VOV4.K’ho-Việt Nam là dùl tàm ală lơgar geh khà kờp làng bol kra mhar ngan. Ală nam rềp ndo, sơnam kis bơh cau Việt Nam dê neh gơguh tai mơya khà sơnam kis pràn kơldang kung mìng dùl êt lơm sơl. Khà cau dờng sơnam gơtìp kòp uă. Den tàng bè hơ\, gùng dà broă lơh nàng dong kờl cau dờng sơnam kis pràn mờ kis niam gam là jơnau kờ` pal geh sền gròi.

Jat khà kờp bơh Tổng cục Khà kờp làng bol deh dùh di kơrhia tàm hìu bơnhă dê, bulah sơnam kis jo\ kờp bal bơh cau Việt Nam dê ngai sơlơ jơnhoa mơya gơtìp kòp tê jê să kung uă rlau sơl. Kờp bal dùl nă cau dờng sơnam gơtìp pe bơta kòp mờ pal ko\ng mờ ală bơta kòp ndai tai. Tàm hơ\ neh geh bơta tam gơl bơh kòp lơh bơtờp tus ală kòp ờ lơh bơtờp, ală kòp jo\ jòng mờ ală kòp pa, bè ung thư, swing swơng bè bồ tơngoh nùs nhơm…

Priă tă sơm kòp kờp bal ai dùl nă cau dờng sơnam in ờs mờng sùm jơnhoa rlau bơh 7 tus 8 dơ\ pơndrờm mờ priă tă sơm kòp ai dùl nă kơnòm dềt in. Sơnam sơlơ dờng, gơ aniai bè să jan sơlơ uă, halà khà ngai piam kòp tàm jơnờng sơlơ uă sơl. Tàm khà cau dờng sơnam gam tìp kal ke mờ ală broă lơh ờs mờng pah ngai, geh rlau 90% kờ` cau dong kờl.

Jơnau ồng Trần Mạnh Thục kis tàm càr Nam Định là dùl jơnau ai lơh pơnyơu. Kis bal mờ bơta kòp tê jê să bơh rlau 10 nam do, priă nhai jơh sơnam lơh broă dùl êt ngan bơh ồng Thục dê uă ngan là mìng lời nàng ngui tàm broă blơi sơnơm sơm kòp. Ồng Trần Mạnh Thục, đơs bè do:

“Geh ală jơnau gơ tơngo\ ờ bè ờs, jê tềng ntơh, jê tềng ndul. Di 4, 5 nhai là a` lòt kham dùl dơ\. Ờs mờng là a` lòt kham tàm hìu sơnơm càr, hìu sơnơm kơnhoàl. Đơs bal là uă ngan bơta kòp, ngan là kòp ờ niam tàm gùng lơh lề phan sa, kòp gùng mhàm plai nùs, klờm, leh hơ\ sồng geh bal jê ntìng gòr ngkời.

Gơtìp kòp uă tu\ kung gơlơh bòl ngan sơl mơya geh bơta sền gròi dong kờl bơh oh kòn, kòn sau dê mờ oh mi tàm hìu bơnhă, den tàng broă sàu sa, ơm bi\c, lòt rê den a` kung tơrmù geh dùl êt bơta gơ aniai bơh kòp dê”.

Việt Nam tu\ do geh rlau 10 tơlak nă cau dờng sơnam, geh tus 11% kờp jơh khà kờp làng bol, tàm hơ\ geh rlau 2 tơlak nă cau rlau 80 sơnam. Sơnam kis jo\ kờp bal jơnhoa (73 sơnam) mơya sơnam kis jo\ pràn kơldang lơyah (64 sơnam).

Việt Nam là lơgar geh khà kờp làng bol kra gơ wèt khà mhar ngan rlau jơh dunia. Rlau 65% cau dờng sơnam kis tàm [òn lơgar, là cau lơh broă sa mờ lơh broă sa sươn sre. Tàm tu\ hơ\, ală broă lơh sền gàr tơl niam rài kis mpồl bơtiàn ờ hềt lơh geh jơnau kờ` bơh cau dờng sơnam dê, ờ hềt geh ală anih sền gàr jo\ tơngai ai cau dờng sơnam in.

Jat ồng Lê Ngọc Trọng, lài do là Thứ trưởng Bộ Y tế, Kuang atbồ Mpồl cau bác sĩ hìu bơnhă Việt Nam dê đơs, kờ` pal sơlơ geh tai broă lơh sền gàr pràn kơldang să jan, tơrgùm tàm broă atbồ kòp jo\ jòng bơh cau dờng sơnam dê.

Kuơmàng là tơnguh jơnhoa gơnoar broă bơh bác sĩ hìu bơnhă dê; bơto pơlam, dong kờl tam gơl rài kis mờ rơcang sơndră kòp, sơlơ lơh cau kra in kis pràn, duh hồl ngac ngar…Ồng Lê Ngọc Trọng, đơs bè do:

“Mờ bơta cau dờng sơnam gơtìp uă bơta kòp jo\ jòng, den tàng sền gàr tàm hìu làng kuơmàng ngan, gơnoar broă bơh hìu sơnơm ntum dê là dờng màng ngan. Pal sền gròi ai priă jền ai anih lơh sơnơm kơnă hơđơm in nàng anih lơh sơnơm kơnă hơđơm geh tơl pràn sền gàr pràn kơldang să jan cau dờng sơnam in đơs is mờ làng bol in đơs bal mờ ai hìu bơnhă mờ [òn lơgar in”.

Giáo sư- Tiến sĩ Phạm Thắng, Kuang atbồ Hìu sơnơm gah kòp cau kra dà lơgar dê, kung geh bal jơnau kơlôi sơnơng do. Tu\ do, jơh ală cau dờng sơnam kis tàm [òn lơgar. Den tàng bè hơ\, bơta tờm là tơnguh jơnhoa bơta niam ală anih lơh sơnơm kơnă hơđơm. Gùng dà bal bơh dunia dê là lơh ngan gàr cau kra tàm hìu bơnhă, [òn lơgar sơlơ jo\ sơlơ niam mờ ờ go\ di là tơmu\t tàm hìu sơnơm.

Nàng lơh geh jơnau hơ\, kờ` pal lơh uă ală anih lơh sơnơm tàm [òn lơgar. Giáo sư- Tiến sĩ Phạm Thắng, đơs: Lài do, tu\ khà kờp làng bol gam pơnu să, anih lơh sơnơm kơnă hơđơm neh bơsong broă dờng ngan bơh dà lơgar dê, hơ\ là ci\t sơnơm rơcang sơndră kòp rề ơnàng, deh dùh di kơrhia tàm hìu bơnhă, sền gàr ală bơta kòp kơ` jơ\ mhar bơh cau ùr mờ kơnòm dềt dê.

Mơya tu\ do, cau nàng kham sơm kòp bơh anih lơh sơnơm kơnă hơđơm dê neh tam gơl là cau kra. Den tàng bè hơ\, gơnoar broă tờm bơh ală anih lơh sơnơm kơnă hơđơm dê là gròi sền ală bơta kòp jo\ ngai, uă ngan là kòp jo\ ngai bơh cau kra dê. Broă lơh bác sĩ hìu bơnhă tàm lơgar he rơ\p pa mu\t lơh broă lơm, mơya tàm rài tơnơ\ do pal bơtàu tơnguh pràn broă lơh do. Giáo sư- Tiến sĩ Phạm Thắng, pà gi\t:

“Cau dờng sơnam gam geh bơto pơlam nàng ai kơnòl broă pa, jơnau sồr ală bơnah kham sơm kòp tàm kơnă hơđơm, ai khi in geh gơnoar kham sơm kòp cau lơi in, bảo hiểm y tế tă tơm bè lơi; gùng dà bè priă jền bè lơi nàng gơ in dipal.

Bal mờ hơ\ là gùng dà đơng pơlam, tam gơl hìu sơnơm bơh hìu sơnơm dềt tus hìu sơnơm càr, hìu sơnơm dà lơgar. Do là broă lơh ờ go\ di là mìng lơh bàr pe ngai lơm ờ, mơya bol he gam lòt jat gùng dà bè hơ\ mờ jat a`, den do là gùng dà dipal ngan”.

Cau dờng sơnam ờ mìng là anih kơldìng bè nùs nhơm ai oh kòn kòn sau in lơm gời ờ mờ gam là ală cau geh uă bơta mờng chài, bồ tơngoh jak, gơtùi pơn jat tai tă pơgồp ai mpồl bơtiàn in.

Ngan den tàng bè hơ\ mờ broă hòi jà bơta lơh bal bơh jơh ală mpồl bơtiàn dê nàng sơlơ geh tai ală broă lơh drơng tàm broă sền gàr pràn kơldang să jan ai cau dờng sơnam in; pơgồp bal đah sền gàr tàm hìu bơnhă, tàm [òn lơgar mờ sền gàr tàm ală anih lơh sơnơm bơh dà lơgar dê gam là jơnau kờ`, kờ` pal mhar bơsong, kuơmàng là tàm tu\ tơngai lơgar he gam ngai sơlơ geh khà kờp làng bol kra mhar bè tu\ do!

Cau cih mờ yal tơngi\t- Lơ Mu K’ Yến