VOV4.K’ho– Gơnoar khat gơboh lòt rê mờ ơm kis tàm ù tiah dà lơgar bơh tơl nă làng bol dê sùm geh adat boh lam dờn dờp mờ sền gàr. Bơta do geh ai tơnggo\ ring bal tàm jơnau git wă mờ broă lơh bơh Đảng, dà lơgar he dê, tàm ală adat boh lam sền gàr ngai sơlơ niam rlau broă lam lơh ngan ngồn gơnoar dờng màng do.

Tàm ală nam bồ rài 20, bơta kơ lôi sơ nơng bè gơnoar ơm kis bơh làng bol dê neh geh Nguyễn Ái Quốc- Hồ Chí Minh đơs tus tàm sră cih jơnau yal bơr lơngap lơngai is bơh dùl jơi bơtìan gơtìp rồn bơ klơn mờ jơh gùt dunia bè bơta kơp kờ` khat gơboh, ring bal mờ gơnoar geh dờp bơta khat gơboh ring bal hơ\. Tàm hơ\, gơnoar khat gơboh geh đơs tus ua\ ngan rlau jơh, geh ală gơnoar: khat gơboh bè sră [a\u mờ jơnau đơs, khat gơboh crơng gơs mpồl mờ pơrjum, khat gơboh bơsram… mờ geh gơnoar khat gơboh ơm kis. Tơ nơ\ tu\ ai geh gơnoar atbồ, Đảng mờ Dà lơgar he sùm git wă dipal, tơnguh jơnhua mờ gàr ală gơnoar kòn bơnus, gơnoar làng bol mờ đal git gơnoar ơm kis bơh làng bol dê là gơnoar khat gơboh, làng bol gơtùi să tờm is he dê rơ wah anih ơm kis dipal mờ bơta geh ngan he dê.

Tàm pơ dờn mờ bơtàu tơnguh ală bơta kơ lôi sơ nơng bè gơnoar kòn bơnus, pơrjum dơ\ 6 Quốc hội khóa 13 neh ring bal Sơnua boh lam nam 2013, ală gơnoar kòn bơnus, gơnoar làng bol pơn jat tai geh tàm pơ dờn mờ bơtàu tơnguh dipal mờ broă lơh sa – mpồl bơtìan bơh dà lơgar dê. Jat hơ\, gơnoar kòn bơnus, gơnoar mờ kơ nòl dờng màng bơh làng bol dê geh cih tàm tap 2 (ala tap 5 sơnua boh lam nam 1992) mờ 36 bơta. Gơnoar khat gơboh ơm kis bơh làng bol dê geh cih tàm bơta 23 “Làng bol geh gơnoar khat gơboh lòt rê mờ ơm kis tàm lơgar, geh gơnoar lòt hờ lơgar ndai mờ bơh lơgar ndai rê wơl hờ lơgar. Broă lam lơh ală gơnoar do bơh adat boh lam cih”.

Gơnoar ơm kis kung gam geh cih mờ tơngume bè Sơnua boh lam nam 1992. Bơta do ai tơnggo\ bơta ring bal tàm git wă bơh Đảng, dà lơgar he dê gơ wèt tus mờ gơnoar kòn bơnus đơs bal mờ gơnoar khat gơboh ơm kis bơh làng bol dê đơs is. Ală gơnoar do sùm geh lơh sir tàm ală kơrnuat boh lam, geh Dà lơgar sền dờng màng mờ ring bal ală cơ chế adat boh lam nàng làng bol in lam lơh gơnoar ơm kis he dê. Dà lơgar mìng kơryan ală gơnoar do tàm tu\ jal mhar mờ jat jơnau cih bơh kơrnuat boh lam dê.

Nàng gơnoar khat gơboh ơm kis bơh làng bol dê cih tàm Sơnua boh lam nam 2013 di tu\ mut tàm rài kis mpồl bơtìan, Adat Dân sự nam 2015 neh geh dùl bơnah is cih bè anih ơm kis bơh cau dùl nă să dê lơh cơng tàng adat boh lam nàng sền gàr gơnoar khat gơboh ơm kis bơh làng bol dê. Adat ơm kis nam 2006 kung geh tam gơl, bơ tơl tàm nam 2013 mờ 2, 3 bơta pa kờ` atbồ broă ơm kis geh cồng nha rlau.

Pơn jat tai tam gơl gơs thể chế gùng dà, broă lơh bơh Đảng, Sơnua boh lam nam 2013 bè gơnoar khat gơboh ơm kis bơh làng bol dê, lơh gơlik bơnàng jă adatboh lam gàr niam rlau broă lam lơh gơnoar khat gơboh ơm kis bơh làng bol dê. Chính phủ neh yal jơnau rơcang cih Adat Ơm kis (tam gơl) dan jơnau đơs Quốc hội khóa 14 tàm pơrjum dơ\ 9 mờ dơ\ 10. Ua\ tơngume kuơmàng bơh jơnau rơcang cih adat do dê geh ală kuang bàng Quốc hội sền gròi cribơyai bal. Pơn rơ là ală jơnau cih bè sră nggal cih mat ơm kis ing. Kuang ala mat Triệu Thanh Dung, gơ wèt mpồl Cao Bằng geh jơnau đơs: “Tơn jo\ tơngai ơm kis ing ờ tam gơl bè anih ơm kis neh cih mat lài hơ\, mờ mìng tơn jo\ tai tơngai ơm kis ing. Den tàng, jat a` broă cih sră nggal tơn jo\ ơm kis ing ndrờm bè sră nggal cih mat ơm kis ing là ờ kuơmàng. A` sồr jơnau rơcang cih adat boh lam pal sền sơ wì, cih broă lơh, sră nggal tơn jo\ tơngai ơm kis ing [uơn rlau mờ lơh sră cih mat ơm kis ing. Pơn yơu mìng kờ` geh sră tơn jo\ tơngai ơm kis ing halà cih mat tơn mờ điện thoại, ma\i mok điện tử nàng gơ in mhar, [uơn rlau làng bol in tu\ lơh sră nggal do”.

Ală jơnau cih bơh Adat Ơm kis (tam gơl) dê neh geh bơt bơtàu bơh bơta tàm pơ dờn mờ bơtàu tơnguh ală jơnau cih bơh kơrnuat boh lam gam ngui tu\ do dê, gàr bơta dipal mờ gùng dà, broă lơh, bơta dong kờl bơh Đảng, Dà lơgar dê bè atbồ tiah ơm kis mờ gùng dà lơh [uơn sră nggal hành chính, sră pơ àr làng bol gơ rềng tus bơta atbồ làng bol ơm kis. Bơdìh hơ\ tai, broă bơt bơtàu, ai tơlik Adat Ơm kis (tam gơl) kờ` gàr niam rlau tai gơnoar khat gơboh ơm kis bơh làng bol dê kung bè pơgồp bơnah tơnguh cồng nha broă lơh atbồ lơgar bè lơngap lơngai, ờ do ờ dă tàm tu\ tơngai pa.

Tơnơ\ tu\ anih cih adat boh lam cih dờp mờ lơh sir, mho ngai 13/11/2020, Quốc hội neh pờ tê ring bal Adat Ơm kis (tam gơl) geh 7 tap mờ 38 bơta. Adat do geh lơh jat ngan ngồn bơh ngai 1/7/2021, mờ ua\ bơta pa jat gùng dà ờ mìng gàr gơnoar kòn bơnus, gơnoar làng bol, mờ gam pơgồp bơnah tơnguh rlau tai cồng nha broă lơh atbồ dà lơgar bè lơngap lơngai, ờ do ờ dă tàm tu\ tơngai pa. Kuơmàng, kờp bơh ngai Adat Ơm kis (tam gơl) geh lơh jat ngan ngồn, sổ hộ khẩu, sổ ơm kis ing neh geh lơh kung gam geh ngui mờ geh kuơ bè sră pơ àr, sră nggal đal git bè ơm kis jat jơnau cih bơh Adat do dê tus jơh ngai 31/12/2022.

Gơnoar khat gơboh ơm kis gơ jat bal mờ gơnoar khat gơboh lòt rê bơh làng bol dê, geh cih dờp jơh bal tàm kơrnuat boh lam dà lơgar mờ adat boh lam dunia. Tơl nă làng bol geh adat boh lam sền gàr nàng lơh jat ngan ngồn adat do dùl bă tơl làm ngan rlau jơh, dilah ờ lơh tìs ală jơnau cih bơh adat boh lam dà lơgar kung bè adat boh lam dunia dê.

Cau mblàng K’Duẩn