VOV4.K’ho - Tu\ do, kòp ung thư toh la dùl tàm 10 bơta kòp ung thư sùm gơbàn ngan tàm cau ùr mờ geh cau gơbàn chơt ua\ ngan bơh kòp do. Jat ala\ cau jak gah lơh sơnơm, ung thư  toh  dilah  git kòp tàm tu\ neh gơbàn kòp ua\, broa\ sơm kòp  mìng la nàng tơmù bà ala\ bơta jê mờ lơh cau kis jo\ rlau. Bulah bè hơ\,  dilah git kòp gờ`,  broa\ sơm kòp ờ mìng bal hia\, ờ roh ua\ pria\ jền mờ broa\ sơm bời gơ kung  jơnhua. Den tàng, broa\ git gờ` kòp la bơta kuơ màng ngan.

            Ung thư toh la bơta sa\ ja` bơh ala\ tế bào tàm toh gơbàn nisơna, sơnđan la ala\ tế báo ung thư. Dilah ờ git gờ` mờ sơm kòp di pal mo, ala\ tế bào ung thư gơ geh gơ  sa rề tus ala\ bơnah ndai tàm sa\ jan kòn bơnus mờ lồi dut la gơbàn chơt  cau. Jat trơ gùm kờp, tu\ do,  pah  nam tàm dunia geh  di pơgap 1 tơlak na\ cau ùr geh tơmoh kòp la gơbàn kòp ung thư toh mờ 458  rbô na\ cau  chơt bơh kòp do. Việt Nam geh mpồl lơh sơnơm dunia rơndap tàm  mpồl ala\ lơgar geh gơbàn kòp ung thư toh jơnhua ngan rlau jơh dunia, kờp bal tàm 100 rbô na\ cau den geh 30 na\ cau gơbàn kòp ung thư toh mờ yal lài geh ai go\ gơbàn kòp do ua\ rlau.

            Jat trơ gùm kờp nam 2016, khoa Ung bướu, Hìu sơnơm càr Daklak, neh kham mờ sơm kòp tus 371 na\ cau gơbàn kòp ung thư toh, mơya geh pơgap di 75% tàm  cau do neh pal mut tàm hìu sơnơm git kòp neh jơla ir. Tu\ hơ\,  broa\ sơm kòp ờ gam tàm tai bè bơta kơp kờ`. Bè cau kòp la ùr H’ Blôk Knul kis tàm xã Ea Knuêc, kơnhòal Krông Pach la dùl pơnyơu. Git kòp tu\ neh jơla ir, mờ ờ lơh jat bơta sơm kòp bè pơlam bơh  cau lơh sơnơm, den tàng sa\ ja` cau kòp slơ ngai slơ ờ niam. Bác sĩ Hùynh Thị Như Huệ, khoa Ung Bướu, ai git:

            Cau kòp H’ Blôk Knul geh tơmoh kòp la ung thư toh tàm tơngai dơ\ 3 bloh tàm di mơ gùl nam 2016. Tu\ hơ\,  ala\ bác sĩ tơmoh kòp mờ geh  gùng sơm kòp la hóa trị dong kờl lài nàng sền sa\ ja` cau kòp gơ kờ` mờ sơnơm lah ờ, tơnơ\ hơ\,  geh tus koh toh nàng cau kòp geh kis jo\ rlau. Bulah bè hơ\,  tài ờ lơh jat bơta sơm kòp den tàng tus bồ nam 2017, tu\ cau kòp tus wơl hìu sơnơm den neh gơbàn jrua\ ngan, tế bào ung thư neh gơ sa rề  tus tàm klờm soh mờ ntìng. Tàm tu\ do,  bol a` mìng gơtùi sơm kòp nàng tơmù jê lơm.

            Mò Nguyễn Thị Túy Hồng kis tàm sơnah [òn Khánh Xuân, [òn dờng Buôn Ma Thuột, càr Daklak la dùl tàm êt ngan cau kòp ung thư toh geh git kòp  gờ` mờ sơm kòp mo. Ala\ bác sĩ khoa Ung Bướu ai git, tu\ git kòp,  mò Hồng neh bác sĩ sồr reh,  tơnơ\ hơ\ geh sơm kòp hóa trị bal mờ hùc sơnơm. Tus tu\ do,  sa\ ja` bơh mò dê neh rhời pràn. Mò Nguyễn Thị Túy Hồng ai git:

            A` git he gơbàn kòp pơgap mờ do di dùl nhai. Tu\ hơ\, a` mìng go\ gơ lơh jê ờ ua\ den tàng geh lòt kham bác sĩ. Xét nghiệp den geh ai go\ gơbàn u ác tính. Lài hơ\, a` mìng  go\ jê êt, gam sào sa niam, lòt lơh broa\ bè ờs. Tơnơ\ 4 ngai reh, a` go\ sa\ ja` neh niam rlau mờ lài ua\ ngan.

            Jat ala\ cau jak bơh gah lơh sơnơm dê, ung thư toh la kòp geh gơtùi sơm bời ua\ rlau jơh tàm ala\ bơta kòp ung thư di lah git kòp gờ`. Dilah git kòp  tàm tơngai sơnrờp gơbàn kòp, broa\ sơm bời kòp la 90%, tàm tơngai dơ\ 2, khà do la 60%,  tơngai dơ\ 3, bơta sơm kòp bời la êt ngan. Tus tơngai dơ\ 4 hơ\ sồng git kòp den  broa\ sơm kòp mìng la tơnjo\ tơngai kis, tơmù bà ala\ bơta jê tus cau kòp in.

            Nàng  gơtùi git go\ kòp gờ` kòp ung thư toh,  bác sĩ Hùynh Thị Như Huệ tơng kah oh mi cau ùr pal sùm geh lòt sền, pal kah tus ala\ tam gơl nisơna bơhtoh dê:

            Bơta ai go\ ngan la geh dùl bơta toh as tềng toh. Ala\  bơta gơbàn ndai, bè dờng bơh 2 đah toh ờ drờm bal, kơltau tềng toh geh gơ tam gơl krơi, gơ la lơ bơn den tềng dùl ba\ lơi hơ\ tềng toh den geh gơ lơ ut, mbơl, gơ geh kơrmai. Tềng cồng toh geh ndơng, gơlik mhàm. Cồng toh gơmut tàm dơlam. Tềng pơ nòa geh as nòl.

            Ung thư toh la kòp  gơbàn ua\ ngan tàm cau ùr. Ờ hoan geh tềng cau klau. Jơh ala\ cau ùr drờm di gơlan  geh gơbàn kòp do.

Kòp ung thư toh di gơlan geh sơm bời di lah go\ gờ`

Jăt ală bác sĩ yal, bơta tơngo\ bơh kòp ung thư toh sùm ờ go\ loh làng, geh tu\ mìng là ală dơ\ jê ờ uă tềng toh, cau kòp kung gam lơh broă, bơsram sră mờ sào sa bè ờs. He pal kah ală broă di gơlan gơbàn kòp do, mờ kờ` g^t ală bơta tơngo\ kờ` go\ gờ` kòp. Geh uă bơta lơh tơnguh broă gơbàn kòp, tàm hơ\ geh:

-Sơnam: Sơnam sơlơ dờng den broă di gơlan gơbàn kòp ung thư toh sơlơ tơnguh, bè ờs bơh 40 sơnam rơlao hờ đang.

-Bơta geh kòp bơh lài tàm hìu nhă: Hìu nhă geh mè, lo\, oh mi neh gơbàn kòp ung thư toh. Cau ùr gơlơh să lài mờ 12 sơnam mờ jơh gơlơh să tơnơ\ mờ 55 sơnam. Cau ùr ờ deh kòn ha là deh kòn tơnhoa tơnơ\ 30 sơnam.

-Broă sào sa mờ lơh broă: Cau ùr sùm `ô ơlăk, bièr, chu jrào, ờ hoan lòt rê, ờ tàp pràn să jan.

Ală cau gơwèt mpồl di gơlan gơbàn uă pal sền toh jăt tơngai tàm ală hìu sơnơm sơm kòp do kờ` sền gròi broă di gơlan gơbàn kòp ung thư.

Bơdìh hơ\ tai, ală oh mi cau ùr kung gơtùi kham is toh pah nhai 1 dơ\, tàm tu\ pa jơh gơlơh să, kờ` go\ gờ` kòp do. Ală broă lơh bè tơnơ\ do:

Dơ\ lài ngan: He hồ ào, nggui song bu\t ha là ntào song 2 đah tê mờ sền toh 2 đah geh tơngo\ ală bơta gơbàn ni sơna lah ờ, bè: tam gơl dờng, rùp să mờ broă ndrờm bal bơh 2 nơm toh, bồ toh gơbàn gơmu\t, ha là ờ ring.

Dơ\ 2: Làs bàr đah tê ơnàng, mpàng tê ơn tềng jơngkồt, sền nền kờ` go\ ală bơta tơngo\ ni sơna tềng toh bè dơ\ lài.

Dơ\ 3: B^c sơnplàng tềng jơnờng, ơn chèo ha là chi kờl bồ tềng tiah pơnì kiao, ai tê kiao ơn tềng jơnkồt, ai tê ma ceh toh đah kiao. Ai 3 nao tê lì song, kơl jơn di mơ tềng bồt toh, mờ pơdar wil gùt dar kờ` jòi as ha là poăc gơguh as ni sơna, lơh bơh tàm bồ toh hơ\ sờng ntrờn rơhời tus ală tiah gùt dar jăt gùng pơdar gùt dar.

Dơ\ 4: Ntrờn ală nao tê kờ` sền rơhời tus hờ pơnoà, tus tềng pơnoà sền geh as lah ờ.

Dơ\ 5: Ai nao tê me mờ nao tê rềp bal tơr-iă bồ toh sền geh dà lah ờ.

Lơh ndrờm bè hơ\ sơl tus hờ toh đah ma tai.

Kờ` pleh mờ kòp ung thư toh, ală oh mi cau ùr pal kah:

-Ba` chu jrào, tơmù `ô ơlăk, bièr.

-Phan sào sa di pal (Tơnguh sa uă ală bơta biăp, plai chi, tơmù sa chất béo).

-Sền ngăc tàm broă ngui sơnơm nội tiết, mờ pal geh broă bơto bơh bác sĩ sơm kòp gah do dê.

-Pal kah tơngai deh kòn di pal, ba` deh kòn tơnhoa jơla ir, pal ròng kòn mờ dà toh mè.

-Ba` tìp mờ ală tiah [ơ\, khih aniai, tàm hơ\ uă ngan là tia phóng xạ.

-Sùm tàp pràn să jan.

                                                Cau cih mờ yal tơnggit K’ Brọp mờ Ndong Brawl