VOV4.K’ho-Dơ\ lơh yàng `ô lir bông gam sơnđan là lơh yàng sa piang kòi pa là chờ hờp kòi neh ơn tàm bong tàm đam kòi. Cau K’ho Sre chờ tài bơh kòi phe tơnhàu geh uă, khi tơngo\ bơta ưn ngài Yàng neh ai dùl nam mìu nhàc niam, làng bol geh tơl kòi nàng sa hờm gùt nam sùm. Do kung là tu\ nàng làng bol nhơl chờ hờp khat gơboh tơnơ\ ală ngai nhai lơh broă bòl glar kal ke.

Dơ\ lơh yàng `ô lir bông gơ cèng uă bơta pin dờn rbô phan ndrờm geh huềng sùan bơh cau K’ho dê. Làng bol đơs là, gùt dar rài kis bơh kòn bơnus dê geh uă ngan yàng, bè: Yàng dà, Yàng kơh yàng bơnơm, Yàng Ồs…sùm lòt jat bal nàng sền gàr mờ ai lơngai. Nghệ nhân K’Bes kis tàm [òn Bồ Liêng, thị trấn Đinh Văn, kơnhoàl Lâm Hà, pà gi\t:

“Lơh yàng `ô lir bông là nàng tơngo\ nùs nhơm gi\t ưn ngài ală yàng neh sền gàr mờ ai lơngai dùl kàl lơh sa kòi tơngời kis niam mờ geh tơnhàu uă. Ưn ngài trồ tiah neh ai lơngai ai kòi phe nàng hìu bơnhă, gơ\p [òn geh hờm ram mờ răc dan kơ\p kờn ai dùl kàl lơh sa pa hờm ram pas sơm rlau”.

Ală klau pơnu dròng cing mờ ală ùr ơruh tam ya gùt dar chi gơnơng

Lơh yàng `ô lir bông sùm geh cau K’ho bơyai lơh tàm pơgăp tu\ tơngai bơh nhai 11 nam lài tus nhai 1 nam tơnơ\ jat nam he dê, tơnơ\ tu\ jơh tơnhàu kòi mìr lài do, tu\ do là tơnơ\ tu\ jơh tơnhàu kơphê. Dơ\ lơh yàng gơtùi bơyai lơh jat tàm hìu bơnhă, jơi nòi halà jơh dùl [òn lơh bal.

Bơh sơnrờp làng bol lòt tus hờ sươn phan tam niam ngan rlau jơh, duh khuai dan rò yàng kòi rê hờ hìu. Tơnơ\ hơ\ jơh tơl nă cau tơnhàu bal kòi, lơh kloh mờ prăp tàm bong kòi. Pơn jat hơ\ là Dơ\ lơh yàng `ô lir bông hơ\ sồng ngan ngồn geh lơh dờng, nggồr nggàc tàm hìu lơh hơđang bơh hìu bơnhă halà [òn dê.

Dùl broă lơh ờ gơtùi ờ lơh tàm Dơ\ lơh yàng `ô lir bông là bơhiàn lơh chi gơnơng. Broă do bơh cau klau lơh (cau ùr ờ go\ ai lơh). Hơ\ sồng rơcang ală bòr cing, ală drăp tơrnờm, 2 nơm iar, sơlàu pơdơng phan sa duh khuai, nhòng, kòng trà, dùl sơ\ kòi mờ tờm rơhe kòi….Làng bol tàm [òn bal mờ gơ\p rơcang lài phe mbar, peh sur, gơ sơ\t iar…tru\ gơm biăp piang sa.

Ală phan ơn pơdơng tàm Dơ\ lơh yàng `ô lir bông

Mu\t tàm dơ\ lơh yàng, cau kra [òn ala mat [òn lơgar răc dan mờ yàng, dan yàng kòi rê ơm bal mờ [òn lơgar. Nghệ nhân K’Ken, kis tàm xã Tân Văn, kơnhoàl Lâm Hà, pà gi\t: ală broă lơh duh khuai geh lơh dờng màng mờ ki ngàm ngan:

“Lài ngan là he răc dan, tơnơ\ hơ\ he hòi dan. Răc dan den he đơs lơyah dùl êt lơm. Ai hòi dan den gơ jòng rlau, gơtùi jo\ jòng pơgăp bơh 10 phuk tus 20 phuk”.

Tềng đap bơta tơrgùm să bal gal ngan bơh làng bol tàm [òn dê, cau pơ jơu sền dờng ngan jơnau răc dan mờ yàng:

“Ngai do kòn dan mờ trồ tiah sền go\ lơh cơng nàng lơh yàng `ô lir bông. Kơ\p kờn yàng kòi sùm ơm tàm hìu kòn dê, ai hìu bơnhă kòn in kòi bềng bong, rài kis hờm ram. Dan mờ yàng kòi, yàng kơh yàng bơnơm ngai do rê tàm do sa chờ hờp bal mờ hìu bơnhă kòn”.

Pơn jat hơ\ là jơnau hòi dan:

“Ơ hơ, a` tam kòi sre, a` piah kòi mìr.

Tờm kòi kòn, tờm kòi bơkàu. Kòi tàm sre, kòi tàm mìr.

Kòi lik bơkàu, kòi geh bơkàu. Kòi chờ hờp mờ trồ, kòi nhơl mờ ù.

Tu\ a` sih tam tàm tiah ù kơh, kòi ba` gơblă tus hơđơm yơ.

Do làng sền te\ ală căp kòi geh uă ngan sơng yùr bềng gar kòi lơm. Kòi Ka Măng tàm [òn Lach, kòi K’Klac tàm [òn Tơm Bồ, tàm Păng Dung geh kòi K’Pit, K’Pô, tàm Phi Tô geh kòi K’Klac, K’Klơr, tàm M’nơr geh kòi K’Ke”.

Tơnơ\ jơnau răc yàng mờ hòi dan bơh cau kra [òn dê, klau pơnu dròng bal jơnau cing chờ hờp duh hồl. Ai ală ùr ơruh nggồr nggàc bơne\ bơnài lơbơn lơmư tàm tề tê bal tam ya gùt dar chi gơnơng jơnhoa ngan. Tàm bơrlu\ bal niam ngan ală rùp să bơh dà bò, dà jù, dà brồng, rơmi\t pơrya tus rùp să bơh trồ tiah bơh bơta pràn kis gam bơtàu tơnguh dê. Drăp tơrnờm mờ phan sa bơh tơl hìu bơnhă dê dơ\ dùl dơ\ geh cèng tus, jơh dùl [òn `ô sa bal, đơs crih tam ya bal, dròng cing mồng, lam nhơl ală jơnau nhơl, nhơl jơnau rài yau tus dì trồ mang tơn. Tu\ ồs neh chơ\t, ơlak neh bơ sàp, jơh tơl nă cau ơm rlô mờ dơ\ lơh chờ tờm “~ô lir bông” bơh cau K’ho Srê Lâm Hà dê sền bè là neh jơh. Ală ngai tơnơ\, làng bol gơtùi lơh jo\ jòng broă `ô sa chờ hờp tàm ală hìu bơnhă.

Dơ\ lơh yàng `ô lir bông geh lơh wơl tàm càr Daklak

Ngai do, lơh sa sươn sre bơh làng bol dê ờ gam kơnờm uă ir tàm trồ tiah tai. Làng bol neh gi\t ngui bơta jak chài pa tàm broă lơh sền mờ sền gàr phan tam, phan lơh geh sùm rlau, mơya dơ\ lơh chờ `ô lir bông ờ go\ geh bơyai lơh sùm tai bè lài do. Ồng K’Thế, Pho\ Kuang atbồ Hìu văn hoá kơnhoàl Lâm Hà, pà gi\t: Dơ\ lơh yàng `ô lir bông tu\ do ờ mìng là dùl dơ\ lơh yàng bềng uă bơta đah huềng dê tai mờ là tiah nàng làng bol tàm [òn pơrjum bơyai, nhơl chờ hờp, tam ya mờ `ô sa chờ hờp tơnơ\ dùl nam lơh broă bòl glar, kung là broă nàng lơh kah wơl ală bơhiàn niam tàm chài rơgơi ờs mờng bơh yau.

“Tu\ do geh bơta sền gròi bơh Đảng mờ Dà lơgar dê neh lơh dơ\ lơh yàng `ô lir bông tàm bàr pe tiah bơh càr Lâm Đồng dê, pơnyơu bè 1 nam dùl dơ\ tàm kơnhoàl Lâm Hà, kờn lơh tơngo\ wơl dơ\ lơh yàng `ô lir bông bơh cau K’ho Sre, cau Mạ dê. Mờ kơnhoàl kung gam lơh sùm dơ\ lơh chờ do hơ\ là bơhiàn niam nàng sền gàr lơh niam bơta chài rơgơi bơh ală kòn cau mờ kơnhoàl ù tiah [òn lơgar dê”.

Mờ bơta kuơ sền gàr bơta chài rơgơi, tam klac bal làng bol tàm [òn lơgar, Dơ\ lơh yàng `ô lir bông bơh cau K’ho dê neh geh lơh tàm dơ\ lơh chờ kơphê Buôn Ma Thuột dơ\ 6 mờ Pơrlòng chài rơgơi cing mồng Tây Nguyên nam 2017 pa geh lơh tàm càr Daklak, yal tơngi\t ală bơhiàn niam bơne\ ngan tus mờ năc lòt nhơl tus bơh ală tiah rềp tiah ngài in, mơkung hòi jà jơh tơl nă cau tàm sơm băt tê bal sền gàr mờ ngui niam bơhiàn chài rơgơi Tây Nguyên dê.                                                  

Cau cih mờ yal tơngi\t- Lơ Mu K’ Yến