VOV4.K’ho- Ờ go\ di pơnrơ ir bè kơnuh sơnơm Ngọc Linh, mơya jơh ală cau lơi neh tus tàm tiah đah tô Tây Nguyên- Kontum mờ ờ hềt sa phan sa do den geh gơtìp sền là ờ hềt tus ngan ngồn. Mat sơnđan gỏi nha iăt gơlơh pa krơi ngan rlau dilah gi\t là, phan sa “jơh ală lơh mờ nha lơm” do neh gơmu\t tàm mpồl 10 bơta phan sa geh bơta kuơ phan sa châu Á dê. Tàm ală ngai sa tềp, tu\ mờ puăc- tơngi- biăp sràt- han jơngkah jơngka` ir, gỏi nha ngan ngồn geh gơ gơs là bơta sac rwah uă ngan nàng tàm pơnring, nàng sa tơl jơh phan sa bơkah geh is bơh brê bơnơm Kontum dê.

Tàm [òn dờng Kontum, geh is dùl gùng drà tăc gỏi nha, hơ\ là gùng Trần Cao Vân. Bơta kah ngan rlau jơh gơ wèt mờ ală cau lơi dơ\ sơn rờp geh sa phan sa do là dùl sơlàu phan sa bềng lơm nha. Neh geh cau năc sa tài bơh kờn gi\t, mơkung tài bơh kờn lơh dơ\ jòi gi\t nền nòn tam cah, cih kờp nền nòn sền go\ tus puan, prăp jơ\t bơta nha tềng sơlàu. Go\ bài đơs tai den tơl jơh ală bơta nha, bơh ală bơta biăp mờng quèng ngan, bè: nha biăp sơ vê, nha tía tô, đing lăng, sung, mơ, han, húng…tus dì ală nha ờ huan geh mat tàm dơ\ sa mờ uă cau gam gơlơh krơi ngan là ờ gơtùi sa geh, bè pơ ồs, pơ ò, nha sràt, nha chùm ruột, ngũ gia bì, nha bứa, tơngoh dồ, plai mil ù…

Bơta kờn ngan tàm phan sa do hơ\ là cau lơi kung jòi geh bơta nàng kờn. Cau den tơr lòng sa nàng kờn gi\t bơta bô bơkah ală bơta nha dê. Cau nisơna bàn wơl ală nha mờ he gi\t bơh tu\ gam kơnòm. Cau den sền go\ phan kuơ bơh nha dê tu\ sa. Bi Hoàng Ngọc Hải, dùl nă năc sa gỏi nha, pà gi\t:

“Phan sa gỏi nha do gơ geh uă ngan bơta sơnơm, he sa tàm să gơlơh niam pròc klung. Mờ rlau mờ hơ\ tai tàm să jan he geh bơta kòp lơi den he ờ go\ gi\t ờ, mơya dilah sa geh tu\ là geh gơ dờp, gơ kung bời sơl kòp den tàng sa gỏi nha do là gơ niam ngan. Dilah bè năc lòt nhơl lơi bơh tiah ngài geh tu\ tus tàm Kontum den pal sa dùl dơ\ gỏi nha. He sa den là he gi\t geh bơta gơ kờn ngan bơh phan sa gỏi nha bơh Tây Nguyên do dê”.

Dơ\ sa gỏi nha

Bal mờ nha, nàng gơ gơs “gỏi”, phan sa geh sa phan mờ ờ gơtùi ờ geh hơ\ là puăc nggùl bơrlang nggùl tơngi tơm bà hơ\ sồng tah lơ hơ; ka ti dà croh; hơ\ sồng preng tiêu gar, mre\ lir, boh pơnai mờ dùl preng kơltau sur bơrlu\ [òk tơngời halà ka chép, ka kô tram mờ ca, kuêt sràt, ca yu\, [òk phe. Bòl glar mờ lơh gơs mat pơnrơ is bơh tơl hìu tăc gỏi nha tàm Kontum dê hơ\ là dà iu\. Dà geh lơh kơ\t, rơmi\t niam ngan gơlơh bè dà rơmi\t, geh lơh gơs bơh mbar neh gơ gơs ka`, geh bơta [ô thồm den cèng klài bal mờ ka ti ro, puăc nggùl bơrlang nggùl tơngi, tơnơ\ hơ\ bo\ lề. Tu\ glah chàng tơngi neh duh tềng bơnhă ồs, đò han ro tus [ô bơkah ngan den hơ\ sồng đò ală phan klài bơrlu\ bal tàm glah chàng, lời ồs dềt ngan tơnơ\ hơ\ sồng đò tai mẻ, sa tế, mờ ală phan te\ ndai. Cau lơh gơs dà iu\ mìng rơhềp bơta [ô là neh gi\t tơn geh dà iu\ bơkah halà ờ.

Sa gỏi nha kung krơi is ngan, uă ngan là ngui bơta chài bơh bàr nơm mpàng tê dê. Bơh sơn rờp ai nha biăp sơ vê, nha sung halà nha mơ lơh nha pồt, tơnơ\ hơ\ ai tai ală bơta nha ndai jat bơta kờn is, pồt gơ gơs bè rơnàng pòr dềt, mơl puăc, ka ti mờ gỏi kơltau sur…tàm dơlam rơnàng pòr pồt bơh nha pa yal, mơl tai tiêu mờ boh pơnai, cho\ dùl êt dà iu\ tềng hơđang…mờ tơmu\t tàm mbùng nàng sa. Cau sa gỏi nha geh tơrging rơle\ nàng kờn gi\t jơh bơta sràt hòi, bơ tiăt ngan, lơngồt đềt, bơlhi\c ngan bơh ka ti, puăc, gar tiêu, dà iu\ mờ ală bơta nha dê…Bơta gơlơh krơi ngan tu\ sa gỏi nha là bulah geh mơl bal gi\t nđờ nai mre\ tàm hơ\ tu\ sa den gơ kung ờ go\ hòi sơl.

Cau bơceh jơnau nri\ là ồng Tạ Văn Sĩ, là dùl nă cau kờn gơboh ngan phan sa gỏi nha Kontum, đơs bè do:

“A` kung gam kah sơl lài do tàm pơgăp bồ ală nam 1990, hìu tăc gỏi nha bơh sơn rờp tàm Kontum do là tàm gùng Trần Hưng Đạo, tềng hìu Thảo My ne. Nha geh pik bơh tàm brê den ală nha gơ geh bơta geh is bè hơ\ gơ sa nhơm trồ hơ\ sồng ù tiah lơi hơ\ den gơ geh bơta hang, hòi, thồm. Gơ\p bơyô lơh đơs crih tam ya bol a` dê bơh uă tiah tus kung ndrờm sồr bol a` lam gùng nàng sa gơ in kờn gi\t gỏi nha. Geh cau tu\ do rê tus Hà Nội jo\ jo\ hòi điện thoại kung gam lùp sơl bè gỏi nha. Mờ geh tu\ tus tàm Kontum broă sơn rờp là pal lòt sa gỏi nha”.

Kờn gàr geh “mat”, bơdìh mờ ală “bơta chài ngan” tàm tu\ lơh gơs, bơta ndơ\p ndơr tàm tu\ lòt jòi ală nha den cau lơh gỏi nha gam pal geh nùs nhơm kờn gơboh broă lơh; kờn gơboh bơta balhiă mơya bềng bơta chài ngan bơh gỏi nha dê nàng ờ gơtìp “gơ gơs phan kă bro”, gàr ai gỏi nha Kontum balhiă in lòt gan mờ nam nhai, rơ hời gơ gơs là phan sa bơka geh is bơh tiah drà kơh bơnơm dê.

Ồng Lê Văn Lâm, 59 sơnam, mat tơmoh là Lâm nha, hìu sồ 259, gùng Đinh Tiên Hoàng, là cau bè hơ\. Kờn sa gỏi nha bơh Lâm nha dê, cau năc pal yal lài dùl poh. Tu\ neh hơ den Lâm nha să tờm is lòt brê jòi tơl ală bơta nha mờ dơ\ lơi kung bòl glar ngan roh uă ngan tu\ jiơ nàng jòi tơl puan prăm jơ\t bơta nha. Mờ jơnau gi\t wa\ uă bè sơnam Nam, tu\ sa gỏi nha, cau sa geh Lâm nha yal nền nòn ngan bơta chài sac rwah nha nàng sa mờ sơm kòi ndang.

Bulah ờ lơh hìu tăc, hìu den ơm tai tàm anih ờ [ươn mờ mìng tăc tàm bàr ngai dơ\ poh mờ ngai rlô pah poh mơya jơnau niam kơno tus ngài, cau lòt jòi Lâm nha nàng dùl dơ\ geh sa “di”, “di bơta bơkah” gỏi nha Kontum.

Lâm nha pơlam năc sa gỏi nha

Đơs bè phan sa gỏi nha mờ đơs bè să tờm, ồng Lê Văn Lâm, pà gi\t:

“Gơ wèt mờ a` den gỏi nha là ờ gơtùi sơrbì geh, gơ jat sùm mờ a` bè hơ\. A` tăc gỏi nha là a` tăc nàng kờn yal tơngi\t phan sa Tây Nguyên lơm gời, ai gơ wèt mờ a` den a` tăc dùl poh bàr ngai mờ ală ngai lơh chờ là ờ tơl Văn Lâm `ô sa tàm poh”!

Gỏi nha- phan sa hơ\ mơya kung gơlơh niam ngan hơ\ mờ nùs nhơm ngan hơ\. Gơ\p bơ yô tàm tiah ngài tus Kontum tơnơ\ tu\ geh jà sa dùl dơ\ sa gỏi nha; năc lòt nhơl tus Kontum tơnơ\ tu\ sa gỏi nha, ndrờm geh bơta kah sùm ờ tu\ lơi hi\u. Uă cau gam đơs ngan do ngan là dùl tàm ală jơnau bơh taì lơh khi pal lòt tai càr Kontum!

Cau cih mờ yal tơngi\t- Lơ Mu K’ Yến