VOV4.K’ho - Lài do, tàm ờ uă [òn làng bol ală kòn cau tàm càr Dak Nông gam mờng mờ broă kis lài do bè ròng phan ting lềng ờ lơh hìu jă brê di pal, g^t sền gàr kloh niam ờ hềt uă. Den tàng, broă di gơlan gơl^k geh ờ uă kòp gơtòp bè kòp lỵ, sởi, kòp prơm là uă ngan, tàm hơ\ uă ngan là tus mờ kòn dềt ha là ală cau geh să jan ờ pràn. Jơnau tơnơ\ do geh yal bè broă lam sồr tơnguh jơnau g^t wă tàm broă sền gàr kloh niam tiah kis tàm ntum Dak Nia, [òn drà Gia Nghĩa, càr Dak Nông.

{òn Njiêng, ntum Dak Nia, [òn drà Gia Nghĩa càr Dak Nông geh mờr 100 hìu làng bol kòn cau Mà ơm kis. Bu\ lah kis jăt gah [òn drà Gia Nghĩa, mơya làng bol kung gam kis bè rài kis lài do, broă sền gàr kloh niam tiah kis ờ hềt uă. Ồng K’ Hai, kuang atbồ [òn Njiêng pà g^t, gơnoar atbồ bal mờ gah lơh sơnơm neh lam sồr uă, mơya tài rài kis gam uă kal ke, den tàng uă hìu nhă gam ờ hềt lơh àng ròng phan ngài mờ hìu ơm. Geh uă hìu gam ờ hềt lơh hìu jă brê di pal, broă tuh siồ siă lềng làng gam geh. Tàm hơ\ uă ngan là broă lơh dà sàng kloh neh bơcri priă lơh mơya tài sền gàr, ngui ờ di pal den tàng mhar gơtìp ờ niam, ờ gơtùi ngui. Tài ờ geh sền gàr kloh niam tiah kis, uă cau tàm [òn, tàm hơ\ uă ngan là kòn dềt mờ cau ờp pràn [uơn ngan gơtìp ală kòp bè jê ndul gơjroh, bơsiă, sởi mờ kòp prơm. Ồng K’ Hai đơs: “Broă tuh siồ siă lềng làng ờ di pal ngan, uă tiah gam [ơ\ ngan, siồ siă gam uă ngan. Bu\ lah tu\ do gam geh rơndeh tus cho\ siồ siă, mơya tài jơnau g^t wă làng bol dê ờ uă, ờ g^t den tàng gam [ơ\ lơh aniai ngan tus mờ kòn dềt, kòn dềt [uơn ngan gơtìp bơsiă, duh să. Đơs ngan là neh tă priă lơh dà sàng kloh niam, mơya geh tu\ geh dà, geh tu\ ờ geh dà tài dà tàm kàl prang soăt dà”.

Ntum Dak Nia geh 5 [òn làng bol kòn cau, geh mờr 40% khà kờp làng bol tàm gùt ntum. Tàm ală nam do, ală gah, mpồl đơng lam Đảng, gơnoar atbồ bal mờ gah lơh sơnơm neh lơh jăt uă broă dong kờl tus mờ broă sền gròi bơta pràn kơl dang să jan làng bol. Ntum neh tă priă lơh hìu sơnơm geh khà niam, broă lơh kuang bàng lơh sơnơm geh tus tàm ală [òn. Broă lơh dà sàng kloh niam neh tă lơh 5 broă lơh dà ngui sa tơrgùm bal bal mờ broă lơh ding dà tus rơlao 2 tơmàn priă, mơya tu\ do neh ờ gơtùi lơh broă tai tài gơtìp tơrlah. Ntum kung neh chồl pràn broă lam sồr kờ` làng bol in g^t wă, sền gàr kloh niam tàm ală [òn, mơya tus tu\ do, broă tam gơl tàm nùs nhơm làng bol gam ờ pràn. Den tàng, do là ntum geh khà kòn dềt gơtìp ală bơta kòpp gơtòp uă ngan tàm [òn drà Gia Nghĩa dê. Ồng Đồng Quang Huy, kuang jăt jơng atbồ đơng lam Đảng ntum Dak Nia dờp mùl màl do: “Geh uă [òn làng bol kòn cau tàm do tài bơhiàn lơh sa mờ rài kis geh uă bơta ờ kloh niam. Tàm hơ\ uă ngan là broă ròng phan, kloh niam să jan den kung tìp uă kal ke. Tàm hơ\, tàm ntum kal ke ngan gơnoar atbồ dê là ai dà sàng kloh niam làng bol in. Làng bol kal ke, geh hìu ờ geh priă kờ` lơh hìu jă brê. Geh ờ uă cau geh dong kờl den broă blơi dà ngui den geh tu\ geh, geh tu\ ờ geh, lơh gơl^k broă làng bol kung gam jăt bơhiàn lài do. Mpồl đơng lam Đảng mờ anih duh broă tơnguh broă bơto pơlam, lam sồr làng bol ngui hìu jă brê mờ dà sàng kloh niam. Dơ\ 2 tai là broă ròng phan tơl niam làng bol geh ròng niam mơya ờ ngài mờ [òn ơm kis mờ ròng uă ờ ting lềng. Bè broă sền gàr pràn kơl dang să jan làng bol in den kung geh sồr tơn mờ gah lơh sơnơm geh pơgồp bal mờ hìu sơnơm ntum geh broă lơh is sùm, geh broă kham, sơm kòp mờ lam sồr làng bol lơh jăt kloh niam tàm phan sa”.

Jăt ală bác sĩ tàm hìu sơnơm càr Dak Nông yal, bu\ lah neh geh uă tam gơl, mơya broă di gơlan gơtìp wơl ală kòp gơtòp gam geh uă tàm ală [òn làng bol kòn cau. Jăt jơnau kờp pà go\, khà cau gơtìp ală kòp bè jê ndul gơjroh, bơsiă, sởi, kòp prơm tàm kòn dềt tiah làng bol kòn cau tus 60%. Mùl màl do pà go\ pal chồl pràn rơlao tai broă lam sồr tơnguh jơnau g^t wă sền gàr kloh niam tiah kis tàm ală [òn.

Kờ` làng bol mờ gơ\p bơyô in g^t tai bè broă sơndră mờ kòp bơh broă sền gàr kloh niam tiah kis. Cau ai tơng^t jơnau đơs do neh geh dơ\ lùp bác sĩ Nguyễn Văn Sinh, gơnoar jăt jơng atbồ hìu sơnơm rơcang gàr kòp càr Dak Nông bè broă do.

-Ơi, ơ bác sĩ, tơngai do càr Dak Nông neh lơh ngan tàm broă lam sồr bè lơi kờ` tơnguh jơnau g^t wă tàm broă sền gàr kloh niam tiah kis tàm ală [òn làng bol?

Bác sĩ Nguyễn Văn Sinh: bol a` ai broă sơndră mờ kòp gơtòp làng bol in là broă kuơ màng, tàm hơ\ ai broă lam sồr là broă lơh geh nùs nhơm kơl jăp mờ kờ` làng bol in g^t mờ rơcang sơndră lài mờ kòp. Ai geh bơta do, bol a` kung bơyai lơh lam sồr sơndră mờ kòp gơtòp jăt tơl tu\, tơl tơngai. Khăt mờ tơngai mờ geh gơl^k kòp krơi is gơl^k mờ bol a` neh bơyai lơh. Kuơ màng ngan tàm hơ\ geh mpồl lơh sơnơm tàm ală ntum, [òn; broă lơh sơnơm ntum sùm geh lam sồr mờ sơndră mờ kòp. Bơto sồr làng bol lơh jăt ală broă sơndră mờ kòp tàm [òn tòm.

-Bè hơ\, broă g^t wă tàm broă sền gàr kloh niam tiah kis [òn lơgar, tàm ală [òn geh tam gơl bè lơi pa rơlao lah ờ?

Bác sĩ Nguyễn Văn Sinh: bơh tàm broă lam sồr mờ tus bal tàm ală broă sơndră mờ kòp tàm ală hìu sơnơm den tàm ală nam pa do broă gơl^k geh kòp gơtòp kung neh tơmù uă ngan. Tàm hơ\, bol a` neh dờp là, jăt mờ nam 2013 den nam 2014 neh gơmù tus 2 rơbô nă cau gơtìp. Khà kòp gơtòp mờ he geh 28 bơta kòp gơtòp, bol a` dờp geh 11 bơta kòp gơtòp tàm càr tu\ do.

-Ơ bác sĩ, bác sĩ gơtùi yal bè ală broă di gơlan gơl^k geh kòp gơtòp tài ờ kloh niam tàm tiah kis [òn lơgar bè lơi?

Bác sĩ Nguyễn Văn Sinh: bơh tàm mùl màl go\ là, tu\ làng bol g^t wă bè broă gơl^k geh mờ broă sơndră mờ kòp, den làng bol sơndră is geh niam rơlao. Tàm càr bol a` geh ờ uă kòp gơtòp bè ờs bè kòp lỵ, kòp jê ndul gơjroh. Tài tàm ală tiah tu\ do, rài kis lơh sa tìp uă kal ke, broă lơh kloh niam làng bol dê tàm tiah hơ\ gam ờ pràn, den tàng kòp jê ndul gơjroh gam gơl^k geh. Dơ\ 2 tai là, tiah bol a` kòp prơm, do là 1 tàm ală càr geh broă sơndră mờ kòp prơm pràn ngan tu\ do. Tu\ tam cah is càr, geh tus rơlao 8 rơbô nă cau gơtìp kòp do, tus nam 2014, bol a` gam rơlao 500 nă cau gơtìp kòp prơm, mờ gơmù tus 89%. Bơh tàm bơta do pà go\, di lah làng bol g^t wă, sơndră is mờ kòp den broă sơndră mờ kòp geh lơh niam rơlao.

- Mùl màl làng bol pal bơyai lơh rài kis bè lơi kờ` kloh niam di pal kung bè là pleh mờ ală kòp gơl^k geh?

Bác sĩ Nguyễn Văn Sinh: Lài jơh, làng bol pal sền gròi sùm jơnau tơng^t tàm ală anih pờ tơl^k jơnau đơs, kung bè jơnau tơng^t bơh ală kuang bàng lơh sơnơm yal làng bol in. tàm tơngu me g^t jơnau tơng^t hơ\ geh broă lơh mờ lơh jăt di pal jơnau bơto sồr bơh gah lơh sơnơm dê kung bè lam sồr broă sơndră mờ kòp tàm ală gah, gơnoar atbồ ntum, ală gah, mpồl lơh broă. Di lah đơs is, geh ờ uă kòp den lài jơh pal wă tus bơta aniai bơh kòp, tơnơ\ mờp hơ\ lơh jăt ală broă bè sơndră mờ kòp prơm he pal b^c tàm kơmùng, geh dơ\ mu\t tàm brê, lòt lơh broă b^c tơm mang pal cèng bal kơmùng mờ kơmùng pal geh tram mờ dà sơnơm kờ` sơndră mờ sơmăc kăp. Tàm kòp jê ndul gơjroh den pal sa sin, hùc duh, tàm tiah kis [òn lơgar, hìu đam pal pơs wàs kloh niam.

-Tu\ gơl^k geh kòp den mpồl bơtiàn [òn lơgar kung bè cau kòp pal lơh bè lơi?

Bác sĩ Nguyễn Văn Sinh: tu\ gơl^k geh kòp den mpồl bơtiàn lài jơh pal lơh jăt ală jơnau bơto sồr bơh gah lơh sơnơm dê. Tàm hơ\ geh ală broă lam sồr he pal tam cah is bè kòp sởi, ba` ai cau kòp tìp mờ ală kòn dềt ndai ờ hềt gơtìp kòp. Kung pal jăt mờ ală kòp mờ he pal tam cah is, mơya kung geh ală broă pal lơh jăt broă lơh să tòm is. Bè kòp jê ndul gơjroh pal lơh jăt broă să tòm is, lơh bè lơi mờ sa sin hùc duh, he ba` sa ris. Tu\ gơtìp kòp den tus mơ hờ hìu sơnơm, tàm hơ\ uă ngan là hìu sơnơm rềp ngan kờ` geh sền gàr.

-Ưn ngài bác sĩ!

Cau mblàng Ndong Brawl