VOV4.K’ho - Gal  ngan cau ngir chu jràu gam ờ hềt git wa\ ngan bè aniai bơh bơta chu jràu, tus tu\ gơbàn kòp jrua\ ngan khi gơlơh wờl sa\ ngan, mơya neh rlau gơbloh.

            Neh 2 nam do, mò Hồ Thị Trang kis tàm [òn 7, ntum Đắc Ngọc, kơnhoàl Đắc Hà, càr Kon Tum pal lời jơh tu\ tơngai kờ` sền gàr bơklau gơbàn kòp ồm sa ru\ tàm klờm soh, mờ bơta tờm ngan  la bơh chu jràu ua\ ir. Hìu nha\ geh cau gơbàn kòp ờ bời, rài kis gơlơh kal ke ngan, ờ tơl srap bơta:“Bau a` jê sa\ jrua\ ngan, tàm hìu ờ gam geh phan lơi tai, tàm hìu  bòl glar ngan, ờ go\  lơngai lơi ờ. Bau a` jê sa\ geh lòt tus 3, 4 hìu sơnơm, ờ go\ di dùl hìu sơnơm. Tàm hìu la bòl glar ngan”.

            Tàm gah sơm kòp ồm as tàm sa\-Hìu sơnơm dờng càr Kon Tum, den khà cau kòp gơbàn kòp geh gơ rềng tus mờ broa\ chu jràu sùm la gal ngan. Tơnơ\ git nđờ jơt nam chu jràu, ờ sền jơnau kơryan bơh bau, kòn, hìu  nha\, tus tu\ ờ sô, ờ pràn tai, tu\ dil màl den neh rlau. Ồng Mai Văn Thông, dùl na\ cau kòp gam sơm kòp ồm sa ru\ tàm klờm soh tàm do neh đơs bè hơ\:“Tu\ he chu jràu den nhu\ jràu gơ geh gơmut tàm klờm soh he, git gơ, mơya he gam chu ờs. Tu\ do gơ neh gơbàn bloh, he sền jràu den neh rlau gơ bloh, dìl màl kung neh rlau”.

            Jràu chu la bơta bơh tài gơ lơh gơbàn ua\ bơta kòp, ngòt rngơt ngan la kòp ồm sa ru\ tàm sa\ mờ  ua\ ngan kòp ndai, bè gơ jrùh so\, lè mat, kơltau sa\ gơ sơ ia, mat sền ờ hoan loh, tu sa sề, kòp ngkàp sa\... Bal mờ hơ\ tai, chu jràu gam lơh gơmù dà rai cau klau, ngan la dà mhàm geh kòn, gơlam ờ deh kòn tus mờ cau klau. Bác sĩ Đinh Hữu Hoà chuyên khoa I, atbồ gah sơm kòp ồm as tàm sa\, hìu sơnơm dờng càr Kon Tum, ai git:“Tàm nhu\ jràu geh tus 200 bơta  lơh kòp. Ngan la geh tus 40 bơta sùm lơh kòp ồm sa ru\ tàm sa\. Kòp ồm sa ru\ tàm sa\ lam bồ lài la klờm soh. Tu\ do tàm gah sơm kòp do geh tus 10 na\ cau gơbàn kòp ồm sa ru\ tàm klờm soh mờ 9 na\ cau kòp  la cau klau drờm chu jràu bơh gờ` ngan, chu jo\ ngan”.

            Kờ` gàr geh nhơm ta\ ờ bơ\ bơl tus mờ ala\ cau kòp, bơh nhai 11 nam 2013, Hìu sơnơm neh tơlik kơrnuat lơh glài tus mờ cau lơi chu jràu tàm hìu sơnơm. Pang yal ờ chu jràu geh top gùt làm tàm hìu sơnơm. Bơta gơ lơh moat ngan la tềng đơm pang yal ờ geh chu jràu la ua\ ngan gơl jràu gam jơng kah. Bác sĩ Đoàn Thị Tuần kuang jat jơng atbồ Hìu sơnơm dờng càr Kon Tum, ai git:“Hìu sơnơm kung neh lơh kràn ngan, ala\ broa\ lơh tus mờ cau lơh broa\, broa\ lơh tus mờ cau hìu nha\ cau kòp mờ broa\ lơh tus mờ cau kòp. Bulah bè hơ\,  cồng nha broa\ lơh gam ờ hềt geh ai go\ cồng nha ua\ rlau. Bơh lài jơh la bơta git wa\ lơh jat bơh ờ ua\ cau kòp, hơ\ sồng cau tus ròng cau kòp khi kung gam ờ hềt git wa\ ngan bơta gơbàn aniai bơh nhu\ jràu tus mờ pràn kơldang sa\ ja` he dê mờ pràn kơldang sa\ ja` cau ndai. Geh  tu\ den ờ ua\ cau, pơ ùr nggui tềng hơ\, ai bơklau chu jràu, a` neh bàn kup kơldung jràu den  pơ ùr geh đơs wơl, lah kup jràu bơh bau a`. Kal ke ngan la bơta git wa\ bơh tơl na\ cau”.

Bè bác sĩ Đoàn Thị Tuần neh đơs, ala\ kal ke tàm broa\ tơmù gơbàn aniai bơh jràu chu, ua\ ngan la bơh làng bol ờ hềt wa\ tơl ngan bè ala\ bơta gơbàn aniai. Nàng lơh loh rlau tai bè do, cau ai tơnggit jơnau neh geh dơ\ boh bơr mờ ồng Y Dêch Buôn Yă, Gơnoar atbồ anih pơlam bơto bơtê bơta pràn să jan, gơwèt gah lơh sơnơm càr Kon Tum bè broă lam sồr mờ lơh jăt broă ờ chu jràu tàm [òn ơm kis.

- Ơ ồng, ồng đơs bè lơi bè cồng nha bơh broă lam sồr tus mờ ală cau ngir jrào?

Ông Y Dêch Buôn Yă: Ờ hềt geh tơngu me lơi kờ` g^t bè cồng nha bơh broă lam sồr bè sơndră mờ jràu. Tài bè lơi, mờ broă lơh jăt broă lam sồr uă tàm làng bol mờ ală broă lam sồr pa, mờ ală broă lam sồr pa den pal geh bơyai lơh sền gròi mùl màl broă chu jrào tàm [òn lơgar, tàm làng bol. Broă do he ờ hềt lơh.

-Mùl màl pà go\, cau ngir jràu tàm tiah sar lơgar ngài, tiah làng bol kòn cau geh gal ngan. Jăt ồng pal geh broă lơh lơi kờ` tơmù khà cau ngir chu jràu tàm tiah do?

Ông Y Dêch Buôn Yă: Tàm tiah sar lơgar ngài, tiah làng bol kòn cau bè bol a` ndrờm g^t do là tiah gam kal ke bè uă bơta, bơta ngăc ngar ờ hềt geh uă, jơnau g^t wă tàm làng bol gam ờ uă, tàm hơ\ kuơ màng ngan là broă tìp mờ jơnau tơng^t gam ờ pràn. Broă kờ` tơmù khà cau ngir chu jràu tàm tiah do là: tơnguh broă lam sồr, tàm hơ\ lài ngan là tơrgùm tàm ală cau là kuang bàng, cau geh Đảng, bơh kuang bàng tàm ntum tus mờ ală [òn. Kuang bàng ntum pal lam lài mờ ală làng bol geh broă tus anih duh broă làng bol ntum ndrờm lơh jăt nền nòn kơrnoat bè tiah kơryan ờ chu jràu.

Dơ\ 2 là broă lam sồr pal lơh jăt sùm, lơh sùm mờ kuơ màng ngan là tam gơl broă lam sồr, pal ai cau chu jràu go\ mờ rùp mùl màl bè bơta aniai ngòt rơngơ\t lơh chơ\t cau bơh chu jràu, hơ\ sồng lam sồr jai ală cau do.

Dơ\ 3 là ai broă sơndră mờ chu jràu tàm tiah sar lơgar ngài, tiah làng bol kòn cau gơs là broă lơh bal, pơgồp bal tàm ală broă lơh ndai bè broă bơ\t bơtàu hìu nhă jăk chài, chài rơgơi, broă bơ\t bơtàu [òn lơgar pa…

- Tu\ do, broă chu jràu tàm [òn lơgar gam gơl^k geh uă ngan, tàm hơ\ uă ngan là tàm [làng rơndeh ơm, tàm rơndeh lòt tàm gùng, geh tu\ tàm ờ uă anih lơh broă dà lơgar. Nđan lah gơl^k geh bơta do ơ ồng?

Ông Y Dêch Buôn Yă: Broă chu jrào tàm [òn lơgar gơl^k geh uă bè hơ\ lài ngan là pal đơs tus jơnau g^t wă bơh cau chu jràu. Ală cau do ờ hềt g^t broă chu jràu tàm [òn lơgar la ờ niam, lơh aniai tus mờ să tòm bal mờ cau gùt dar, ờ hềt đơs tus mờ ờ uă klao pơnu pa tào pơnhừ să, kờ` lơh cau g^t là dờng…

Dơ\ 2, broă chu jràu tàm [òn lơgar gam geh uă bè hơ\ là tài jơnau g^t wă mờ broă ờ geh kơnòl bơh cau lam bồ ală anih lơh sa kă bro, anih lơh broă, mpồl lơh broă. Cau lam bồ anih lơh broă ờ hềt lơh tơl kơnòl să tòm, gam sền ờ sơ\p broă lơh jăt adăt boh lam mờ ală sră nggal hờ đơm adăt boh lam bè sơndră mờ bơta aniai bơh jràu.

-Ồng geh jơnau đơs lơi tus mờ ală cau ngir chu jràu?

Ông Y Dêch Buôn Yă: A` dan ngui jơnau đơs neh mờng ngan mờ geh neh kơno: Tài bơta pràn kơl dang să jan bơyô dê bal mờ ală cau gùt dar, pal sơbì te\ jràu! Bu\ lah bơyô neh chu jràu 10 nam ha là 20 nam, pal lùp bal a` mờ lơh jăt broă sơbì chu jràu mơ bơh ngai do, ală broă gam ờ hềt jơla!

-Dan ưn ngài ồng bè dơ\ boh bơr do!

                            Cau mblàng K’ Brọp mờ Ndong Brawl.