VOV4.K’ho- Việt Nam là dà lơgar geh 54 jơi bơtiàn ơm kis bal. Mờ khà kờp làng bol ờ ndrờm bal (tàm kờp jơh khà rlau 96 tơlak nă làng bol Việt Nam, làng bol ală jơi bơtiàn kòn cau mìng geh tus 14,7% khà kờp làng bol, pơgăp rlau 14 tơlak nă cau, gơ wèt 53 jơi bơtiàn.

Gi\t wa\ jrô jơnau bơto sồr bơh Chủ tịch Hồ Chí Minh dê: Làng bol Yoan halà Thổ, Mường halà Mán, Jrai halà Rơđê, Sơdàng halà Bahnar mờ ală jơi bơtiàn kòn cau ndai, ndrờm là oh mi pròc mhàm lơm”, ală nam do, Đảng, Dà lơgar Việt Nam sền dờng màng ngan broă kòn cau, kuơmàng là gàr niam gơnoar ring bal đah ală jơi bơtiàn; sền gròi, kơlôi rcăng, ai tơl bơta niam ngan rlau jơh nàng làng bol ală jơi bơtiàn kòn cau in sền gàr, prăp gàr bơta niam chài, bơtàu tơnguh bè tơl ală bơta mờ dờp geh ală gơnoar kuơ ndai neh geh kơrnoat boh lam cih dờp.

Tàm ală sră Sơnoa boh lam lơgar Việt Nam dê bơh ală rài ndrờm cih dờp mờ đơs nền gơnoar ring bal bơh ală jơi bơtiàn dê. Sơnoa boh lam nam 2013- sră Sơnoa boh lam neh tơnguh khà kơrnoat boh lam bè gơnoar kòn bơnus, gơnoar làng bol, tu\ đơs tus gơnoar ring bal đah ală jơi bơtiàn, neh đơs nền: Lơgar Cộng hoà Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam là dà lơgar tơrgùm dùl bơh ală jơi bơtiàn ơm kis bal tàm dà lơgar Việt Nam dê. Ală jơi bơtiàn ring bal, tam klăc bal, sền dờng màng mờ tàm dong kờl bal bơtàu tơnguh; kơryan ờ ai jơh ală broă lơh tam cah, ờ rờm bal jơi bơtiàn. Dà đơs dà lơgar là dà Yoan. Ală jơi bơtiàn geh gơnoar ngui dà đơs, akhar cih, sền gàr bơhiàn jơi bơtiàn, ngui niam ală adat bơhiàn, bơta ờs mờng bơh yau mờ bơta niam chài niam bơne\ he dê. Dà lơgar geh broă lơh bơtàu tơnguh tơl làm mờ ai tơl ală bơta nàng jơh ală jơi bơtiàn kòn cau in ngui niam bơta pràn dơlam is, bơtàu tơnguh bal mờ dà lơgar” (Bơta 5). “Jơh tơl nă cau ndrờm ring bal tềng đăp kơrnoat boh lam. Ờ cau lơi gơtìp tam cah, ờ rờm tàm rài kis chính trị, broă làng bol, lơh sa, niam chài, mpồl bơtiàn”  (Bơta 16).

Bơta pal jăt ring bal bơh Sơnoa boh lam dê neh geh tơngo\ sùm tàm jơh ală kơrnoat boh lam lơgar Việt Nam dê, geh lơh gơs kơrnoat boh lam mờ lơh loh làng tàm ală sră nggal adat boh lam: Adat Te\ khà Quốc hội, Adat Lơgar ơm kis, Adat Lơh tìs glài ku\p jàm; Adat Yal yă lơh tìs glài ku\p jàm; Adat Broă làng bol; Adat Yal yă broă làng bol; Adat Lơh broă; Adat Bơto bơtê; Adat Sền gàr pràn kơldang să jan làng bol; Adat Kơnòl tơm wơl bơh Dà lơgar dê mờ uă sră nggal gơrềng tus kơrnoat boh lam ndai.

Bal mờ hơ\, ală jơnau cih bè gơnoar ring bal đah ală jơi bơtiàn gam geh lơh gơs kơrnoat boh lam bơh mpồl bè Mpồl duh broă Kòn cau, bal mờ kơnòl broă, mờ kơnòl broă kơlôi sơnơng mờ dan mờ Quốc hội bè broă kòn cau; lơh jăt gơnoar gròi sền broă lơh jăt broă kòn cau, ală broă lơh, broă rơndăp lơh bơtàu tơnguh lơh sa- mpồl bơtiàn tiah kơh bơnơm mờ tiah geh làng bol kòn cau. Tàm Chính phủ geh dùl anih lơh broă kấp bộ là Ủy ban Kòn cau, sùm lơh kơnòl broă kòn cau.

Mờ nùs nhơm jơh tơl nă làng bol ndrờm geh gàr niam gơnoar tus bal tàm ală anih lơh broă chính trị, tus bal ătbồ Dà lơgar mờ mpồl bơtiàn, tơlik măt te\ khà tàm Quốc hội mờ Hội đồng Nhân dân ală kấp, ală nam rềp ndo, khà cau kòn cau tus bal lơh broă tàm ală mpồl kuang bàng chính trị ngai sơlơ gơguh. Khà kuang bàng Quốc hội là cau kòn cau sùm geh khà jơnhoa pơndrờm mờ khà kờp làng bol. Tàm 4 tơngai lơh broă Quốc hội tàm pơn jăt sùm, khà kuang bàng Quốc hội là cau kòn cau geh bơh 15,6% tus 17,27%, jơnhoa rlau khà cau kòn cau tàm kờp jơh khà kờp làng bol là 14,35%.

Mpồl bơtiàn ală jơi bơtiàn kòn cau ơm kis rah rài, tàm bơrlu\ bal, ơm kis tàm ală tiah kơh bơnơm, ngan là tàm tiah đah tô măt tơngai mu\t dà lơgar, Tây Nguyên mờ tiah đah jum măt tơngai mu\t dà lơgar, bồ tơngoh bơtàu tơnguh ờ hềt uă pơndrờm mờ bồ tơngoh kờp bal bơh gùt lơgar dê. Nàng dong làng bol ală jơi bơtiàn kòn cau lơh jăt gơnoar ring bal, bơtàu tơnguh uă rài kis phan bơna mờ nùs nhơm, rơhời tơn jơh bơta ờ ndrờm bal bơtàu tơnguh đah ală jơi bơtiàn, ală nam do, Dà lơgar Việt Nam neh lời uă bơta dong kờl ai lài tàm tu\ lam lơh ală broă dong kờl bơtàu tơnguh lơh sa- mpồl bơtiàn tiah làng bol kòn cau.

Uă broă lơh neh cèng wơl uă cồng nha geh kuơ ngan, bè: Broă lơh lơh broă 122 bơh Chính phủ dê bè Broă lơh kòn cau; Kơrnoat sồ 30a bơh Chính phủ dê bè Tơrmù r[ah kơ\ kơl jăp; Broă lơh 135 bè Bơtàu tơnguh lơh sa- mpồl bơtiàn ală xã kal ke uă ngan tiah làng bol kòn cau, tiah kơh bơnơm, tiah sar lơgar ngài; ală broă dong kờl mờ broă ai lơh lài bơcri priă lơh phan bơna, pà ù lơh sa mờ ù ơm (Kơrnoat 132); dong kờl ù lơh sa, hìu ơm mờ ală jơnau kờ` pal geh ngan drơng lơh sa mờ rài kis ai làng bol r[ah là jơi bơtiàn kòn cau (Kơrnoat 134); dong kờl priă dia lơh broă sa sươn sre mờ dia kă bro phan bơna, dong kờl priă ai mpồl lơh sa kă bro in, dong kờl khà priă tăc ală bơta phan pal geh ai làng bol kòn cau in, bè boh sa, sơnơm sơm kòp, phơng sih, sră cih, broă dong kờl bơtàu tơnguh brê, sền gàr tiah ơm kis tiah kơh bơnơm (Broă lơh 327); broă dong kờl hìu ơm ai hìu bơnhă r[ah in; broă dong kờl ai lài bơto bơtê mờ ngui kuang bàng kòn cau…

Kuơmàng, Kơrnoat ki\  ring bal jơnau sồr bơcri priă Broă lơh Jơnau kờ` dà lơgar bơtàu tơnguh lơh sa- mpồl bơtiàn tiah kơh bơnơm mờ tiah jơi bơtiàn kòn cau tơngai bơh nam 2021- 2030 pa geh Quốc hội pờ tê ring bal. Jơnau kờ` bơh Broă lơh tơrmù rơhời bơta ờ ndrờm bal bè rài kis, priă lơh geh bơh tiah làng bol kòn cau mờ tiah kơh bơnơm dê pơndrờm mờ kờp bal bơh gùt lơgar dê; tus nam 2025 gơmù 50% khà xã, thôn, [òn kal ke uă ir; tus nam 2030 sền bal ờ gam tai xã, thôn, [òn kal ke uă ir. Kơrnoat cih loh, broă lơh jăt Broă lơh pal lơh jăt di bơta pal jăt bơcri priă di broă, di anih mờ kơ\ kơl jăp, tơrgùm ai ală xã, thôn, [òn kal ke uă ngan rlau jơh in; bơsong ală broă ờ suk, jal mhar ngan rlau jơh; ai lài dong kờl hìu r[ah, ală mpồl jơi bơtiàn kòn cau kal ke ngan rlau jơh; pal song dơ pă loh làng, làng bol lơh tờm, ngui niam gơnoar lơh tờm mờ bơta tus bal jơh nùs, rcăng lài bơh mpồl bơtiàn mờ làng bol dê; ngui niam nùs nhơm lơh ngan brồ guh bơh làng bol jơi bơtiàn kòn cau dê; lơh jăt jơnau đơs: “Làng bol kờ`, làng bol gi\t, làng bol bơyai, làng bol lơh, làng bol sền, làng bol dờp kuơ”.

Ồng Đỗ Văn Chiến, Bộ trưởng, mơkung là Kuang ătbồ Ủy ban Kòn cau pà gi\t: Tàm jơnau kah yau broă kòn cau den là dùl tềl kah pal cih dờp ngan. Bơta sồr bơh Đảng dà lơgar, Quốc hội, Chính phủ, ală anih lơh broă, ală gah, ală kấp tàm ală anih lơh broă chính trị bơh lơgar he dê. Bol a` kơ\p gơn là geh lơh geh dùl bơta gơn kơnờm pa dùl bă kơ\ kơl jăp ngan. Mờ ală tơngume gơ jă gơ jal ngan tàm rài kis bơh làng bol dê geh bơsong. Mờ bol a` pin dờn là, broă lơh do geh gơlòt mu\t tàm rài kis là mhar ngan.

Gàr niam gơnoar ring bal đah ală jơi bơtiàn ngan là bơnàng jă nàng Việt Nam lơh geh ală cồng nha niam bơne\ tàm bơ\t bơtàu tam klăc bal đah ală jơi bơtiàn mờ tam klăc dờng gùt jơi bơtiàn, nàng kờ` bơ\t bơtàu dà lơgar jak chài, pas sơm niam bơne\.

Cau cih VOV4- Cau mblàng Lơ Mu K’Yến