VOV4.K’ho-Bơh jo\, `ô ơlak neh gơ gơs là bơta mờng quèng ngan bơh uă cau dê, ngan là tàm ală tu\ `ô sa dờng, nhai chờ, ngai sa tềp, ngai ơm lô. Mờ bơta is rơmis là phan lơh gơdan nùs nhơm cau, ơlak lơh cau `ô gơlơh bè chờ hờp rlau. Mơya, sơmờm `ô uă ir ơlak sùm gơlik geh uă jơnau gơlời wơl, ngan là gơ wèt mờ pràn kơldang să jan bè gơlik mhàm gùng lơh lề phan sa, sồt mồr klờm, năt. Kuơmàng, tu\ `ô uă ir mờ `ô jo\ jòng ơlak, den geh lơh aniai tus ơră tơngoh cau `ô dê, gơlam tus bơta ờ niam tàm bồ tơngoh, ờ chài gi\t geh broă lơh, jơnau đơs he dê, digơlan lơh aniai tus să tờm mờ ală cau gùt dar in. Tơnơ\ do là jơnau cih bơh mpồl cau lơh jơnau do dê yal bè bơta geh ngan gơtìp ờ niam tàm bồ tơngoh tài bơh ơlak tàm Hìu sơnơm Kòp sơnrang càr Dăk Lăk, jà…:

Tàm Hìu sơnơm Kòp sơnrang càr Dăk Lăk dê, mpồl cau kòp gơtìp ờ niam tàm bồ tơngoh tài bơh ơlak gơguh sùm bơh ală nam. Kờp bal pah ngai, hìu sơnơm dờp bơh 2 tus 3 nă cau ngir ơlak mờ geh bơta gơ tơngo\ gơtìp ờ niam tàm bồ tơngoh mu\t tàm hìu sơnơm piam kòp. Bơta pal đơs ngan là bơta kòp do gam geh tềl tơngo\ ngai sơlơ gơbàn uă tàm cau kơnòm să, jơh ală ndrờm là tàm sơnam lơh broă lơm. Bác sĩ Hoàng Thị Duyên, Kuang atbồ Gah kòp chơ\t ngguh, ngir dà sơnơm, vật lí trị liệu, lơh pràn wơl să jan, Hìu sơnơm Kòp sơnrang càr Dăk Lăk pà gi\t:

Tàm tơngai rềp ndo, khà bơtờp ală kòp ờ niam tàm bồ tơngoh tài bơh ơlak geh sơnam kơnòm să rlau pơndrờm mờ lài uă ngan. Lài do, sùm là rlau 40 sơnam mơya rềp ndo den rlau 20 sơnam kung neh gơbàn sơl, tàm hơ\ khà cau kòp là ơruh pơnu, kơnòm pa tàu kung uă ngan sơl mờ ờ go\ di mìng is cau rlau 40 sơnam ờ. Ờs mờng bơta gơ tơngo\ ală bơta gơbàn bơh cau kòp dê là gơchul nùs, ờ gơtùi bi\c, đơs is bu ba dùl nă să. Ală cau kòp do bè broă lơh ờ gơtùi gi\t geh, ờ gơtùi sàu să is, gơmù bơta pràn bè bồ tơngoh mờ phan sa bơkah tơl pràn.

Jat bác sĩ Hoàng Thị Duyên yal, ờ niam tàm bồ tơngoh tài bơh ơlak là jơnau gơbàn ờ niam tàm bồ tơngoh, geh bơta kơlôi sơnơng bu ba sùm gơtìp bè mpao tài bơh ơlak lơh aniai. Cau kòp sùm geh ală bơta gơ tơngo\ bè gơlơh bè kơno săp ntas, hơ\ là cau kòp kơno geh is ală săp ntas iơh gơlơh bè cau đơs lah, sras rơma, pơhìn he, lơh cau kòp ơm kơlôi rcăng, ờ suk, sơ êt sơ ềl tàm să jan; bơta gơ tơngo\ dơ\ bàr là kơlôi sơnơng bu ba, khat gơboh, bè tàm pơ nhăt bu ba gơlềng gơlàng, tràl sơbìl, sùm pin pơrdah bơta dùl nùs, dòn song bơh pơ ùr halà bơklau dê, gơlam tus bơta tam lah tam pờng tàm ùr klau halà kơlôi sơnơng bu ba gơlềng gơlàng gơtìp cau ndai sơgràm aniai; ngan là jơnau đơs gơlềng gơlàng tài bơh bơ`ul `ô bal mờ ală bơta gơ tơngo\ bè ờ gơtùi bi\c lơhă tai, ờ niam tàm jơnau gi\t wa\, kơlôi sơnơng bu ba khat gơboh ir, dilah ờ geh dong kờl, sơm kòp di tu\ den digơlan gơtìp chơ\t.

Bè bi Trương Đình, 32 sơnam, ơm tàm xã Dray Sáp, kơnhoàl Krông Ana, càr Dăk Lăk. Do là dơ\ bàr bi Đình lòt tus hờ Hìu sơnơm Kòp sơnrang càr Dăk Lăk nàng sơm kòp ờ niam tàm bồ tơngoh tài bơh ơlak lơh aniai. Mò Trần Thị Ban, mè bi Trương Đình dê pà gi\t, ngai lơi kòn klau mò dê kung `ô bơ`ul uă ngan ơlak. Jo\ jong, tàm tu\ bơ`ul `ô khai gam lơh pờng tai pơ ùr, oh kòn, tam đơs tam lah mờ gơ\p bơyô, [òn lơgar. Hìu bơnhă sùm mblàng yal, bơto tơngkah geh tu\ là mpồn pơndơ\p jơh te\ ơlak mơya kung ờ jai sơl bơsong geh bơta jơh bơ`ul `ô. Uă ngai do, bi Đình geh bơta gơ tơngo\ mprơm jơh jơng tê, sùm gơtìp gơ rơpơ\t să, nrơ\t is să jan, jo\ jo\ den gơtìp rơđat jơh să jan mờ ờ gi\t kah dùl bơta lơi tai…den tàng hìu bơnhă neh jun tus hờ hìu sơnơm dong kờl. Mò Trần Thị Ban yal:

Drim ngai dơ\ 7 pa do, khi đơs mờ a` là “Ơ mè, khi sồr kòn pal koh jơh chi, tờm tiêu tàm sươn, tàm mìr hơ\. Koh ndrờm nggùl mờ tờm kơphê lơm ba` lời gơ jơnhoa rlau mờ tờm kơphê ờ. Bè hơ\ là khai lòt koh jơh nđờ jơ\t tờm tiêu. Khai đơs là ờ koh den cau ku\p jàm kòn”. Kơno bè hơ\, a` gơlơh ờ suk ngan mờ kơlôi rcăng ngan den tàng hơ\ sồng sồr bi klau khai lam khai lòt tus hờ hìu sơnơm nàng cau lơh sơnơm in dong kờl [à.

Cau ndai là bi Triệu Văn Dậu, 37 sơnam, ơm tàm xã Ea Yông, kơnhoàl Krông Pach, càr Dăk Lăk. Bi mu\t tàm hìu sơnơm tàm bơta să jan ờ pràn ngan tài bơh ờ sàu sa gơtùi, să jan gơ rơpơ\t jơh, đơs is bu ba gơlềng gơlàng dùl nă să. Bi Hoàng Thị Thương, pơ ùr bi Triệu Văn Dậu dê pà gi\t: Ngai lơi bơklau bi dê kung `ô êt ngan kung là bơh nggùl li\t ơlak. Bi neh uă dơ\ jun bơklau hờ hìu sơnơm kòp sơnrang nàng sơm tơn jơh ngir mơya tu\ rê bơh hìu sơnơm di dùl tu\ tơngai den gơbàn tai. Hìu bơnhă ờ geh cau, rài kis kal ke mờ bơklau ngai lơi kung bơ`ul `ô lơm, ờ gơtùi lơh dùl broă lơi, jơh ală bơta bòl glar, kơlôi rcăng tàm hìu bơnhă mìng kơnờm jơh lơm tàm tàm pơ ùr. Bi Hoàng Thị Thương yal:  

Ngai lơi kung `ô lơm, `ô bơh àng drim gờ`. Drim guh bic là neh `ô ơlak lài, ờ bài sàu piang. Tu\ mu\t tàm hìu sơnơm, bác sĩ lùp `chi gơlơh, den a` đơs là `ô uă ir ơlak den tàng gơtìp kòp, gơting mòs, gơtìp sơnrang, sùm đơs is bu ba gơlềng gơlàng dùl nă să hơ\ sồng ntoăt lòt gơlềng gơlàng, bơta lơi kung sền go\ mờ đơs là geh phan lơi sùm gơ wìn tàm să.

Jat gah lơh sơnơm yal, dùl nă cau geh đơs là ngir ơlak tu\ `ô êt ngan rlau jơh bơh 300 ml ơlak 40 độ angkol pah ngai, jo\ jòng bơh 10 nam rlau hơđang. Ală cau ngir ơlak jơh ală là cau klau lơm. Jat tơrgùm kờp bơh Hìu sơnơm Kòp sơnrang dà lơgar dê, ơlak geh gơrềng tus rlau 50% cau chơ\t tài bơh rềs àr gùng lòt; 67% ală dơ\ gơ sơ\t is să geh gơrềng tus ơlak mờ 80% cau ngir ơlak geh bơta gơ tơngo\ ơm mo\ is ờ `o\ nhơl mờ cau ndai.

Tàm rài kis pah ngai, ơlak gơtùi lơh kòn bơnus in chờ hờp rlau, niam rlau tàm ală dơ\ `ô să, lơh bơyô…Mơya, ngui uă ir ơlak mờ sơmờm ơlak geh lơh aniai tus pràn kơldang să jan bồ tơngoh mờ dờng pràn. Ơlak gam lơh aniai nùs nhơm bơngă cau ngir dê, lơh ờ niam bồ tơngoh, ờ niam tàm să bồ, ờ gam tơl pràn lơh broă, là bơta à` ơnòng kơn jơ\ hìu bơnhă mờ mpồl bơtiàn in. Den tàng bè hơ\, nàng rcăng pleh ală kòp tài bơh ơlak mờ ală bơta gơbàn ờ niam tàm bồ tơngoh tài bơh ơlak, hìu bơnhă pal sền gròi, gi\t geh bơta mờng quèng `ô ơlak bơh cau pròc mhàm dê. Tu\ geh ală bơta gơ tơngo\ bơh kòp ờ niam tàm bồ tơngoh tài bơh ơlak, pal mhar jun cau kòp lòt tus hờ hìu sơnơm nàng geh dong kờl lơh tơn jơh ngir tàm hìu sơnơm kòp sơnrang nàng pleh ală jơnau gơlời wơl digơlan gơlik geh bơh ală broă lơh ờ chài git bơh cau kòp dê.

Cau mblàng Lơ Mu K’Yến