VOV4.K’ho – Rơndăp broă lơh 1956 gam sơnđan là Rơndăp broă lơh bơto bơtê broă lơh ai cau lơh broă [òn lơgar in geh mu\t lơh tàm càr Gia Lai bơh nam 2011, pah nam bơto broă lơh ai gi\t nđờ jơ\t rbô nă cau lơh broă in. Mơya, tài geh uă bơta ờ hềt niam tàm broă bơto pơlam gah broă lơh, ờ geh bơta gi\t wa\ jơnau kờ` bơh làng bol [òn lơgar dê, cồng nha lơh geh bơh rơndăp broă lơh do mìng geh dùl e\t ngan, ờ huan ngan geh cau gơtùi ngui broă neh bơsram nàng lơh broă ngan ngồn tàm rài kis.

Là ntum geh rlau 90% khà kờp làng bol là cau Bahnar, jơh ală hìu làng bol tàm ntum Glar, kơnhoàl Đak Đoa, càr Gia Lai ndrờm là cau geh ai lòt bơsram broă lơh ờ sa priă. Kơ\p kờ` tơn jơh jơgloh tơrmù r[ah, làng bol tàm tiah do tơryăng tơryồng ngan lòt bơsram ală ơdu\ bơto broă lơh. Mờ bơta kờ` gơboh mờ kơ\p kờ` sền gàr wơl rài kis chài rơgơi is kòn cau dê, uă ngan oh mi cau ùr bơh ntum Glar dê ndrờm bơsram broă tà` ồi yau bơh cau Bahnar dê.

Mơya, tu\ bơsram, ală bi tơryăng tơryồng ngan tus kàr lơi den tus tu\ neh jơh bơsram rê lơh broă den ală bi muăt jrùm ngan tus kàr hơ\ sơl. Tài bơh uă ngan oh mi tu\ neh jơh bơsram broă lơh ndrờm ờ geh tơl priă jền nàng lơh broă lơh do. Bơdìh mờ bàr pe nă cau geh ai mu\t lơh broă tàm Mpồl lơh sa bal tà` ồi yau bơh ntum dê, den jơh ală cau ndai pal jòi broă lơh is, jòi is drà nàng tăc phan lơh gơs. Tà` gơs 1 nơm àu halà dùl nơm kơldung trao pal tà` jơh bàr pe ngai, mơya mìng tăc geh bàr pe jơ\t rbô đong lơm, priă lơh geh ờ ndrờm mờ nggùl priă lòt lơh broă apah, lơh mờng. Bi ùr H’ Huon, ơm tàm [òn Touh K’Tu, lòt bơsram ơdu\ tà` ồi yau pơgăp mờ do 2 nam, đơs: “Tơnơ\ tu\ jơh bơsram là a` tà` is ồi mă kòn, tà` kơldung trao nàng ngui tàm hìu, mìng ngui tàm hìu bơnhă in lơm. Kung geh sơl cau tàm [òn dan blơi, mơya a` ờ geh priă nàng blơi brài tà`, priă blơi brài kung kas ngan sơl. Phan ồi yau mìng tăc geh bàr pe jơ\t rbô đong lơm. Tu\ neh jơh bơsram kung lòt lơh sơl mờ bi ùr H’Mang, pà dùl ngai lơh mìng bàr pe jơ\t rbô đong lơm”.

Tàm tu\ hơ\, tài bơh geh bă kau su dờng ngan rlau jơh tàm ntum, den tàng bơh nam 2011 tus nam 2013, rlau 160 hìu làng bol tàm [òn Dur, ntum Glar geh ai lòt bơsram broă còr bơsơ\t kau su, mờ sơngka sền gàr tờm chi tam do. Mờ broă bơsram pơgăp 1 nhai, jơh ală cau bơsram do ndrờm gơ gơs là cau chài lơh broă, geh bơta chài tam mờ còr bơsơ\t kau su. Ờ bơtuah, bàr pe nam rềp ndo, khà priă bơsơ\t kau su gơmù sùm, uă làng bol sơrbì sươn halà tăc ù, broă còr bơsơ\t kau su ờ gam geh kuơ tai.

Bàr pe nam do, ntum bơyai lơh bơto uă broă lơh gam ngui uă bè broă toès nhơ\t mờ măy, lơh niam wơl rơndeh măy, broă tàn mai phan mờ măy mok…Mơya, bulah kờ`, den rlau 160 nă cau bơsram do ờ hềt geh ai bơsram. Khi pal ơm kơ\p jơh tơngai ai 5 nam kờp bơh tu\ jơh bơsram broă dơ\ dùl hơ\ sồng gơtùi pơn jat tai, tài do là jơnau pal jat bơh rơndăp broă lơh dê. Bi ùr Blao, ơm tàm [òn Dur, đơs: “Jơh bơsram, a` gi\t còr bơsơ\t kau su tàm sươn. Bơsram còr bơsơ\t kau su den jơh dùl [òn. Tu\ do, tàm [òn ờ bơsram còr bơsơ\t kau su tai, tài bơh khà priă dùl e\t ir, den tàng jơh dùl [òn ơm jơh. Dilah geh broă lơh pa, a` kung kờ` sơl lòt bơsram nàng geh broă lơh nàng ròng hìu bơnhă”.

Pah nam pờ e\t ngan rlau jơh là bơh 4 ơdu\ bơto broă lơh, bơh tu\ mu\t lơh rơndăp broă lơh, gi\t nđờ rhiang nă cau lơh broă [òn lơgar tàm ntum Glar neh geh bơto broă lơh. Mơya, bơdìh mờ broă ròng siam phan ròng geh ngui uă, den jơh ală cau lơh broă bơsram ală broă lơh ndai ndrờm gơtìp bơta kal ke tàm broă lơh jat tàm rài kis. Bi ùr Giang H’Huom kuang atbồ Mpồl cau ùr ntum Glar, là cau dờp lơh kơnòl broă săc rwah cau lòt bơsram broă lơh, đơs bè do: “Bơh ơdu\ bơsram tà` ồi yau, oh mi cau ùr lơh is tàm hìu, drà tăc phan ờ geh. Bơh bơsram ơdu\ tà` phan, jơh bơsram, khi kờ` bơsram uă rlau mơya tu\ jiơ ờ geh uă. Làng bol geh jơnau kờ` bơsram broă lơh tàm do uă ngan, ờ di kàl den làng bol lòt dùl e\t”.

Rơndăp broă lơh 1956 sơnđờm mu\t lơh tàm càr Gia Lai bơh nam 2011, tus tu\ do, neh bơto broă lơh ai rlau 27 rbô 500 nă cau lơh broă in. Mơya, tài tu\ bơto bơtê uă ngan ai dùl broă lơh in jo\ jòng bơh 1 tus 2 nhai, den tàng cau bơsram ờ gơtùi bơsram ală broă geh bơta kal ke uă, bè lơh niam wơl rơndeh măy, broă tà` mai phan mờ măy mok…jơh bơsram dilah ờ geh bơsram tai, den kal ke ngan gơtùi lơh chài broă. Hơ\ là ờ hềt kờp tus broă, măy mok phan ngui bơto bơtê sùm neh klar, ờ gam gơtùi ngui tai mờ ờ gam di mờ bơta geh ngan, lơh kal ke tàm broă đòm jat bơh cau bơsram dê. Nàng rơndăp broă lơh cèng wơl cồng nha geh kuơ rlau, geh uă ngan bơta kờ` geh bơsong. Ồng Lê Văn Thành kuang jat jơng atbồ Gah lơh broă cau ling sồt să mờ mpồl bơtiàn càr Gia Lai, pà gi\t: “Dong tơnguh jơnhoa cồng nha rơndăp broă lơh, gơ wèt mờ càr kờ` pal sền gròi ai gơnoar tơnguh tai priă bơto bơtê. Tàm kơnă Dà lơgar kung kờ` ai tơnguh tai priă dong kờl ai cau bơsram in nàng dipal mờ bơta geh ngan tu\ do. Anih duh broă làng bol càr kung kờ` pal sền swì geh kơrnoat pơn jat tai bơsram broă lơh tus mờ ală cau neh geh bơsram broă lơh mơya ờ geh broă lơh tài ală jơnau gơtùi pleh geh. Broă do, pal jàu tus Anih duh broă làng bol kơnhoàl in sền swì, geh kơrnoat ngac ngar di tu\ rlau. Dơ\ pe là, dà lơgar kờ` pal gờ` geh broă dong kờl tus mờ ală mpồl lơh sa kă bro, ală anih lơh sa ngui mpồl cau lơh broă tơnơ\ tu\ neh bơsram broă lơh”.

Bơto broă lơh ai cau lơh broă [òn lơgar in là dùl rơndăp broă lơh dipal bơh dà lơgar dê. Mơya, nàng gơ ngan ngồn geh ngui tàm rài kis mờ brồ guh gơnoar broă bơh dùl broă lơh dong kờl tài bơh kòn bơnus den jơh bal [òn lơgar bal mờ ală gah sơnah lơh broă dà lơgar kờ` pal tàm sơm băt tê bal bơsong ngăc ngar rlau tai ală bơta gơlik geh tàm [òn lơgar.

Cau mblàng Lơ Mu K’ Yến