VOV4.K’ho- Ờ hềt geh tu\ lơi mờ jơnau geh ngan phan sa [ơ\ [ơl, phan sa khih jơlai gơlik geh duh hồl ngan tai, geh uă cau sền gròi ngan bè tu\ do. Tềng đap ală jơnau yal, bè biăp geh uă sơnơm sền gàr phan tam, sơnơm lơh mhar dờng, puăc sur geh sơnơm lơh geh uă puăc pơrlang Salbutamol, ka ti ngui sơnơm sơndră kòp, ka dà lềng tram mờ phooc-môn, khuah đậu phụ klài mờ thạch cao, [ang tram mờ sơnơm lơh rơmi\t ngan, bung ràu kloh mờ dà sơnơm…, cau ngui sa gam gơlơh rơngòt ngan tu\ rài kis gơtìp uă ngan bơta kơlôi rơcang phan sa [ơ\ [ơl.

Lài do, hìu bơnhă bi Trần Thị Phúc, kis tàm sơnah [òn Thành Công ([òn dờng Buôn Ma Thuột, càr Daklak) geh bơta mờng quèng sùm sàu sa bơdìh tềng hìu ràng tăc phan `ô sa. Mơya, 1 nam do, tu\ kơno yal ală gah lơh broă geh gơnoar sền go\ uă dơ\ pơndiang phan [ơ\ tăc mờ ală hìu ràng tăc phan `ô sa, den hìu bơnhă bi Phúc dê neh tam gơl te\ bơta mờng quèng hơ\, ờ huan tai lòt sa tàm ală hìu `ô sa bơdìh. Bi Phúc kơlôi rơcang ngan mờ đơs: “Tu\ do ờ gi\t sa phan lơi tai nàng sền gàr pràn kơldang să jan. Sa phan sa tru\ gơm ờ kloh niam neh lơh aniai kòn bơnus in, ai dilah neh sa tơmu\t tàm să jan ală phan khih jơlai den kal ke ngan gơtùi gi\t lài geh jơnau gơ aniai tơnơ\ do”. Kung ndrờm bal mờ jơnau kơlôi rơcang hơ\ sơl, bi Lê Thị Vân, kis tàm sơnah [òn Ea Tam ([òn dờng Buôn Ma Thuột, càr Daklak) kung gơlơh kơlôi rơcang ngan mờ đơs: “Tơngai lài, jơh ală cau hòi jà ờ go\ di ngui sa phan lơgar Lo dê tài bơh gơbàn khih, mơya tu\ do geh bal phan bơna kă bro mờ phan sa tàm lơgar dê lơh geh kung geh sơl phan kơryan ờ ai, làng bol kơlôi rơcang là di ngan”.

Cau ngui sa gam kơlôi rơcang ngan tềng đap jơnau geh ngan phan sa “[ơ\ [ơl” là geh cơng tàng, tài bơh să tờm tơn bàr pe nă cau lơh gơlik phan kung gam mờng quèng sơl mờ jơnau “sur den ròng bàr nơm wàng, biăp den tam bàr nơm àr”, hơ\ là phan ròng, phan tam is nàng ngui sa tàm hìu bơnhă, ai lơh gơlik phan kă bro nàng tăc tàm drà den ngui sơnơm kơryan ờ ai ngui. Do là jơnau đơs bơh dùl nă cau tam biăp tàm Daklak dê tu\ sơngka sền gàr rơpual kuh: “Do do, sơnơm tu pal ngui uă bè do den hơ\ sồng gơtùi. Rơpual do mờ sa là gơtìp kòp tơn. Biăp hìu bơnhă in sa là he tam is tàm mìr hơ\”.

Bulah đơs ngan mìng geh bàr pe nă cau lơh gơlik phan mờ kă bro is tài bơh hàm hà priă cồng mờ lơh gơlik ală phan sa [ơ\, mơya ală gah lơh broă geh gơnoar kung pal đơs là, ală broă sền go\ phan kă bro, phan sa [ơ\ [ơl tàm tơngai lài rơ\p mìng là bơta sền go\ dùl e\t lơm bơh uă ngan phan sa [ơ\ [ơl gam ờ hềt sền go\ geh tu\ do.

Tàm nhai lơh broă Kloh niam ờdo ờdă phan sa (bơh ngai 15/4 tus ngai 15/5 pa do), Daklak neh lòt sền 33 anih lơh gơlik, tru\ gơm, kă bro phan sa mờ dà hùc ơn tàm thùng tàm khàr, den sền go\ tus 20 anih lơh tìs, lơh glài mờ priă bal mờ kờp jơh priă lơh glài là rlau 50 tơlak. Pal sền ngac ngan là Anih lơh dà hùc ơn tàm thùng, tàm khàr River tàm kơnhoàl Cư\ Kui`, dà hùc ai sền den sền go\ geh phan [ơ\ Coliform mờ Ecoli ( là ală jơi phan lơh gơlik kòp jê ndul gơjroh); tàm bàr pe anih coh kơphê, anih lơh giò chả, anih lơh khuah kòn tàm ală kơnhoàl Lak, Cư\ Mgar, M’Drak, Krông Năng, Krông Pach, neh sền go\ ngui phan klài ờ gi\t loh anih lơh gơlik gơ…

Mò Nguyễn Thị Xuân Thuỷ kuang jat jơng atbồ Gah Lơh sơnơm càr mơkung là Kuang jat jơng atbồ Mpồl lơh broă sùm Mpồl đơng lam sền gàr kloh niam ờdo ờdă phan sa càr Daklak, pà gi\t: broă lơh atbồ phan bơna kă bro, phan sa geh gơrềng tus uă gah lơh broă krơi is, bè: Gah lơh sơnơm gah kă bro mờ lơh sa mờ măy mok, gah lơh broă sa sươn sre, gah kuang àng…Bal mờ ală tiah tàm gùt lơgar, tơngai lài, ală gah lơh broă geh gơnoar tàm càr Daklak neh sùm lơh pràn ală broă lơh kờn sền gàr niam ờdo ờdă kloh niam phan sa tàm càr:“Nam 2015 mờ bồ nam 2016 den ală anih lơh broă geh gơnoar bơh càr dê kung neh sền go\ uă dơ\ lơh tìs bè ờdo ờdă kloh niam phan sa, pơnyơu bè broă ngui dà sơnơm nàng lơh dum plai chi, halà broă lơh gơlik kơphê [ơ\ [ơl, broă pơndiang puăc phan kis neh [ô ồm bơh ală tiah ndai tus Daklak kă bro. Ală broă bè do geh đơs là geh sền go\ dùl e\t lơm gời, tài bơh gam uă ngan cau gam ntoăt jat bơta hàm hà jòi sa priă cồng uă, lơh gơlik ală phan sa ờ kloh niam ờdo ờdă kờn sa priă cồng uă. Nàng lơh niam broă do, den bol a` lơh geh cồng nha broă lơh sră dờp sền geh tơl ală bơta ờdo ờdă phan sa gơ wèt tus mờ ală anih lơh sa kung bè cau să tờm kă bro tru\ gơm phan sa. Mờ pơgồp bal mờ ală gah sơnah lơh broă sơlơ lơh tai broă lơh sền gròi bè ờdo ờdă phan sa, ai ală mpồl cau ală gah lòt sền bal tàm ală dơ\ lơh uă bè dơ\ sa Tềp Trung thu, sa Tềp bơhiàn, Nhai lơh broă tài ờdo ờdă kloh niam phan sa. Bơdìh hơ\ tai, lam lơh ală dơ\ lòt sền is jat gah broă lơh krơi is mờ lam lòt sền ờs mờng pah dơ\, halà lòt sền ni sơna jat jơnau sồr bơh gah lơh broă dà lơgar mờ bơh anih duh broă làng bol càr dê”.

                                                           Cau cih mờ yal tơngi\t- Lơ Mu K’ Yến