VOV4.K’ho- Nhai lơh broă bè kloh niam ờ do ờ dă phan sa nam do geh mut lơh bơh ngai 14/4 tus ngai 15/5 mờ tơngume “ Sơlơ lơh gơlik, kă bro, ngui sa biap puac kloh niam ờ do ờ dă” mờ jơnau kờ` bơ song ală bơta ờ suk tu\ do là broă ngui ală phan ờ geh ai ngui tàm broă ròng phan; tơmù dimơ khà jơngkah sơ nơm sền gàr phan tam tàm biap, plao đo, jơngkah dà sơ nơm, sơ nơm kháng sinh tàm poac sur, poac iar, phan tàm dà geh ròng mờ tơnguh jơnhua bơta git wă bơh ală mpồl bal, cau dùl nă să dê tàm broă lơh gơlik, kă bro, ngui sa biap, poac ờ do ờ dă; tơrmù dimơ khih phan sa. Cau ai tơngit jơnau đơs do geh yal bè ală broă lơh lòt sền, sền gròi bơh gah lơh broă geh gơ noar càr Daklak dê tàm dơ\ lơh broă do.

Kờ` mut lơh geh cồng nha nhai lơh broă tài ờ do ờ să phan sa nam 2016, Mpồl đơng lam gàr kloh niam ờ do ờ dă phan sa càr Daklak neh crơng gơs 3 mpồl lòt sền, sền gròi làm gah kơnă càr nàng lòt sền tàm 15 kơn hoàl, [òn drà, [òn dờng tàm càr. Dơ\ lòt sền geh bơyai lơh bơh ngai 20 tus ngai 29/4, tơr gùm tàm ală anih lơh gơlik, blơi bơh lơgar ndai, kă bro phan sa, ngan là ală drà bơh sơn rờp, drà tac biap, poac, phan lơh gơs bơh suơn sre… Bác sĩ Lê Thị Châu, kuang atbồ đah ờ do ờ dă kloh niam phan sa càr Daklak pà git: “Tàm tơngai pa do, bơta ngui phan ờ geh ai ngui tàm broă ròng phan, phan sa gơguh uă ngan, den bol a` kung pơ gồp bal làm gah, kuơ màng là gah lơh sa suơn sre mờ gah kă bro lơh sa mờ mai\ mok nàng chồl pràn broă lòt sền, sền gròi kung bè tơr gùm mblàng yal làng bol in nàng bơh hơ\ làng bol git mờ ngui ală phan sa ờ do ờ dă tàm nhai lơh broă đơs bal kung bè tàm broă lơh gùt nam mờ ală nam tơ nơ\ tai”.

Jat bác sĩ Lê Thị Châu, 1 tàm ală bơta lòng tàm broă sền gròi ờ do ờ dă phan sat u\ do là sền gròi khà jơngkah dà sơ nơm, sơ nơm kháng sinh, phan lơh dờng pràn tàm ală phan lơh gơs bơh suơn sre, sền gròi broă pơndiang poac phan ròng tìs mờ kơrnuat boh lam, sền gròi ală anih lơh poac phan ròng. Bơta aniai bơh phan sa ờ do ờ dă dê tus mờ pràn kơldang să jan cau ngui sa, ờ mìng tài jơngkah dà sơ nơm, mờ gam tài ală bơta phan geh hòi là phan ngui bơ tơl tồn lah ờ geh aniai lơi. Tàm dơ\ lòt sền bơh mpồl sền gròi làm gah càr Daklak dê pa do tàm kơn hoàl Krông Pach ai go\, kờ` lơh gơs phan sơndră pơr ỉu tàm giò chả den uă anih neh ngui ală phan bơ tơl mờ uă mat sơnđan krơi is. Să tờm cau lơh gơlik phan kung ờ git ală phan ngui bơ tơl do geh lơh gơlik bơh lơi. Bơta git wă lơh jat bơh jơh ală cau tờm anih dê bè gàr kloh niam kung mìng là cèng bơta pơr lồm. 1 nă cau tờm anih lơh giò chả tàm kơn hoàl Krông Pach đơs: “Ală mpồl sền gròi ờ hềt lòt sền den a` go\ neh gàr tơl kloh niam bloh, bơh lòt sền den hơ\ sồng a` go\, a` kung geh lơh ngan iat, lòt bơsram, tus bal ơdu\ bơto pơlam bè kloh niam ờ do ờ dă phan sa. A` kung lơh ngan rơcang ală sră pơ àr tơl làm, nàng tu\ mpồl sền gròi tus a` geh tơl bơta bè ờ do ờ dă phan sa”.

Nàng sền gàr gơnoar kuơ mờ bơta pràn kơldang să jan bơh cau ngui sa dê, tàm tơngai lài, ală anih lơh broă geh gơrềng bơh càr Daklak dê neh jơh nùs mu\t lơh uă broă lơh, tam dră mờ kơryan ală broă lơh kă bro, pơndiang phan sa ờ gi\t loh anih lơh, ờ tơl kloh niam. Cau ai tơngi\t jơnau đơs bơh jơnau do dê neh geh dơ\ boh bơr mờ mò Nguyễn Thị Xuân Thuỷ kuang jat jơng atbồ Gah Lơh sơnơm càr Daklak mơkung là Kuang jat jơng atbồ Mpồl lơh broă sùm Mpồl đơng lam sền gàr kloh niam ờdo ờdă phan sa càr Daklak bè tơngume do.

Ơ mò, dan mò đơs bè bơta ờdo ờdă kloh niam phan sa tàm ù tiah càr Daklak tàm tơngai lài bè lơi?

Mò Nguyễn Thị Xuân Thuỷ: Tàm ală nam do, mờ bơta lơh bal bơh ală gah lơh broă dê, den broă lơh ờdo ờdă kloh niam phan sa tàm ù tiah càr Daklak geh bơta bơtàu tơnguh niam mờ geh cih dờp tơrgùm kờp, pah nam geh pơgăp 10 tàm 12 rbô anih lơh phan sa geh lòt sền. Broă lơh mblàng yal bè ờdo ờdă kloh niam phan sa geh sơlơ lơh uă tai, khà cau geh jơnau gi\t wa\ bè ờdo ờdă kloh niam phan sa mờ mu\t lơh di bè ờdo ờdă phan sa geh tơnguh tai. Ală dơ\ khih phan sa bal ngai sơlơ gơmù.

Bal mờ hơ\, den kung gam sơl bàr pe nă cau dùl nă să is, ală anih lơh sa lơh broă jòi sa priă cồng uă den tàng kung gam sơl ală broă lơh bè ngui sơnơm kơryan ờ ai ngui tàm broă ròng phan, tam phan halà ngui dà sơnơm tàm tu\ klài phan sa. Bè tàm nam 2015 pa do, den gơlik geh 4 dơ\ khih phan sa, tàm hơ\ geh 1 dơ\ tài bơh vi sinh vật, 3 dơ\ khih gơlik is. Pal sền ngac ngan là ală dơ\ khih tài bơh sa puăc ki\t trồ. Jơnau do ai go\, tơngai tus, pal sơlơ lơh uă tai broă lơh mblàng yal tus tơn tàm tiah sar lơgar ngài nàng làng bol tiah kòn cau in gi\t loh làng tai bè ală phan sa ờ tơl kloh, ờ go\ di ngui.

Bơta geh ngan ai go\, bơta ờdo ờdă phan sa tàm ù tiah càr Daklak gam gơlik geh kal ke ngan, uă dơ\ broă kă bro phan sa [ơ\ [ơl geh sền go\ geh sền ndrờm bè mìng là dùl e\t lơm bơh bơta mờ he ờ hềt sền go\. Mò geh jơnau đơs lơi bè bơta do, ơ mò?.

          Mò Nguyễn Thị Xuân Thuỷ: Bơta geh ngan bè ờdo ờdă kloh niam phan sa tàm ù tiah càr Daklak, den lồi nam 2015 mờ bồ nam 2016, ală anih lơh broă geh gơrềng bơh càr dê kung neh sền go\ uă dơ\ lơh tìs bè ờdo ờdă kloh niam phan sa, pơnyơu bè broă ngui dà sơnơm nàng lơh dum plai chi, halà broă lơh gơlik kơphê [ơ\ [ơl, broă pơndiang puăc phan neh [ô ồm bơh ală tiah ndai tus tàm Daklak kă bro. Đơs bal là ală dơ\ broă hơ\ kơnờm bơta lơh bal bơh ală gah lơh broă dê, den tàng neh gơtìp lơh glài kràn ngan. Ală dơ\ broă do geh đơs là bơta sền go\ dùl e\t lơm tài bơh gam uă ngan cau kung gam hàm hà priă cồng uă, den tàng kung gam lơh gơlik sơl ală phan sa ờ tơl kloh kờn jòi sa priă cồng ờ dipal. Nàng bơsong broă do, mu\t lơh geh cồng nha broă lơh sră cơng tàng dờp sền tơl ală bơta pal geh bè ờdo ờdă phan sa bơh ală anih lơh sa dê kung bè cau să tờm kă bro broă lơh drơng ala `ô sa. Broă lơh pơn jat tai là pơgồp bal mờ ală gah sơnah lơh broă càr nàng sơlơ lơh uă tai broă lơh lùp sền, lòt sền bơta ờdo ờdă kloh niam phan sa.

Bơh bơta đơs ngan pa yal, den jat mò, gơnoar broă atbồ bơh ală anih lơh broă geh gơrềng dê bè broă lơh sền gàr niam ờdo ờdă kloh niam phan sa pal lơh bè lơi?

Mò Nguyễn Thị Xuân Thuỷ: Bè broă lơh lùp sền, lòt sền, sền gròi bơta ờdo ờdă phan sa den pal geh bơta lơh bal bơh ală gah lơh broă càr dê, bè: Gah lơh sơnơm càr, Gah lơh broă sa mờ bơtàu tơnguh [òn lơgar càr, Kuang àng mờ Anih duh broă làng bol ală kơnă dê. Mpồl đơng lam kloh niam ờdo ờdă phan sa kung neh dan mờ Anih duh broă làng bol càr geh ală broă lơh loh làng, pơnyơu bè ai ală mpồl lòt sền làm gah tàm ală dơ\ lơh uă bè dơ\ sa Tềp Trung thu, sa Tềp Tây, nhai lơh broă tài ờdo ờdă kloh niam phan sa. Bơdìh hơ\ tai, gam bơyai lơh ală dơ\ lùp sền lòt sền jat tơngume jat broă lơh mìng is gah lơh broă mờ bơyai lơh lùp sền lòt sền ờs mờng pah dơ\. Bơdìh hơ\ tai, gam bơyai lơh lùp sền lòt sền nisơna jat jơnau sồr bơh gah lơh broă Dà lơgar mờ bơh anih duh broă làng bol càr dê.

Ơi, ưn ngài mò uă ngan!

Cau cih mờ yal tơngi\t- K’ Duẩn- Lơ Mu K’ Yến