Tu\ do, ơlak, bièr la dùl phan `ô geh ngui ua\ ngan mờ sùm geh gui. Ua\ ngan tơl cau  drờm sền do la dùl dà `ô lơh jơh tơhìr geh cồng nha ngan mờ ờ sền ơlak, bièr la phan `ô gơbàn aniai ngan tus mờ pràn kơldang sa\ ja`.

            Ala\ sền sơnơng, tơr gùm kờp bơh ala\ mpồl tàm lơgar mờ lơgar cau ai go\, ơlak  bièr la dùl tàm 10 bơta lơh chơt cau ua\ ngan rlau jơh tàm gùt plai ù.  Pria\ geh ngui blơi ơlak, bièr neh lơh tus bơta kơnjơ\ ngan tus rài lơh sa, ngan la ala\ lơgar gam bơtàu tơngguh. Kờp du\, pria\ ngui dơ\ blơi ơlak bièr mờ bơsong bơta gơbàn aniai bơh ơlak, bièr tus bơh 2 tus 8% GDP dà lơgar.

            Tiến sĩ Nguyễn Minh Phong cau jak gah lơh sa, geh jơnau đơs: “Tơlik tac phe mờ lơgar cau bơh Việt Nam mìng geh di pơgap 3 tơmàn dolar Mỹ tàm dùl nam, tàm tu\ hơ\ cau Việt Nam he neh pal ngui dơ\ tus 3 tơmàn dolar nàng blơi ơlak, bièr, ngan ngồn broa\ do geh pal sơnơng wơl. Dilah khà pria\ geh ngui tus ơlak, bièr geh bơcri tus bơtàu tơngguh lơh sa, tus mờ broa\ lơh sa, tơlik tac phan mờ lơgar cau ngan ngồn  geh lơh geh ua\ bơta kuơ gơguh lơh sa jơnhua rlau”.

            Ai jat mò Vũ Thị Minh Hạnh kuang jat jơng at bồ Đah broa\ lơh kuơ màng mờ broa\ lơh lơh sơnơm di Gah lơh sơnơm dà lơgar, den mùl  màl bơta `ô ơlak, bièr tàm lơgar he gam gơ gơs ai go\ pal đơs ngan mờ di lah ờ geh broa\ lơh sền gròi mo di pal, broa\ ngui ka\ bro, `ô ơlak bièr gơguh pah nam mờ khà rlau 10% geh lơh bơta lơh ngan bơh tơl na\ cau, hìu nha\ mờ gùt mpồl bơtìan tàm bơtàu tơnguh lơh sa kung bè sền gàr pràn kơldang sa\ ja` mpồl bơtìan gơbàn gơ roh rui jat dà ơlak, bièr. Bal mờ gơbàn aniai tus ờ do ờ da\ mpồl bơtìan, bơtàu tơnguh kơljap bơh dà lơgar dê.

            Broa\ `ô ua\ ir ơlak, bièr geh gơ lời aniai kơnjơ\ ngan tus pràn kơldang sa\ ja` kòn bơnus. Ala\ sền sơnơng jak chài neh sơndio go\ loh la, `ô ua\ ir ơlak, bièr geh lơh aniai tus bồ tơngoh, lơh aniai tus nùs, lơh aniai tus mờ klung, klờm,  aniai tus plai nùs, gùng mhàm, gơguh mhàm, tơmù bơta pràn bơh sa\ ja`, lơh aniai tus ntìng, kồ ntìng, gơbàn lơh aniai tus bơta bic bài ùr bơklau, deh dùh  mờ lơh ala\ bơta kòp ờ niam, sơ ngoài bồ tơngoh.

Mờ kờ` làng bol mờ gơ\p bơyô wă rơlao tai bè bìer, ơlăk lơh aniai uă ngan bè lơi tus mờ bơta pràn kơl dang să jan kòn bơnus, cau ai tơng^t jơnau đơs do neh geh dơ\ tìp mờ lùp bác sĩ chuyên khoa 2 Phạm Bá Đà gơnoar jăt jơng atbồ hìu sơnơm càr Kon Tum bè broă do.

-Dan ưn ngài bác sĩ neh tus bal mờ jơnau đơs do. Lài jơh dan bác sĩ pà g^t 1 nă cau bè ờs `ô bìer, ơlăk bè lơi hơ\ sồng geh sền là uă mờ gơl^k geh ờ niam tus mờ bơta pràn kơl dang să jan bè lơi?

Bác sĩ Phạm Bá Đà: Bol he gơtùi tam cah ing 3 khà `ô ơlăk. Lài ngan là `ô di mơ. Bơta do a` kờ` đơs tai là geh ờ uă cau đơs là `ô bè hơ\ niam. Dơ\ 2 tai là `ô uă ir. Dơ\ 3 tai là `ô sơgràm ir ơlăk mờ gơtìp ngir ơlăk. Mờ neh tơl^k khà den pal geh broă was, den tàng cau was ơlăk ha là tăc ơlăk den ndrờm bal mờ bơh 10 tus 15 gram êtanol-hơ\ la mìng ơlăk  lơm. 1 khà ơlăk ndrờm bal mờ 1 sơlòng bìer ha là 1 ly ơlăk vang, di pơgăp 125ml, sơlòng bìer là 300ml. Ha là 1 ly dờng ơlăk bơkah, di pơgăp 125ml. Mờ làng bol Tây Nguyên he geh tơrnờm, bu\ lah ờ g^t khà angkôl tàm tơrnờm kàr lơi, mơya sền ndrờm bal mờ sơlòng bìer, den 1 khà ơlăk ndrờm bal mờ 1 khàr. Bè hơ\, `ô di pal tus mờ cau klao bè ờs di pơgăp 3 khà ơlăk hơ\, hơ\ là 3 sơlòng bìer, 3 ly dờng ơlăk vang, ha là 3 ly dờng ơlăk bơkah ha là 3 khàr ơlăk. Tàm khà hơ\ neh sền là uă ir, Mờ `ô uă irmờ khà bè ờs den di gơlan gơs sơgràm ơlăk ha là ngir ơlăk.

-Di bè hơ\, mờ cau mờ 1 poh `ô bìer, ơlăk tus 3, 4 dơ\ mờ bơ`ul bơh drim tus mang den di gơlan gơtìp kòp là uă ngan, ơ bác sĩ?

Bác sĩ Phạm Bá Đà: Bơta do là geh ngan.~ô uă ir, `ô tus bơ`ul den khăt geh cau dê. Geh cau `ô 1 sơlòng bìer kung bơ`ul, geh cau kung pal tus 10 sơlòng mơya neh geh di gơlan gơrềng tus mờ bơta pràn kơl dang să jan mờ kòp tê jê să. Bè `ô ơlăk tus bơ`ul den gơl^k geh ală bơta kòp gơrềng bal tus mờ gùng mhàm tơngoh, gùng mhàm plai nùs, kuơ màng ngan là tàm 24 jơ tơnơ\ mờ tu\ `ô di gơlan gơtìp gơpừ, tàm hơ\ uă ngan là mờ cau dờng sơnam ha là ală cau neh geh kòp tàm plai nùs gùng mhàm mờ he ờ hềt g^t. Dơ\ 2 tai là bơ`ul `ô mờ ală cau jăk chài gam sơđan là gơl^k ờ niam tơngoh tài ơlăk, den di gơlan là gơl^k geh ală tam gơl bè nùs nhơm, den tàng gơl^k geh jơnau gơjra` tus mờ cau gùt dar, hơ\ sồng cau tàm hìu nhă, măy rơndeh tàm tu\ bơ`ul `ô den ờ niam ngan. Ngir ơlăk là broă sơmòm mờ ơlăk, kah tus ơlăk kòn bơnus he di sa, glar bòl tàm să, ờ ngăc ngar, broă lơh gơtìp gơlời mờ du\t ndơl là kòp tê jê să. He ờ g^t kòp lơi, geh uă bơta kòp ngan.

-Broă `ô ua\ ir ơlăk, bìer sùm gơtìp ờ niam tus mờ bơta pràn kơl dang să jan bè lơi ơ bác sĩ?

Bác sĩ Phạm Bá Đà: Broă `ô ua\ ir ơlăk, bìer sùm di gơlan geh lơh aniai tus mờ bơta pràn kơl dang să jan. he gơtùi đơs tus là lơh ờ ngăc ngar bồ tơngoh, lơh ờ niam tus mờ bơta ngăc ngar, hơ\ sồng lơh ờ niam tus mờ lơhă b^c. Geh tu\ `ô bơ`ul uă ir lơh broă b^c bài ùr klao kung gơmù. Hơ\ sồng jê bồ, gơguh mhàm, sơ-ơ\ sràt, lơh ờ niam tàm gùng tơrdih phan sa, ha\ gơl^k mhàm ha là ală kòp tàm klờm, tàm klờm soh, kòp tàm nùs, ha là gơpừ, rơbă ntìng, lơmă ir. Mờ kuơ màng ngan là pal đơs tus `ô ơlăk uă ir di gơlan lơh tơnguh kòp ồm sa ru\, uă ngan là kòp ồm sa ru\ tàm bơr, tàm rơnồng dờ, tàm klờm, tàm toh cau ùr. Tu\ geh pơgồp bal mờ chu jrào tai den broă gơl^k geh ală kòp do sơlơ uă rơlao 2 dơ\, 3 dơ\ mờ ală kòp ồm sa ru\ ndai kung ndrờm geh. ~ô ơlăk mờ chu jrào gơtìp kòp ồm sa ru\  tàm pròc ràm geh yal là uă ngan. Đơs tus `ô ơlăk gơtìp aniai di gơlan pal đơs tus ơlăk aniai klờm. Ơlăk là phan tòm lơh aniai klờm, mờ ơm dơ\ 2 tơnơ\ mờ kòp viêm gan siêu vi B. Di gơlan là klờm gơtìp tơngi tài ơlăk, hơ\ sồng là kòp viêm gan tài ơlăk, viêm gan tài ơlăk, kòp tàm klờm tài ơlăk mờ du\t ndơl là kòp ồm sa ru\ bơh kòp ờ pràn klờm lơh gơl^k geh.

- Jăt bác sĩ, lơh bè lơi kờ` ờ `ô ua\ ir ơlăk, bìer mờ tu\ bơta pràn kơl dang să jan neh gơtìp tài ơlăk, bìer den ală cau pal lơh bè lơi?

Bác sĩ Phạm Bá Đà: Lài ngan là ba` tu\p tus ơlăk den ờ geh gơrềng bơta lơi ha là mìng `ô tàm khà di mơ. Bè neh đơs, 3 ly dờng ơlăk den cau lơh sơnơm ờ tus hờ hìu, hơ\ là 3 ly ơlăk dềt he `ô pah ngai. Mơya kung kal ke ngan, kal ke là tài ờ gơtùi lơh gơl^k 1 mpồl bơtiàn ờ geh `ô ơlăk, bìer. Den tàng, pal đơs tus ală broă bơto bơtê, lam lài là geh uă ngan. Broă lơh ngan bơh kòn bơnus dê ờ tus mờ ơlăk, bìer là niam ngan. Tu\ bơta pràn kơl dang să jan he neh gơtìp, di gơlan là he ơm mơ ba` `ô ơlăk, bìer tai. Sền wơl să tòm, mìng geh 1 nùs nhơm pràn kơl dang mờ 1 broă lơh ngan uă den hơ\ sồng he hu^ ơlăk, bìer. Tơnơ\ mờ hơ\, pal tus mờ ală cau đềt mềr tàm hìu nhă tòm he, mờ ală cau bơyô đềt mềr. Pal tus tìp mờ dan ală cau hơ\ dong kờl. Pal đơs loh mờ ală cau hơ\ là a` ờ kờ` `ô ơlăk. Mờ ală cau đềt mềr hơ\ geh kơrian he di tu\. Tàm làng bol kòn cau den kra bòn, cau pơgru, cau bác sĩ ha là cau bèp lơh yàng tàm hìu yàng. Pal tus nàng kơnờm mờ broă dong kờl bơh ală cau do. Mờ du\t ndơl la kung geh ală sơnơm ơ\t ngir `ô ơlăk, bìer, sơnơm lơh gơsah bơ`ul, mơya ba` dờn uă ir mờ ală bơta sơnơm do. Broă dong kờl du\t ndơl là cau bác sĩ. Pal tus mờ bác sĩ mờ dờn ală jơnau mờ bác sĩ bơto sồr.

-Ưn ngài bác sĩ uă ngan.