ neh sơbì jràu, lơh ờ su\k ơm tàm să, den tàng kal ke ngan kờ` sơbì jràu. Pal là ală cau geh nùs nhơm lơh ngan uă hơ\ sồng jai sơbì jràu.

-Kờ` ơ\t jrào geh cồng nha den he pal lơh bè lơi ơ bác sĩ?

Bác sĩ Võ Đình Hùng: Geh uă broă kờ` ơ\t jràu, bè mum kèo sin-gum; lơh jơh nicotin mờ ală broă lơh ndai tai. Mơya jăt a` kơlôi, niam ngan kung gam là să tòm cau chu jràu pal lơh ngan ơ\t, lời mơ di lah kờ` sền gàr bơta pràn kơl dang să jan să tòm mờ cau tàm hìu nhă, bal mờ [òn lơgar.

Ơi, ưn ngài bác sĩ!